Зелейханы къыйын алыннган саугъасы

Бу суратдагьы  баш иеси бла Диналаны Иссаны къызы Зулейхады. Аны кёкюрегиндеги саугъаны да эслеген болурсуз. Ол Ленинни ордениди - Совет Союзну бек сыйлы саугъаларындан бири.

Зулейханы атасы Исса къолайлы адам болгьанды. Ол Кёнделенде жашай эди. Архив шартлагъа кёре, революцияны аллында аны 200 аты, 300 ийнеги, 2500 къою болгъандыла.

1935 жылда декабрьде  элни оноучулары Диналаны Иссаны эм дагъыда Кёнделенден къолайлы жашагъан бир къауум юйюрню кулакгъа чыгъарадыла. Малларын сыйырадыла, башха байлыкьларын торггъа саладыла, юйлеринден къыстайдыла. Иссаны юч абадан жашын да тутуп кетедиле.

Юй бийчеси Текуланы Хауа бла къызы Зулейха эм кичи къарындашлары жашаргъа мал оруннга кёчедиле.

- Кече уа,- деген эди ол заманланы эсгере Зулейха, - хар тауушдан элгене, мюйюшге къысылып, тангыбызны алай атдырыучу эдик. Анабызны анасындан сора, кеслерине къоркъгъандан биз болгъан жерге хазна адам келмей эди. Манга онтёрт жыл бола эди ол заманда. Хар зат да бюгюнча эсимдеди. Къарт анабыз келтирген ашарыкъ бла кечине эдик. Алайда жыл чакълы тургъан болур эдик. Бир кюн, элни оноучулары келип: «Жолгъа тебирегиз», - дейдиле. Бизничала дагъыда бар эдиле.

Ёгюз арбалагьа миндирип, Нальчикге дери келтиредиле. Андан а поезд бла Батайскеге жибередиле. Анда атамы, къарындашларымы да бизге къошадыла. Ол станцияда кулакгъа чыгъарылгъан адамланы, жюк ташыгъан вагонлагъа олтуртуп, Орта Азиягъа ашырадыла. Онтёрт кюн бла аллай бир кече жолда бардыкъ. Ахырында бизни Узбек ССР-ни Ташкент областыны Тёбен Чирик районуну «Пятилетка» совхозуну 6-чы бёлюмюне элтедиле.

Келгенлеге алгъа палаткала бередиле.Кеслерин ол тийреге жарашдыргъандан сора жаш адамла, бирге жыйылып, алаша къамишбаш юйле ишлеген эдиле. Была болгъан жерде тутмакъла да тургъандыла. Келгенледен биреу къую къазады да, бир бёлек заманны адамла андан суу алып турадыла. Артдан-артха алайны къамиш басып, ол да кёл болуп къалады. Иссиден, амалсыздан, кир сууладан ичип, адамла ауруп къыйналгъандыла, ёлгенле да болгъандыла. Совхозну адамыны асламысы мамукъ бла кюреше эди. Мындан баргъанлагъа да ол ишни буюрадыла. Жашладан,  къызладан да энчи бригадала къурайдыла. Зулейханы да, жаш болгъанлыкъгъа, бригадагъа къошадыла.

Ол кезиуню эсгере, бизни ушакъ нёгерибиз дагъыда  былай айтхан эди: «Жылны башындан аягъына дери бир кюн да бошалмай эди мамукъну иши. Алгъа урлукъ себе эдик. Ол бираз ёсгенден сора, битимлени жукъартханбыз, дагъыда бираздан а заранлы хансланы чагалай эдик. Битимлени дайым сугъаргъанлай тургъанбыз. Мамукъ жетгенден сора уа танг аласы бла бирге ишге чыгъа эдик. Кёз байланнгынчы ишлегенбиз. Бир кюннге адам башындан 100-120 килограмм мамукъ жыя эдик. Сууукъла келселе уа, мамукъну  копалы ачылмай къала эди. Аны уа башчыкъларын бичакъла бла жырып,  ичинден алай чыгъарып тургьанбыз. Ёзегин а отун орнуна хайырланнганбыз. Контордан адамла келип, кюлюнгю къозгъап, аны ичинде кюймеген мамукъ тапсала, тутуп жибере эдиле».

Кулакгъа чыгъарылгъанланы он жылдан сора журтларына къайтарлыкъдыла деп хапар жайылады да, адамла алай болуруна ышанып турадыла. Кеслерине да «онжыллыкъла» дегендиле. Алай ол умут толмайды. Уллу Ата журт уруш башланады.

- Ол жылла бютюнда бек къыйын эдиле,- деген эди Зулейха, хапарын андан ары бардыра. - Сауут туталгъан эр кишилени аскерге алдыла. Ол санда мени жети къарындашымы да. Алтысы фронтда уруш этдиле. Бек гитчебизни уа, жыл саны жетмегени себепли, Ташкентде къойгъан эдиле. Уруш бошалгъынчы ол анда къуллукъ этип турду. Эр кишиле фронтха кетгенликге, алгъыннгы мардабыздан бир килограммны да аз этмей ишлете эдиле. «Хар зат да - фронтха, хар зат да - Хорлам ючюн», - деп, сау кюн белибизни кётюрмей мамукъда ишлесек, кече узуну уа солдатлагъа чындайла эшгенбиз. Бирсиледен артыкъ кёп ишлегенме деп айталмайма, алай жашауумда бек къыйын жылларым ала болгъандыла. Бир жанындан, къарындашларым ючюн жарсый эдим, экинчиден а - ишде планынгы толтурмай а бир кёр. Андан сора да, мени звено башчы этип салгъан эдиле да, бир бёлек адамгъа къараргъа тюшюп тургъанды.

1949 жылда Зулейханы звеносу ары дери болмагъанча бай тирлик алады эм республикада биринчи жерге чыгъады. Ол жыл июньда  Диналаны Иссаны къызы Зулейханы район арагъа чакъырадыла.

- Биз тургъан жерден ары 10-12 километр жол бар эди, - деп эсгерген эди ол. - Сагъат он бола ары жыйышабыз. Къоншу элледен да ары кёп таулула келген эдиле. Адам асыры кёпден, аякъ басар жер жокъ эди. Уллу юйню ичине киребиз. Президиумда Узбекистанны, Ташкентни, бизни районну таматалары олтурадыла. Орталарында сары шинли адамны эследим. Ол Михаил Иванович Калинин эди. Орденни да кёкюрегиме ол тагъады. Бизни таулулада ол кюн бир къууанч бар эди да, кёзю кёрмеген ийнанмаз. Юйден чыкъгъандан сора майданда той-оюн этедиле, таныгъан-танымагъан да, келип, къучакълап, алгъышлай эдиле, менден да ала бек къууаннган суна эдим. Ол кюннгю къууанчны мен бир заманда да унутмайма.

Азиядан къайтхандан сора Зулейха Вольный Ауулда жашап тургъанды.

 

   

 

ОСМАНЛАНЫ Хыйса.
Поделиться: