Халкъны ыспасына тийишлиле

Бу материалны газетге Огъары Чегемден Газаланы Исхакъ жиберген эди. Ол издания бла кёп жылланы байламлыкъ жюрютгенди, малкъар халкъны тарыхыны, аш-суу хазнасыны, Чегем аузунда жашагъанланы юсюнден да кёп статьяла, зарисовкала жазгъанды.  Орта Азиядан бла Къазахстандан  къайтып келгенден сора  тау эллерибизде жангыдан къуралгъан школлада окъутурукъ устазланы хазырлау къалай баргъаны бла байламлы тарых магъанасы болгъан билдириу, окъучуларыбызгъа сейир болур деп ышанабыз.

1958 жылда   малкъар школлагъа устазла  хазырлагъан курслагъа жыйылгъан жашла бла къызла, къайсыбыз къайсы аууздан болгъаныбызны да сормай, эгечле- къарындашла кибик бирге окъуй эдик. Ол сезимни чирчиклендирген да миллетни азатлыкъ кюню эди.

Орта Азиядан бла Къазахстандан къайтхан малкъар халкъны школларына устазла хазырларыкъ курслагъа миллет сезим учундургъан 36 жаш бла къыз жыйылгъан эдиле. Курслагъа Будайланы Ахмат башчылыкъ эте эди. Ахматны хар сёзю, хар дерси жюреклерибизге терен синге, кюнден -кюннге иги умутлагъа кёллендире эдиле. Ол бизге , зарауатлыкъ сынап, ана тилин тас этер чекге жетер миллетни тёлюсюне, билимни жолуна эшик ачарыкъ устазлагъа, хар дерсин къарындашлыкъ даражагъа ётдюрюп къурай эдик.

Башха устазладан бош сагъаты болса, Ахмат жетер эди. Биз асыры кёп затны билирге сюйгенден, устазгъа солургъа заман да къоймай эдик. Баям андан болур эди, къысха заманны ичинде 1958-1959 окъуу жылгъа къалай-алай болса да, устазла хазыр эдиле. Аланы асламысы Къабарты-Малкъар къырал университетни филология факультетини малкъар тил бла адабият бёлюмюне окъургъа кирген эдиле. Мен билгенден, бу курслада окъугъан устазла, малкъар эллени жангы къуралгъан школларында педагог  ишде бет жарыкълы бола, таулу сабийлеге билимни эшигин ачаргъа болушуп, кеслери да халкъны ыспасына бла бюсюреуюне тийишли болгъандыла.

Шауаланы Хасан республикабызда белгили жазыучуду. Бапыналаны Таслимат судья болуп ишлегенди. Дау да Сибирь да бюгалмагъан таулу тиширыуду. Курсубузну ийнагъы-Тогъузаланы (Батчаланы) Роза, устазлыкъ ишден сора да, къурау ишде тирилиги бла атын айтдырып, республиканы жарыкълау министрини къуллугъунда  иги кесек заманны  ишлегенди. Жашауубузну игилендирир ючюн, артыгъыракъда жаш тёлюге билим бериуге, уллу къайгъырыулугъу болгъан адам эди. 

Лашкутада Гемуланы Галина, Огъары Жемталада Абдуллахланы Люаза, КъМАССР-ни сыйлы устазлары, устазланы битеуроссей съездини  келечилери Лашкутада жашагъан Гемуланы Галинаны ариу сёзюне къууанып, «бал тилли эгечибиз, устазыбыз» деучюдюле школдан тышында абаданла окъуна.

Аны таныгъанла сукъланып, юйюрюнден юлгю келтириучюдюле сабийлерине. Этер ишин уста билген Абдуллахланы Люаза устаз коллективини хурмет - сыйына тийишли болуп баргъан эди съездге.

Кёнделенде кёп жылланы орта школну директору, артда уа элни администрациясыны башчысы Отарланы Магомет - бир огъурлу адам, битеу саулугъун, заманын да юйретиу ишден аямагъан. Анда орта школну устазы Ахметланы Хажи-Къасым да алай.

Элбрус советни председатели Будайланы Люля, Бабугентни орта школуну директору болуп тургъан Къужонланы Нафий, Огъары Малкъарда школну алгъыннгы завучу Бичиланы Хусей, Тёбен Чегемде (ол заманда) интернат школну устазлары -Афашокъаланы Маржан, Газаланы Зулкъарний, орта школда устаз Кючмезланы Мариям, Хушто-Сыртда школну завучу Макытланы Балажан. Быланы устазлыкъ ишде жетишимлеринден сора да, элледе интеллигенцияны ёзегин тутханлары ючюн санай барама. Дагъыда Зокаланы Людмила бла Найыпхан. Найыпхан сабий садны таматасы эди. Мотталаны Зухура, Црайланы сюйдюмлю Люба. Къарамы бла окъуна айтыр сёзюн ангылатыучу - Теммоланы Халимат.

Башха къуллукълада ишлегенле Уяналаны Хусей, Этезланы Копай. Къысхасы, бирин айтып, бирин къоялмайма. Аланы малкъар халкъны жаш тёлюсюне билим бере, миллетни аягъы юсюне болуруна уллу себеплик эте, кёп къыйын салгъанларын эсгериу эди муратым. Эсимдеди, методика литератураны жокълугъуна жарсысакъ, Будайланы Ахмат: «Кёлсюзлюк этмегиз. Хайт дегиз. Сиз да устазлыкъ ишни усталары болурсуз. Ишигизден да къууанырсыз. Окъутхан сабийлеригиз бла ёхтемленирсиз», - деп, кёл этдириучю эди.

Жаш заманларында, къыйынлыкъгъа хорлатмагъанларыча, аланы бир къауумлары, саулукъларыны тозурагъанына бла жыл санларыны келгенине да къарамай, сайлагъан ишлеринде бет жарыкълы болгъанлай келгендиле. Миллетни аллында инсанлыкъ борчларын да айыпсыз толтургъандыла.

Аталарын бу материалгъа сыйындыралмай къалгъанланы тутхан ишлерине аз да тасха тюшюрмегенлерин айтыргъа сюеме. Ала манга кечгинлик берсинле. Алагъа сыйлы атла аталмагъанлыкъгъа, окъутуп, къыйын салгъан окъуучулары бла жашагъан жамауатларыны ичлеринде сыйлы устазладыла. Ала, зорлукъну тузагъындан ычхынып, азатлыкъны тоханасына кётюрюлген миллетни жаш тёлюсюне билим бергенден сора да, кеслерини инсанлыкъ борчларын миллетни аллында айыпсыз толтура, жангырыуну жолунда билимлерин, кючлерин-къарыуларын, саулукъларын да аямай ишлегендиле.

Сёзсюз, Будай улу Ахмат алгъадан кёре, билген адам эди. Ол айтханлай, бусагъатда халкъыбызны жашлары бла къызлары илмуда, адабиятда, маданиятда атларын махтау бла айтдырадыла. Ала бла ёхтемленедиле туугъан жерине къайтхан миллетни биринчи устазлары.