Фронтлада жигитлеча сермешгендиле

Къабарты-Малкъар фронтха 70 мингден аслам жашын бла къызын ашыргъанды, аладан 12 мингден кёбюсю тюрлю-тюрлю орденле эм майдалла бла белгиленнгендиле. 33 инсаныбыз   Совет Союзну Жигити деген бийик атха тийишли кёрюлгенлери бла ёхтемленирге эркинбиз. Алты жерлешибиз Славы Орденни толу кавалерлери болгъандыла – ала да Совет Союзну Жигитлерине тенг этилгенлерин белгилерчады.

Къабарты-Малкъарны уланлары Уллу Ата журт урушну битеу фронтларында, Белоруссияда бла Украинада партизан отрядлада да жигитлеча сермешгендиле, Европаны къыралларында фашизмге къажау къымылдауланы санында урушхандыла. Аладан кёплери Берлиннге  дери жетгендиле, фашизмни уясын ууатыу къазауатха къатышхандыла. Чыгъармачылыкъ бла кюрешген фахмулу жазыучула да халкъ бла бирге болгъандыла. Къулийланы Къайсын, Отарланы Керим, Адам   Шогенцуков, Алим Кешоков  эм башхала фронтха кетгендиле.

Биринчи кюнле

Республиканы 100 келечиси Брест къалада гитлерчиле бла биринчи къанлы къазауат бардыргъандыла. Жаланда 125-чи мараучу полкда ол кезиуде бизни 20 жерлешибиз къуллукъ этгендиле, деп жазадыла тарыхчыла.  Совет аскерчиле бла офицерле гитлерчилеге жол бермей, алайда айдан аслам заманны уруш бардыргъандыла.    Огъары Бахсандан Жаппуланы Тахирни аты да Брест къаланы жигит къоруучуларыны санында ёмюрлюк болгъанды.  

«Брест къала» мемориал комплекс» къырал учрежденияда болгъан шартлагъа кёре, 1941 жылда 22 июньда 6-чы Орлов Къызыл байракълы стрелковый  дивизиясыны 125-чи полкуну миномёт батареясыны аскерчиси Жаппуланы Тахир къаланы Шимал-Кюнбатыш жанында къабакъларын къоруулагъанды.

125-чи стрелковый полкну миномёт батареясыны сержанты Фурсовну эсгериулерине кёре, сермеш башланнганында Тахир ат оруннга чабып, ичинден битеу атланы эркин этген эди. Ол суу алыргъа баргъан кезиуде уа жаралы болады, алай анга да къарамай, тизгинден чыкъмай, душман бла андан ары сермешеди. Ол гитлерчилеге къажау биринчи штыковой атакагъа да къатышханды, андан сора уа  фашистле артиллерия полкдан артха къысталгъан эдиле.

 Брест къаланы къоруулаучуланы араларында къарачай-малкъар халкъны башха уланлары да болгъандыла: Байзуллаланы Темиркъан, Созайланы Зуха, Чочайланы Осман, Чеченланы Мухадин.

Тюзюнлей фронтда

 «Эсгериуню китабында» шартлагъа кёре, фронтха таулу миллетни 10 мингден аслам уланы кетгендиле, аладан 4335 аскерчи ата журтубузну эркинлиги ючюн жанларын бергендиле. Урушну биринчи кюнлеринде Полтавщинаны, Харьков областьны къоруулау сермешлеге Таукенланы Азнор, Согаланы Азрет, Кужонланы Жамал, Герийланы Рамазан эм башхала къатышхандыла. Харьковну эркинлиги ючюн Чофанланы Рашад, Байкишиланы Дуда жанларын бергендиле.

1941 жылда 7 ноябрьде Къызыл Майданда аскер параддан фронтха кетгенлени арасында комсомолну Чегем райкомуну секретары танкны командири Залийханланы Магомед, Къашхатауну орта школуну устазы Александр Степурин  да бардыла.  Бештокъланы Магомед, Жеттеланы Исмайыл, Асанланы Мурадин,  Гиляхланы Исхакъ, Бёзюланы Хамид  эм кёп башхала  Москваны эркинлиги ючюн къазауатха къатышхандыла. Къыралыбызны ара шахары ючюн урушда Хаммаланы Азрет, Малкъондуланы Ахмат, Атмурзаланы Магомед эм башхала жанларын бергендиле.

Кавказдан Берлиннге  дери

Гвардий тамата лейтенант Къудайланы Тамукну жаны Ахмат  176-чы мараучу дивизияны къауумунда Шимал Кавказны къоруулау сермешлеге къатышханды – Грозныйге битеу кючюн салгъан  душманнга  къажау къазауат бардыргъанды. Батыр лейтенант Къобанны  гитлерчиледен сакълагъанды,  Таман жарым айрыкамны эркин этиу урушха къатышханды,   Керчь, Кърым ючюн къанлы сермешле бардыгъанды. Хорламны кюнюне сыйлы ветеран  Восток Пруссияда тюбегенди. 

Огъары Чегемден Мызыланы Зекерия туугъан журту – Кавказны – гитлерчиледен эркин этиу сермешлеге къатышханды. Ол Новороссийск, Краснодар ючюн къазауатда болгъанды. Тамань жарым айрыкамны гитлерчиледен эркин этгенди.   Зекерияны   фронт жолла Украинагъа, Венгриягъа, Чехословакиягъа, Австриягъа, Германиягъа дери жетдиргендиле.  1945 жылда уа ол Квантум аскерлени жокъ этиу операциягъа да къатышханды.

Акъ-Суудан устаз Гиляхланы Исхакъ 108-чи гаубица артиллерия полкну къауумунда Москва ючюн къазауатха къатышханды. Разведчик Гилях улу командованиягъа душманланы орналгъан жерлерини юслеринден артыкъда магъаналы билдириуле келтирип тургъанды. Аны жигитлигини юсюнден 4-чю артиллерия дивизияны газетинде басмаланнган «Бывалый воин» деген статьяда ол кеси душманны 90-дан аслам дзотуну, батареясыны, от бардыргъан жерлерини, штабларыны юслеринден шартланы белгили этгени жазылгъан эди. Аладан 60-сын совет артиллерия от ачып, жокъ этгенди.

 Ленинградны къоруулаучуларыны тизгинлеринде Кучмезланы Юсюп, Иттийланы Дадаш, Тикаланы Солтан, Асанланы Ахыя, Глашланы Рамазан эм кёп башхала тургъандыла. Ефрейтор Атабийланы Мухарбек  Ленинград фронтну 23-чю Армиясыны 142-чи Къызыл байракълы стрелковый дивизиясыны 588-чи полкуну къауумунда къыралыбызны шимал ара шахарын немисли душманладан къоруулау сермешлеге къатышханды. Ол кёргюзтген  батырлыгъы ючюн СССР-ни Баш Советини Президиумуну атындан «Ленинградны къоруулагъаны ючюн» майдал бла саугъаланнганды. Холамлы  жаш, башха аскерчи нёгерлери, ленинградчыла бла бирге блокаданы 872 кюнюнде ачлыкъгъа, сууукълагъа тёзгенди, къанлы сермешледе эки кере жаралы болгъанды. Аны уруш жолу 1944 жылда декабрь айда   бошалгъанды.

Сталинград сермешде къарындашла Аттасауланы Мухтар бла Салих, Башийланы Капалау,  Чочуланы Магомед, Туменланы Хадис,  Моллаланы Исмайыл эм башха батыр таулу аскерчиле кишиликлерин кёргюзтгендиле.

Украинаны эркинлиги ючюн майор Байзуллаланы Хусей жанын бергенди.  Мокъаланы Сарбий, Османланы Магомед Югославияны азатлау къазауатда болгъандыла, Чеченланы Шамиль а Берлиннге дери жетгенди, фашистлени уясын чачыу операциягъа къатышханды. Ол рейхстагда кесини къол ызын къойгъан совет  аскерчиледен бириди.

Керменланы Хангерий Хорламгъа  Берлинни тийресинде – гитлерчилени уясына бир ненча километр къалгъанында - тюбегенди. Ол Украинаны къоруулау сермешлеге къатышханды, Днепрден, Дунайдан жюзюп ётгенди, Киевни гитлерчиледен эркин этгенди.     Австрияны, Венгрияны, Румынияны азатлау уруш  бардыргъанды. 

Къабарты-Малкъарны уланлары бла къызлары фронтда кишиликни юлгюсюн кёргюзтгендиле, республиканы жамауаты Хорламны жууукълашдырыр ючюн тылда   кючюн, къарыуун аямай кюрешгенди.

 

 

 

Тикаланы Фатима хазырлагъанды.
Поделиться: