Медицинаны шёндюгю жетишимлери адамны ёмюрюн 130 жылгъа дери созаргъа онг бередиле, деп алай айтадыла алимле. Ол къачан боллукъду? Терен къартлыкъгъа дери хар ким да жашаялырмы?

С.К., Нальчик ш.

Анга жууап излей, Россейни Геронтологларыны бла гериатрларыны ассоциациясыны сыйлы президенти РАН-ны академиги Владимир Шабалинни интервьюсун кёргение эмда аны бла окъуучуларыбызны шагъырей этерге сюеме. жууаплайды:

Адамны ёмюрю бек аздан 120-150 жыл болургъа керекди. Ол болжал къаныбызны программасына салыныпды. Болсада ол жыл саннга жетерге хар кимни да къолундан келип къалмайды. Хар адамны да жашау онгу башхады, ол аны геномуна кёреди, - дейди ол.

Генни тюзетирге къачан юйренирикдиле?

-Кёп болмай алимле «къартлыкъны генин» тапхандыла эмда кёп да бармай аны тюзетирге юйреналлыкъларын айтхандыла. Алагъа ийнаныргъа боллукъмуду?

-Адамны геномун жаланда 2008 жылда ачыкълагъандыла, кесин да сан жаны бла. Алыкъа бир ненча жюз генни «борчу» белгилиди. Ала уа битеу да 30-35 минг боладыла. Къалгъанла не ючюн жууаплы болгъанлары уа элберлей къалады.

«Къартлыкъны генлерин» былтыр ай сайын да ачыкълап тургъандыла. Мындан ары да боллукъдула аллай жангычылыкъла. Къартлыкъ адамны битеу чархы бла байламлыды, аны бир генни тюзетиу бла тохтатыр амал жокъду. Хар ген да тюзюнлей неда бир башха амал бла къартлыкъгъа себеплик этмей къоймайды. Ма ол хыйсапдан аны тюзетирге кишини къолундан келлик тюйюлдю.

-Алимлени «къартлыкъдан дарман» табарбыз деп базыннганлары уа?

-Ол таурухду. Аны бетсиз адамла муратларына жетер ючюн хайырланадыла. Бюгюнлюкде къартая барыуну аз да тыярча препарат болгъанына шагъатлыкъ этген бир илму шарт барды деп билмейме. Аны къой, аллай дарман чыгъарыр онг да жокъду.

Адамны организми миллиардла бла саналгъан клеткаладан къуралады. Ала къуруда къымылдаудадыла. Бир бирлери бла байламлы болгъанлай турадыла – организм бирлерин къурутады, башхаларын, бютюнда игилерин, къурайды. Ма ол байлашыуну тохтатыргъа боллукъ таблетка болур деп акъылынга келтирирге окъуна къыйынды.

Алай аллай излеуле магъанасыздыла дерге да жарамаз. 1920 жылда жаш адамны къанын уллайгъаннга къуюу жашнатыуну амалына саналгъанды. Кертиди, аны бла кишини жаш этерге къолдан келмегенди. Алай ол тинтиуле трансфузиологияны айнытыргъа кёллендиргенди, алай бла мингле бла адамланы ёлюмден къутхарыргъа онг бергенди.

Къайсы тюздю:

созаргъамы неда

 тохтатыргъамы?

-Къырал даражада да бардырыладыла жашауну созуу жаны бла тинтиуле.

-Ёмюрню узайтыу -бир, къартлыкъны тохтатыу уа- башха. Жашауну созуу – ол толтурургъа къолдан келген борчду. Аны амалын къуру врачла угъай, тюрлю-тюрлю алимле да излейдиле. Ма экинчилерини хайырындан эслерча жетишимле да болдурулгъандыла – арт 100 жылда адамны жашау ёмюрю эки кереге кёбейгенди. Ол ашны качествосуну, биология илмуну бла медицинаны айный баргъанларыны, жангы дарманла излеуню, электромагнит толкъунланы багъыуда жаратыуну, дагъыда башха сылтауланы хайырындан мындан ары да созула барлыкъды.

-Къан бла келген жан бла кетеди, деген оюм тюзмюдю? Адамны ата-бабаларына кёре къаллай бир жашарыгъын тохташдырыргъа боллукъмуду?

-Жашауну къысхартхан генетика бузукълукъла бардыла. Аланы ачыкълагъан тынчды. Бир-бир кезиуледе уа медицина технологияланы болушлукълары бла тюзетирге да боллукъду.

Алай а бюгюнлюкде бек терен генетика тинтиуле окъуна адам къаллай бир жашарыкъды деген соруугъа жууап бералмайдыла. Биология жыл санынгы билирге онг берген амалла бардыла. Башхача айтханда, не къадар терк неда акъырын къарт бола баргъанынгы тохташдырыргъа къолдан келликди.

Аны биринчи амалы – физиология,биология, иммунология не халда болгъанларына, ала жыл санынга къалай келишгенлерине къаралады. Экинчиси биология суусуннга кёре организмни морфология болумун тохташдырыуда мурдорланады. Ол жангы технологияды. Аны болушлугъу бла адам кёп жашаргъа боллугъун бла къаллыгъын эмда аны созар амалын да билирге боллукъду.

Башхаладан терк къартайгъан орган къайсыды?

-Адам жыл санындан эсе жаш кёрюне эсе, ол кёп жашарыкъны белгисиди деп, аллай оюм барды.

-Адамны болгъанындан эсе жаш кёргюзтген аны терисиди, сюеклерини бла шаугютлерини халиди. Алай хар орган да бирча къарт болуп бармайды. Сёз ючюн, териси тап сакъланнганны жюреги тозурап, кючден ишлерге да боллукъду.

Андан сора да, хар адамны къарыусуз жери барды. Башхача айтханда, организмде бомба салыныпды. Ол кюнлени биринде чачылса, адам ёледи – жашлай неда сабийлей окъуна. Жюзле бла жаш адамла хайт деген заманларында нек ёледиле? Бирледе ол бомба мыйыларында болур эди, къан тамырлагъа сингип. Аладан бири юзюлдю да, ажал жетди да къалды.

Тукъумда узакъ ёмюрлюле бар эселе, ол иги белгиге саналады. Ата-аналары кёп жашагъанланы узакъ ёмюрлю болургъа онглары 25 процентге кётюрюледи. Саулай алып айтханда уа, саулукълу жашау бардыргъанла кёбюрек жашайдыла.

-Башха юлгюле да бардыла: адам уллайгъанда да осал къылыкъларын къоймагъанды, алай 100 жылгъа дери уа жашагъанды.

-Аллай юлгюле кёпдюле. Сёз ючюн, Черчилль ёлгюнчю (90 жылында ауушханды) тютюнню ауузундан кетермегенди.

Аллай адамланы насыплары тутханды дейик. Ала къытхан лотерей билетни чыгъаргъандыла. Мен аланы сакълагъан генетика мурдорну юсюнден айтама. Ол асыры кючлюден, осал къылыкъланы хорлайды. Алай генетика лотереяда, башха оюнладача, миллиондан бир адам къытады.

Осал къылыкъланы юслеринден айтханда, тютюн ичиу – аладан бек къоркъуулусуду. Ол эртте башланнган эсе, организм химия ууланыугъа юйренип, анга алай уллу хата жетмейди. Тютюнню кеч тартып башлагъанлагъа уа ол къоркъуулуду.

Кеф этдириучю ичгиле бла хал а даулашлыды. Бирлеге ала арталлыда жарашмайдыла, башхалагъа уа керекли окъунадыла. Алай ичип оздургъанны уа кишиге да бир игилиги жокъду. Не кючлю генетиканг да болсун – аярыкъ тюйюлдю.

-Узакъ ёмюрлюкге артыкъда бек не зат себеплик этеди?

-Аш-азыкъ, къымылдау, къудуретни хали, медицина болушлукъну къыйматлылыгъы, осал къылыкъгъа алданмау. Болсада психика барысындан да уллу магъананы тутады. Битеу ауруула да башдан башланадыла. Терк ачыуланыучу, тёзюмсюз, огъурсуз адам бек алгъа кесин ёлтюреди. Былай къарасанг, бир арыкъ, бир къарыусуз, къуруда ауруп тургъан адам терен къартлыкъгъа дери жашайды. Аны бети жарыкъды, ниети тазады, жюреги халалды.