«Москвични» ёмюрге созулгъан тарыхы

«Москвич» - Совет Союзда, ызы бла уа Россейде автомашинала чыгъаргъан заводну атыды. Аны тарыхы озгъан ёмюрде отузунчу жылда башланады. Аллында аны аты «КИМ» эди – Комсомол жаш тёлюню интернационалы. Уллу Ата журт уруш бошалып, 1968 жылгъа дери «МЗМА» атны жюрютгенди. Андан башлап 1993 жылгъа дери уа аны АЗЛК деп билгендиле. Завод бир-бири ызындан «Москвич» акционер общество, «Автофрамос», «Рено Россия» деген атланы быйылгъа дери жюрютгенди. Ахыр жыллада анда Рено автомашиналаны чыгъарып тургъандыла.

1929 жылда Совет Союздан АБШ-гъа атланнган комиссия бизни къыралда автомашинала чыгъарыргъа угъай демезлик компания табып, аны бла келишим этерге керек эди. Айырыу Форд компаниягъа келтиргенди. Аны башчылары бла оноулашып, женгил эмда ауур жюкле ташыгъан автомашиналаны производствосун Тёбен Новгородда къураргъа дейдиле. Андагъы заводну (ГАЗ) къурулушу баргъан кезиуде уа, Москвада Ford-A эм АА машиналаны жыя турургъа оноулашадыла. Ол заводну шёндюгю Волгоград проспектни къатында бир жылны ичинде сюейдиле. 

Иш башланады

Завод 1930 жылда ишлеп тебирейди. Айтханыбызча, анда Ford-A эм АА машиналаны чыгъарыу бла кюрешгендиле. Аланы битеу кереклерин АБШ-дан келтиргендиле. Ол жылны ахыр кюнлеринде заводха «Комсомол жаш тёлюню интернационалы» (КИМ) деген ат берген эдиле.

Фордну ол эки моделин анда юч жылны чыгъаргъандыла. Ызы бла завод ГАЗ-ны бойсунуууна кёчюп, ГАЗ-А эм ГАЗ-АА машиналаны чыгъарып башлайды. Кеслерин да кесибизде этилген техника керекледен.

1939 жылда заводну Глававтопромгъа бередиле, ол кеси аллына ишлеп тебирейди. Аты да «Москвада КИМ атлы автомобиль завод» дегеннге тюрленеди. Анда чыгъарырча деп КИМ-10 машинаны проектин жарашдыргъан эдиле. Аны бла бирге КИМ-10-51 фаэтон эм КИМ-10-52 тюрлюлерин да къурайдыла. Уруш башланнганы бла уа завод аскер продукцияны производствосуна кёчеди.

Жангыртыуну жыллары

Уллу Ата журт уруш бошалгъан жыл май айда Совнарком гитче машинала чыгъарыучу «Москвич» заводну ишлерге оноу этеди. Аны атын ЗМА-гъа, ызы бла уа МЗМА-гъа тюрлендиредиле.

Эки жыл озуп, анда «Москвич-400» машина чыгъып тебирейди. Аны немисли «Opel Kadett» автомобильни мурдорунда къурагъан эдиле. Кесин да бир кесегин трофей оборудованияда чыгъарып тургъандыла. 1948 жылда аны юсюне жарымы агъачдан этилген фургон, 1949 жылда уа башы ачылгъан автомобиль да этип башлайдыла. 1954 жылда заводну эшиклеринден жангыртылгъан «Москвич-401» чыгъады.

Заводну тарыхына къарасанг, 1950-1960 жылла анга бегирек жетишимли болгъанын кёресе. Ол кезиуде анда жангы тюрлю автомобильлени терк-терк къурап тургъандыла. Аланы тыш къыраллагъа сатып башлагъандыла, эришиулеге да къатышып тебирегендиле.

«Москвич-402» 1956 жылда чыгъады, эки жылдан сора уа инженерле, аны жангыртып, моторун иги да тюрлендирип, «Москвич-407» ат бередиле. Заводну спортчуларыны къаууму халкъла аралы эришиулеге ма аны бла къатышып башлагъан эдиле. 

1967 жылда майда бу завод чыгъаргъан автомашиналаны саны миллионнга жетеди. Ол кеси да «Москвич-408» модель болады.

Шарль де Голь Совет Союзгъа къонакъгъа келгенинде (1966 жыл), «Москвич» бла «Renault» келишим этедиле. Аны бла бирге МЗМА-ны реконструкциясын этиу жаны бла правительстволу бегим чыгъады. Бу ишни 1968 жылда башлагъан эдиле. Аны чеклеринде анда французлу «Renault» компанияны лицензиясы бла жарашдырылгъан конвейер ызны орнатадыла. Сора Ижевск шахарда да ол технология бла жангы завод ишленеди. Аланы экиси да бир жылгъа 200 минг автомобиль чыгъарыргъа боллукъ эдиле. Москвадагъы заводну аты уа энди «Ленин комсомол атлы Автомобиль завод» (АЗЛК) болады.

Жангыртыу ишле 1971 жылда бошаладыла. Узакъ да бармай заводда «Авто-Москвич» деген производстволу биригиуню къурайдыла. Эки жыл озгъандан сора уа, Иванов областьда Кинешма шахарда АЗЛК-ны бёлюмю ачылады.

Завод къуралгъан кюнден башлап ишлеп тургъан тамата инженер А. Ф. Андронов 1972 жылда пенсиягъа чыгъады. Ызы бла тамата художник, «Москвич-408» машинаны къурагъан Б. С. Иванов да кетеди. Аланы орунларына конструктор И. К. Чарноцкий эм дизайнер И. А. Зайцев келедиле.

Жангы кезиу кёп ишчилени эслеринде «чыгъармачылыкъ эркинликни сейир кезиую» деп алай къалгъан эди. АЗЛК-да энчи дизайн служба къуралады, производствогъа жангы модельле бериледиле, ишде шёндюгю техника амалла хайырланылып башланадыла. Эки миллион санны озгъан «Москвич-412» конвейерден 1974 жылда тюшеди.

«Чыгъармачылыкъ эркинлик» кёпге бармайды; 1976 жылда ЗИЛ-ден таматала келгенлери бла ол да бошалады. Заводда жангы эм хазыр модель болмагъаны ючюн, ала «ВАЗ» этгенча, тыш къыралладан бир машинаны алып, кесибизге келишдирирге кюрешедиле. Сюзюуде, сёз ючюн, Citroën BX модель болгъанды. Алай ол излеу да къагъытда къалады, заводну инженерлери уа кеслери талай модель хазырлайдыла. Аладан бирин (С-1 серия) алып, кесини да арт жанында угъай, аллында чархлары тартырча этерге керекди, дейдиле. Аны хазырлайдыла, автомобиль промышленностьну министрине Виктор Поляковха кёргюзтедиле. Ол да проектни дурус кёреди.

Алай бу иш аууз айтханча женгил болмайды. Кёп жылланы хайырланылгъан амалдан жангысына кёчгюнчю он жыл кетеди. Конструкторла бла тинтиучюле бек кёп кюрешгендиле. Аны теркирек этерча Францияда эм АБШ-да чыкъгъан Simca 1308 автомашинаны юлгюге алгъандыла.

Тозурау

Токъсанынчы жылланы аллында АЗЛК энтта да эм уллу автомашина предприятияладан бирине саналып тургъанды. Анда конструктор-сынам ишле тохтамагъандыла, моторла чыгъаргъан заводну къурулушу да бардырылгъанды. Производствогъа «Москвич-2142» автомобильни хазыр этген эдиле. 1997-2001 жыллада чыкъгъан «Святогорну» уа тыш къыралладан агрегатланы къошуп алай къурагъандыла. Айтханларына кёре, машинаны конструкциясында экиден бирин ала алгъандыла.

1998 жылда дефолт болгъандан сора, быллай агрегатланы багъасы кётюрюледи, аны хатасындан производствону да хайыры болмай къалады. Талай заманны заводха шахар билеклик этип тургъанды. Алай бла 2001 жылда анда автомашиналаны чыгъарыу тохтайды, экинчи жыл а моторланы, техника кереклени производствосу да жабылады. 2006 жылны аллында «Москвич» банкрот болады. Ызы бла аукцион ётеди, аны жерин эм мюлкюн сатадыла.

Оборудованияны бир кесеги Къытайгъа, Индиягъа, Тюркге эм Ираннга кетеди. Завод тургъан жерде юйле эмда офис мекямла ишлерге умут этедиле, артда уа «Москва» технополис къурайдыла. «Москвич» деген белгини уа немисли Volkswagen AG фирма сатып алады.

«Рено» бла байламлыкъла

«Рено Россия» акционер общество 1998 жылда АЗЛК-ны моторла чыгъарлыкъ цехин сатып алады да, 2005 жылда анда «Renault Logan» автомашинаны жыйып тебирейди. 2011 жылда компания производствосун кенгертип, бир жылгъа 160 минг машина чыгъара эди. Артда уа аны 175 мингнге жетдиреди.

Заводда иш юч сменни барып тургъанды. Анда Renault: Logan, Duster, Sandero, Sandero Stepway, Megane эм Fluence модельлени чыгъара эдиле. 2015 жылда компанияда «Москвич» марканы жангыртыргъа сюйгенлерини юсюнден сагъыннган эдиле. Быйыл 16 майда уа завод Москваны иелигине кёчгенди. Шахарны башчысы Сергей Собянин анда «Москвич» чыгъарыкъды деп белгилегенди.