«Бара эдим ата къабырынача…»

Отарланы Керимни  100-Жыллыгъына

Отарланы Керим фронтха кетгинчи, 1938 жылдан башлап 1941 жылгъа дери, Къабарты-Малкъарны Жазыучуларыны союзуну правленини председатели болуп тур-гъанды. Ол жылланы ичинде Кязимни чыгъармачылыкъ иши халкъгъа белгили болур ючюн кюрешгенди. Аны Жазыучуланы союзуна членнге да кеси алгъан эди. Керим Кязимни Нальчикге келиуюн кёп кере къурагъанды. Аллай кюнледен биринде уа ол, суратчыны чакъырып, эки кере суратха алдыргъанды. Ол суратланы Керим кёчгюнчюлюкде окъуна тюз да кесини кёз гинжисинча сакълагъанды. Аны хайырындан ала малкъар халкъгъа белгили болгъандыла.

1939 жылда Керим бла Къайсын Кязимге «СССР-ни искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу» деген ат берилгенинде, аны чыгъармачылыгъына атап ингир къурагъан эдиле. Кязимни «Мени сёзюм» деген китабын чыгъарыргъа да Отар улу болушханды. «Аны назмуларын айырып, китапха ал сёз да жазып, сураты бла бирге китап басмагъа келтирген эди. Ол а Кязимни саулай дуниягъа танытхан, жабышмакъ таягъына таянып, аз ышара, узакъгъа къарап тургъан сураты болгъанды», – деп эсгергенди жазыучу Залийханланы Жанакъайыт.

Малкъар халкъ ата журтуна къайтхандан сора Керим бла Къайсын Кязимни жашауу эм чыгъармачылыгъы бла байламлы комиссия къураргъа керекди деп, сёзню бек къаты саладыла. Ол ишлерине Хутуйланы Ханафий да уллу болушлукъ этеди. Комиссияны хайыры бла 1959 жылда Кязимни «Сайлама» жыйымдыгъы чыкъгъанды. Дагъыда комиссияны оноуу бла аны къабырын табып, ата журтуна кёчюрюу бла байламлы иш башланады. Кязимни юйюрю – къызы Шапий бла жашы Сагид ол заманда Къазахстанда жашай эдиле. Керим Шапийни эрттеден, малкъар халкъны Орта Азиягъа кёчюргюнчю да таныгъаны себепли, Къазахстаннга кеси барырын дурус кёреди.

Къазах ССР-ни Талды-Курган областыны Тельман атлы колхозуна Отар улу бла бирге ВЛКСМ-ни обкомуну инструктору Эристауланы Алий да баргъанды. Аланы ары келгенлерини юсюнден Кязимни жашы Сагид былай хапар айтханды: «1958 жылда март айда Керим бла бирге Кязим хажини къабырына барабыз. Келебиз да, къабырны да жангыртабыз, Керим аны къолу бла сылап, жилягъан да этеди. Алайдагъы элден бир къауум адам жыйылады: эгечим Шапий, Кючменланы Ачан, Додуланы Таукъан, Солтанланы Саламгерий эм башхала да бар эдиле.

Шапий Керимни келгенине бек къууаннган эди. Кязимге дайым да къайгъырып тургъаны, жазгъан затларын басмаларгъа кюрешип, халкъгъа белгили этгени ючюн анга бек ыразы эди. Алай болса да, Керим Кязимни къабырын туугъан жерине элтирге керекбиз, анда анга сын таш салынырыкъды, партияны обкомуну оноуу ма алайды, дегенинде, унамады. «Ол динибизге да ушамагъан гюняхлы ишди. Кязим а дин ахлусу адам болгъанды. Ол дуния бар эсе, ол анга ыразы боллукъ тюйюлдю. Анам, къарындашларым, башха къаршы адамларыбыз да Кязимни къатында асыралыпдыла. Да сора Кязимни аладан айырып къалай къоярыкъсыз? Сен да, Къайсын да атама бек кёп игилик этгенсиз, сиз анга бир жаны бла да хата жетдирмезлигигизни билеме. Алай бу ишде мени ыразы этерик эсегиз, тиймегиз къабырына», – деп тилеген эди.

Ол кюн Керим бла Эристауланы Алий Кязимни къабырыны къатында бир ненча сурат алдыргъан эдиле. Артдаракъда уа Керим 1958 жылда 19-чу мартда акт жарашдырып, анга ол кюн къабырны къатында болгъан адамлагъа къол салдыргъан эди. Шапийни кёз жашларыны хурметин этип, аны жюрек къыйынын да ангылап, Нальчикге къайтханлай, аны юсюнден Къайсыннга эмда башхалагъа билдирип, оноулашыргъа сёз берген эди. Сёзюне кертичи бола, Къазахстандан къайтхандан сора, Къайсын бла оноулашып: «Кязимни къабыры болгъан жерни сюргендиле, алайда къабырла жокъдула»,– деп жазгъан эди кесини отчётунда.

Артда да, Шапий Азиядан кёчюп келгенинде, Керим бла Къайсын кёп кюрешгендиле Кязимни къабырын кёчюрейик деп. Алай ол: «Мен бу ишге ёлсем да кесими ыразылыгъымы берлик тюйюлме», – деп, чыртта унамагъан эди.

Керим да, Къайсын да кеслерини устазларын асыры сюйгенден, анга хурметлери асыры уллу болгъандан аны туугъан жеринден кёчюп кетген кюнден башлап, ёлгюнчюннге дери къатындан кетмеген, ёле туруп да ахыр сёзюн, осуятын да айтхан къызыны ыразылыгъы болмай ол ишни эталмагъандыла.

Аз сёзчюк ючюн окъуна адамны тюрмеге атхан кюйсюз эллинчи жыллада Керим бла Къайсын ол ишде жигитлик этгендиле, деп арсарсыз айтыргъа боллукъду. Не десек да, Керим Къазахстаннга партияны обкомуну оноуу бла баргъан эди.

Отар улу жашагъан къадарында кесин Кязимни сохтасына санагъанлай, анга баш ургъанлай тургъанды.

Суратда (онгдан солгъа): Кязим-хажини къабырыны къатында Эристауланы Алий, Кязимни жашы Сагид, Отарланы Керим, Кязимни къызы Шапий, Шауаланы Киштай

Анга аны Кязимге атап иги кесек назму жазгъаны да шагъатлыкъ этеди: «Кязимни жууабы», «Кязимни эсге-риую», «Кязимни сыны», «Ингир аууз», «Кязимни сураты»…

Сёзюнг жашайды халкъны жюрегинде

Ахшы умутлу жарыкъ чыракълай.

Халкъны къууанч кюнюнде, палах кюнюнде

Тургъанды ол биргесине баргъанлай.

Ол сёз энтта барыр, жол нёгер болуп

Биргебизге, дайым къанат битдире.

 Бу атала жери насыпдан толуп,

Назму жашар таулу юйлеге кире,

– деп жазгъанды Керим Азиядан кёчюп келгенинден сора «Кязимни эсгериу» деген назмусунда. Кязимни къабыры табылгъаныны юсюнден акт, аны къатында алыннган суратла да Отарланы Керимни юйюр архивинде сакъланадыла.

Мен Керимни назму китабын окъуй кетгенде, аны Къазахстаннга Кязимни къабырына баргъаныны юсюнден «Ингир аууз» деген назмусунда быллай тизгинлеге тюбегенме. Бу статьямы ма ала бла бошаргъа сюеме.

 

Сен назму жаза тургъанлай, мени

Уруш бораны кетген эди алып.

Талай жылдан а къайтып келдим бери,

Къанатын окъ сындыргъан къушлай, арып.

 

Баргъан эдим ата къабырынача,

Къазах аулагъында къум къабырынга.

Бюгюн а мен, таула къарларынача,

Къарайма сени уллу къадарынга…

 

                                         

 

 

 

 

Текуланы Хауа.
Поделиться: