Юч ёмюрню кёрген Капалау

Бизни кёп жашагъан адамларыбыз

Хасания элде  жюз эмда андан кёп  жылла жашагъанланы саны  ал жыллада  иги кесек эди. Ала Къазакъланы Кезийбан, мени атам Холаланы Далхат, Махай, Якуб, дагъыда башхала .  Аланы араларында  Кючюкланы Зулкъарнийни жашы Капалау а бютюнда кёп жашагъанды.  Ол 1896 жылда  туугъанды. Сау заманында мен,  аны  юйюне барып, кеси бла ушакъ этген эдим. Капалау  айтханнга  кёре, аны  жыл  саны  беш жылгъа уллуду. Кёпню кёрген акъсакъал,  аллай бир жылында да  Къуранны кёзлюкле салмай окъуй эди. Кеси ёмюрюнде ауруп башын жастыкъгъа салмагъан таматагъа  2005 жылны декабрь айында  109-жыллыгъында  къарт дууадан келе, абынып, бутун сындырып, тёшекде кёп жатаргъа тюшгенди. Туудукъларыны болушлукълары бла, жеринден туруп, юй ичинде айланырдан къалмагъанды, бирде уа, инвалид коляскагъа олтуруп, юйню ичинде бир отоудан башхасына баргъанды.

Ол туугъанда, анга Аслан деп атагъан эдиле. Алай  бир кесекден а  анасы анга башха ат береди. Ол, бурун заманладан къалгъан «Капалау» деген ат жашына  тап келишгеннге санагъанды. Ана  тюз эди. Гюрбежичи,  агъач уста, жырчы да болгъанды, китапны да бек сюйюп окъугъанды  Капалау.

 -Аллай бир жылны жашар ючюн а не этерге керекди?- деген соруугъа, къарт,  кёп сагыш да эте турмай:

 -Чабакъны кёбюрек ашаргъа керекди,-дегенди. -Аны да къаллайын да угъай.

Бир жол а, туудугъу Фатимат  тютюнде къурум этген  багъалы чабакъны алып  келгенинде, аузуна салыргъа да  унамагъанды. «Бу  чабакъ тюйюлдю, тюлень этди, мен чабакъны татыуун билеме», -  деп, табакъны бир жанына тюртюп къойгъанды.

 Чабакъ ашаргъа уа Кючюк улу, къыркъынчы жыллада тутулуп , лагерьде тургъанында юйреннгенди. Каспий тенгизни жагъасында башхала бла бирге кемелеге ремонт этгенди.  Тутмакъла он адам  болгъандыла. Капалау бла дагъыда бир бызынгылы кишиден къалгъанла ачдан ёлген эдиле.  Бу экиси уа чабакъ жауну ичип кечиннгендиле.

Гюрбежи усталыкъгъа къоншусундан юйреннгенди. Китап окъургъа уа медиреседе  эл эфендиси  Ахмат хажиден . Артда  Капалау кесини жангыз жашына аны атын атагъанды.  Хар кимни колхоз сабаннга ишлерге  сюргенлеринде, Капалау  ётюрюкге ауругъан этеме деп, тёшекге жатып, хар ким да кетгенден сора уа  китап окъуп тургъанды. Эл эфендиле ёлюрлеринден алгъа китапларын анга саугъа этгендиле. Совет власть келирден алгъа уа  аны юйюнде бек уллу  китапханасы болгъанды. Анда аслам жерни тюрлю-тюрлю жыллада басмаланнган Къуран  китапла ала эдиле. Болсада араларында тарыхдан,  географиядан,  астрономиядан,  арап тилде медицинадан, сёзлюкле, энциклопедияла, окъуу китапла    да  кёп  эдиле. Аланы асламысы  Татарстанда бла Дагъыстанда  басмаланып чыкъгъанла эдиле. Аланы Капалау юй ичинде уллу уру къазып, кюбюр бла анда букъдура эди. Болсада кюнлени биринде эллиледен бирлери китапланы юсюнден айтып, алагъа адамла келип, алып кетип, Эл советни аллында арбазда кюйдюредиле.  Аны кёрген Капалау  жюрексинип жилягъан эди.

Алай бла Капалауну «халкъны душманы» этип тюрмеге  атадыла. Гурьеваны бла Воркутаны лагерьлеринде ол онбир жылны  тургъанды.  Кёп къыйынлыкъ да сынагъанды.  Сууукъ Воркутада гюрбежи усталыгъы болгъаны бла  сууукъдан къутулгъанды.Тюрмеде тургъан  заманын эсгере, былай дегенди:   -Мен уллу санлы, ёсюмлю адам эдим. Ауурлугъум а жюз килограммдан артыкъ болгъанды.  Тенгиз жагъада тутмакъда тургъан алты жылны ичинде элли килограммгъа дери азгъан эдим. Ким биледи, чабакъ жауну ичип турмасам, мен да ёллюк болур эдим.  Акъсакъал, кесин таныгъанлы, бош заманы болуп, Къуранны къолуна алып окъумай къоймагъанды. «Бу дунияда, жашаугъа окъуп, билим алыргъа керекди, ол дуниягъа уа Къуранны билирге »,- дей эди ол. Жолгъа чыкъса да, биргесине «мельтеге» чёргеп китап алып чыкъгъанды. Мельтени да кесини энчи  амалы бла хазырлагъанды. Полиэтилен пакетлеге уа китапны салыргъа унамагъанды, «китап анда солумайды», деучю эди. «Тахир бла Зухра», «Лейля бла  Меджнун» деген китапланы  арап тилде окъуп, тауча туудукъларына кёчюрюп тургъанды. Кеси да дин бла байламлы китапла къурашдыргъанды. Аланы уа  сохталарына бла бир акъылыларына саугъагъа бергенди. Аны хаты да бек ариу эди. Арап харфланы уста жазгъанды.

Огъурлу къарт  кёплеге ахшылыкъ этгенди, артда уа Орта Азиядан къайтып келгенден сора, Хасанияда сёзю бла , иши бла да ол болушмагъан адам къалмагъанды. Совет  властьны жылларында да намазын къоймагъанды. Элде  межгит ишлегенлеринде къолундан келгенича болушханды. Кесини юйюне  керек  болуп тургъанлай да, таулулагъа кёчюргенлеринде къалгъан ырысхылары ючюн  токъсанынчы  жыллада берилген жети минг сом  ахчасын да ол межгитни къурулушуна бергенди.

Ишден арый – тала  билмеген Капалау, жюзжыллыгъында да  чалгъыны къолуна алып, кёплени алларында баргъанды. Ол жаш адамлагъа оздурмагъанды, чамны, лакъырданы сюйген Капалауну юсюнден бюгюн-бюгече да хасаниячыла кёп тюрлю хапарла айтадыла.

110-жыллыкъ  къарт  2004 жылда  хаж къылыргъа баргъанды. Биргесине туудугъун да элтген эди. Ол, анда жаяу айланалмаз деп, къолгъа  жыйылгъан-жайылгъан арбачыкъны  алып баргъанды. Алай, Капалау башхаладан артха къалмай, жаяу жюрюгенди.  Арбачыкъгъа уа пальма терекни тюбюнде солугъанда олтургъанды.

 -Аллахха ийнанмакълыкъ, Къуранны жорукъларын толтуруу да аз магъаналы тюйюлдю жашауда,- дейди дин ахлусу. Мен оюм этгенден, жашаууму узакъ ёмюрлюлюгюнде аны да барды хыйсабы.

Кючюк улу кёп жылланы ичинде элни баш эфендиси болуп  тургъанды. Ахыр кюнюне дери да  эсинде болуп, муслийман некях  этерин тилеп, юйюне эллиле келгенлей тургъандыла. Ала андан кёп акъыл сёз да эшитгендиле. Бирде уа ол къолуна къалам алып, ол неда башха ишни юсюнден кесини оюмларын жазгъанды. Туудукъларындан туугъанла келселе уа, алагъа Къурандан сураланы окъугъанды, былай этерге, былай болургъа керекди деп юйретгенди. Аны туудукъларыны арасында алимле, врачла, устазла да бардыла.

 -Бир жол,-деп эсгереди туудугъу Мадина,- мен да Аппакошча (Капалаугъа  алай  айтадыла)  ораза тутама. Асыры  къыйыналгъанымдан кюн да  тауусула билмей эди. Ингирликде, оразаны ачар заман жетгенде, мен ашха жанымы атдым, аппам а, ашыкъмай,  бисмилляхий деп, суудан бир уртлап, барып намазын этип,  столгъа алай олтурду. Аны  тёзюмлюлюгюне мен бек сукъландым, сейир этдим.

Капалауну кесинден гитче эгечи да болгъанды. Ол да  сау-саламат жюз жылдан артыкъ жашагъанды. Кеси жумушун кеси этгенди, къарындашын кёре терк-терк келип тургъанды. Экиси бирге болсала уа, зикир да айтхандыла, эртте заманларын эслерине тюшюргендиле.

Юч  ёмюрню да  кёрген Капалау бир заманда биреуню ырысхысына сукъланмагъанды, байлыкъгъа жан атмагъанды. Окъуп, билим алгъанлагъа , Къуранны ариу окъуй билгенлеге уа уллу хурмет, ыспас да этгенди.

-Ырысхы жыйып, ахчасы кёп болгъан къалтырасын ёлеме деп. Ол байлыгъым къалады деп къоркъады, мен а нек къоркъургъа керекме? Къартны философиясы алай болгъанды.

Бир заманда да ырысхы  жыймагъаны да андан болур. Къолуна ахча  тюшсе уа, кёп кезиуледе аны  элде  къарыусузлагъа юлешип тургъанды.

-Мен кесими ол дунияма жолуму ишлегенме. Ёлеме деп къоркъмайма,- дегенни айтып, хош кёллю болгъанлай тургъанды  жашаууну ахыр  кюнюне дери  бизни  хурметли бир эллибиз- Кючюкланы Капалау.

Холаланы Марзият.
Поделиться: