Экстремизм не бла къоркъууду?

«Исламизм», «радикал ислам», «дин экстремизм»… Бу ангыламла бизни акъылыбызда терроризм бла тенг болгъандыла.  

Даулашны мурдору

Тынчлыкъны, къоркъуусузлукъну бузууну юсюнден айтханда, бек алгъа эсибизге ислам нек келеди? «Арап тилден «ислам» деген сёз «мамыр»  деп кёчюрюледи, - дейди Шимал Кавказны муслийманларыны координация арасыны башчысы Бердиланы Исмайыл. – Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, хар заманда да мамырлыкъгъа,  тынчлыкъгъа, бир бирни ангылаугъа чакъыргъанды. Алай эсе  уруш, къаугъа излеген радикалла къайдан чыкъгъандыла? Тёрели исламны радикал ниетле жанлыладан айыргъан кёп шартла бардыла. Бек алгъа уа ала жихадны энчи ангылагъанлары бла байламлыды. Керти муслийман башха адамны  ийманы жокъду деген сылтау бла бир заманда да ёлтюрлюк тюйюлдю. Башха динни тутханны исламны алмасанг, жаханимге тюшериксе деп къоркъутмайды.

Жихадны юсюнден билдире,  Мухаммад файгъамбар   адам кесини ич дуниясын тазаларгъа, аман, осал къылыкъладан къутулургъа кереклисини юсюнден айтханды.  Радикал ислам жанлыла уа аны кеслерича  ангылайдыла. Ма быллай келишмеулюкле къурайдыла  терроризмни мурдорун».

Бек башы – тёреле

- Исламны баш энчилиги – ол жаланда дин тюйюлдю, ол - адамны жашаууду,- дейди Юрий Васильев, Президент академияны Ставропольда бёлюмюню директору, политика илмуланы доктору. – Хар кюнлюк жумушла, юйюр турмуш, тёреле бла байламлы жорукъла да анга таянып къураладыла.  Ислам адамны къуру ич дуниясын угъай, аны саулай да кесине бойсундурады. Радикал  ислам жанлыла уа  жамауатны, къыралны да артыкъда низамлы этерге сюедиле.   Россейде идеология болмагъан кезиуде  муслийманла аслам жашагъан регионлада ислам – идеологияны, билим бериуню, бизнесни бёлюнмезлик кесеги болгъанды».

Алимни оюмуна кёре, экстремистле-радикалла ууаз бергенлени кеслерине таплыкъгъа хайырланыргъа, аланы айтханлары бла башларын жулургъа ёчдюле. «Муслийманла кеслери радикаллагъа хариджитле дейдиле. Арап тилден а ол «исламны къойгъанла» деп кёчюрюледи, -дейди андан ары Васильев. – Радикалла шёндюгю Шимал Кавказда дин энди къурала башлагъан кезиуге ушагъан  ислам къыралны  къурауну проектин хайырланыргъа кюрешедиле

Аны бла бирге уа Шимал Кавказгъа ислам сингнгенли алай    кёп заман озмагъанды. Ол  Жууукъ Востокга ушамайды  – кеси да тёрелиди. Башхача айтханда, адетлеге,   ата-бабаладан келген тёрелеге таянады. Шариат а шимал кавказлылагъа артыкъ ангылашыныулу, жууукъ тюйюлдю.  Тёрели динни тутханла уа регионда ёмюрледен бери къурала келген динни сакъларгъа сюедиле».

Васильевни айтханына кёре, бюгюнлюкде регионда Россейни Муслийманларыны дин управлениясына бойсунмагъан муфтиятланы саны ёсюп барады.  «Ол а радикал исламны тутханлагъа жалынчакъсыз организациялагъача эсепге турургъа, муслийманланы атларындан сёлеширге, официальный жумушла толтурургъа онг береди. Дагъыда  ала  муслийманланы тёрели биригиулерини оноучу къауумларына да киредиле, аланы ишлерин бузуп, радикал ниетлеге бурургъа кюрешедиле. Аланы баш муратлары россейли  муслийманланы барысын да контрольгъа алыргъады. Бу ишни ала къуралыулу бардырадыла, алагъа ахча, информация болушлукъ да бериледи».

Ставрополь крайны  муфтийи Мухаммат Рахимовну айтханына  кёре, тёрели ислам жанлыланы бла радикалланы араларында даулашла озгъан ёмюрню 90-чы жылларында башланнгандыла.  «Андан бери радикалла Россейни муслийманларыны дин управлениясыны къауумунда ишлеген бир ненча муфтийлени жойгъандыла. Ол санда  Дагъыстанны муфтийин, Къарачай-Черкесни Муслийманларыны дин управлениясыны башчысыны  орунбасарын ёлтюргендиле. Былтыр а Ставропольда иймамладан бирини жашауун юзгендиле. 2012 жылда февральда Пятигорскда экстремистле мени орунбасарым Курман Исмаиловну машинасында атдыргъандыла. Алай бла дин  къуллукъчула ол къазауатны ал сатырларындадыла».

  Тюзлюк жанлы кючлени бирикдирирге

Жаш муслийманла (бизни къыралда уа аланы орталыкъ жыл санлары 23 жылды) тёрели исламны сайламай, радикалланы ызларындан нек барадыла? Алимле, дин къуллукъчула да аны бирча ангылатадыла:  ала жаш адамла бла бир тилде сёлешедиле, аланы  сейирлерин къозгъай биледиле. Дагъыда кеслерини ишлеринде Интернетни тюз хайырланыргъа юйреннгендиле, ол санда  диннге энди келгенле бла.

Сыйлы Китапны къайсы тилде да окъургъа жарайды. Алай устазынг, аны ангылатырыкъ адамынг болургъа тийишлиди. Исламгъа юйреннгенде кимни ызындан барыргъа керекди? Анга жууап бирди – асламланы. Дуния башында тёрели динни тутхан муслийманланы саны миллиарддан асламды. Радикалла уа, насыпха, андан къайда аздыла. Алай, жарсыугъа, ала кеслерини ниетлерин кенг  жаядыла,  аланы жанына кёчгенле  кёбейип барадыла.

- Радикалла социальный келишмеулюклени, даулашланы, жаш адамланы кеслерини башларын кечиндирирге онглары болмагъанлары,  жашауда тийишли жер табалмагъанлары бла  кеслерине таплыкъгъа хайырлана биледиле. Алагъа ариу жашауну сыфатын кёргюзтедиле,  жаш адамгъа кесин хайырланыргъа онгла къурарыкъларына ийнандырадыла,-дейди Юрий Васильев.

Бу жарсыулу халланы тохтатыр онг бармыды? «Бу къужур шартладан къутулургъа сюе эсек, тюзлюк жанлы муслийманла, граждан общество эмда славян христиан халкъла да   биригирге керекдиле»,-деп акъыл этеди Васильев.