«Врачха барып кёрюнюуню арт болжалгъа салмагъыз»

Бюгюнлюкде ревматология ауруула аслам халда жайыла, адамны жашаууну качествосун осалландырадыла. Андан сора да, аланы заманында диагностикаларын этмей, огъесе багъыуну тийишлисича бардырмай къойса, саусуз инвалид болуп къалыргъа къоркъуу барды. Артритден къалай сакъланыргъа, андан аурумазча къаллай мадарла этерге кереклисини юсюнден биз Нальчикни биринчи номерли клиника больницасыны ревматология бёлюмюню таматасы Аппайланы Фатима бла ушакъ бардыргъанбыз.

- Фатима Калмуковна, ревматоидли артрит къыйын багъылгъан ауруугъа саналып келгенди. Бюгюнлюкде медицинада бу жаны бла не аз да тюрлениуле бармыдыла?

- Эм алгъа артрозну не болгъаныны юсюнден айтсакъ, ол эм жайылгъан ауруугъа саналады. Биринчи башланнган кезиуюнде кесин артыкъ эслетмезге, сездирмезге да болады. Алай эсе да, заман оза баргъанда бек ачытханы бла билдиргенинден сора да, саусузну сакъат болуп къалырына къоркъууну да чыгъарады. Нек дегенде адам юйде ууакъ жумушланы этгенинде, кесини тизгинин жыйгъанында окъуна къыйналып тебирейди. Артдан-артха уа ала профессионал усталыкъ бла да кюрешалмай къалыргъа боладыла. Артрит сюекни жиклеринде (суставлада) къыйын воспаленияны барлыгъын ангылатады.

Белгилегенибизча, инсан жюрюгенинде неда бир тюрлю ишни тамамлагъанында, огъесе эрттенликде къопханында санлары гыжы болгъанча сезеди. Насыпха, бюгюнлюкде аллайлагъа болушлукъ этиуню амаллары да игилене барадыла.

- Бу ауруу къайдан чыгъып къалады, сылтаулары къаллайладыла?

- Аны сылтаулары тюрлю-тюрлюдюле. Бирде артрит алай уллу болмагъанча кёрюннген чыпла къайтарылып тюшюп турсала окъуна къозгъалып къалыргъа болады. Неда ол сюек сынса, кючюне жетген ауур иш бла кёп кюрешип турса, генетика жаны бла аллай къоркъуу болса да чыгъады.

Дагъыда артритни жаратылыууна вируслу эмда бактериялы инфекцияла себеплик этедиле. Санланы асыры сууукъ болуулары, тютюнню мардадан кёп ичиу, жюрекни къыйналыуу да (андан бютюн бек!) къозгъайдыла аны.

Бир-бир кезиуледе бу аурууну ол неда бу пациентде къайдан чыгъып къалгъанын баямлагъан, аны ышанларын излеген да тынч тюйюлдю. Жикле саулукълу болсала, алада керекли веществоланы жангырыулары тохтамайды. Адам уллая барса уа, аны чархында сагъынылгъан процесс керекли мардада болмай, акъырын барады.

- Алай эсе, инсан жыл санына кёре ауруп къалыргъамы боллукъду, огъесе уа?

- Алгъаракълада биз быллай ауруудан абадан тёлю бегирек къыйналады дерге боллукъ эдик. Энди Саулукъ сакълауну битеудуния организациясыны статистикасына кёре  ахыр жыллада артрит бла жаш адамла, сабийле окъуна ауруйдула. Жер башында хар онунчу инсан инжиледи андан. Эм къоркъуулусу – ол артритден хар адам да къайсы жыл санда да ауруп къалыргъа болгъаныды.

Аны ючюн жик ауруула бла байламлы проблеманы магъанасын, аны теренлигин ангыларгъа тийишлиди эмда врачха не аз да аллай затха ишекли болгъанлай барыргъа керекди. Саусузну инбашлары аурутсала неда бармакълары кёпчюп, ачытсала – ол окъуна докторгъа атланыргъа тийишлисини шартыды.

Аны себепли диагнозну не къадар эртте салсакъ эмда багъыуну заманында башласакъ, адамгъа да болушлукъну ол къадар бегирек эталлыкъбыз. Ол мардаланы хайыры бла уа пациентни анга артрит къыйыннга айланып къалса салыргъа боллукъ хаталаны тохтатыргъа, аурууну «жукълатыргъа», башхача айтханда уа, ремиссиягъа кийирирге къолубуздан келликди.

- Артрозладан тиширыула бегирек къыйналадыла дегенлери уа кертимиди?

- Ол алайды, жарсыугъа. Аланы къолларында жиклерини бу ауруу бла ууланыулары эр кишиледен эсе он кереге асламыракъ тюбейди. Аны сылтауу физиология энчиликле бла да байламлыды.

Артритден къорууланыр ючюн кесинги сакълай билирге тийишлиди. Ауур зат кётюрмезге, сууукъ болмазгъа дегенча, сёз ючюн. 45 жыл толгъандан арысында аркъа сюекге, суставлагъа рентген этдиргенлей, аурууну жаратылгъан чагъын узакъ оздуруп къоймазгъа сакъ болгъанлай турургъа керекди. Жиклени арасында не аз да къысылыу барлыгъын эслегенлей а, врачха созмай барыргъа тийишлиди. Нек дегенде, билесиз, не тюрлю ауруугъа да заманында багъып тебиресенг, аны женгерге да боллукъду. Ревматоидли ауруула бла байламлы уа ол бютюнда магъаналыды. Адамны инвалидликден сакъларгъа, ол жамауатха къошулуп, ишге да жюрюп турурча этерге къолубуздан да келликди.

- Бюгюнлюкде сиз башчылыкъ этген бёлюм саусузлагъа къаллай болушлукъ этеди эмда шёндю бу ауруу бла байламлы республикада хал къалайды?

- Ревматология бёлюм 2005 жылда сентябрьде ачылгъанды. Пациентлерибизге тийишли болушлукъ этерча, алагъа эс тапдырырча битеу онгларыбыз да бардыла. Чертип айтсакъ, бизни алимлерибиз да, тыш къыраллыладан артха къалмай, бу ауруугъа багъар мадарланы излегенлей, жангы амалланы чыгъарыргъа кюрешгенлей турадыла. Аны себебинден а генноинженерный препаратланы да хайырланабыз, керек болса.

Биз быллай дарманланы эм алгъа инвалидликлери болгъан саусузларыбызгъа беребиз. Препаратны алагъа керек болгъанын бла къалгъанын а врачланы къауумундан къуралгъан комиссия тинтип, анга тийишли болгъанын ачыкълайды. Пациентле аллай дарманланы льготалы жалчытыу программагъа кёре аладыла. Сакъатлыкъ группалары болмагъанлагъа уа быллай препаратла ОМС бла бериледиле. Эм алгъа алагъа да сагъынылгъан комиссия къарайды.

Алай эсе да, бу дарманла бек багъалыладыла. Аны ючюн биз аланы артрит саулукъларына эм уллу хата салыргъа (осложнение) боллукълагъа эм алгъа беребиз. Бирсиле уа кезиулерин сакълайдыла (листок ожиданиягъа кёре).

Шёндю ревматоидли аурууладан жаш адамла да къыйналгъанларын айтханбыз. Бюгюнлюкде псориазлы артрит да кёп жайылгъанды дерге боллукъду. Бизде республикада ревматологла аздыла, аланы саны жыйырма чакълы болур. Бир докторгъа уа мингле бла саналгъан саусузлагъа къараргъа тюшеди. Аны себепли поликлиникалада участкалы врачла окъуулула, билимлиле болуп, ревматоидли аурууланы биринчи ышанларын ангылап, кёрюп, адамланы бизге бёлюмге заманында жибере турсала, болушлугъубуз андан да иги боллукъду. Сора жаш адамгъа остеохондроз деген диагнозну салып къоярдан алгъа воспалениялы аурууланы да барлыкъларын унутмазгъа, спондилити уа болурму деп да тинтирге тийишлиди.

Ревматологияда саусузну врачха ышаныулугъу эм магъаналыды. Нек дегенде алай болмаса, биз ахшы эсепге да келаллыкъ тюйюлбюз. Пациент докторгъа ийнанса, ол айтханны тамамлап турса, аурууну хорларгъа да болады. Тюз жокъ этип къоймасакъ да, андан ары айнып, адамны онгун алмазча мадарланы уа этебиз. Огъарыда ангылатханымча, аны (аурууну) «жукълатыргъа» кюрешебиз.

- Адамгъа ревматоидли аурууу барлыгъын ачыкълагъан диагноз салынды эсе, ол не этерге тийишлиди?

- Эм алгъа керексиз къайгъыгъа къалмай, врачны айтханына тынгыларгъа эмда аны рекомендацияларын толтурургъа. Биринчиден окъуна бизге келген саусузгъа тёзюм керек боллугъун да ангылатабыз. Нек дегенде аллай ауруугъа бир кюнню ичинде багъылып да къалмайды. Аны себепли керекди врачны бла саусузну арасында бир бирге ышанмакълыкъ.

- Быллай аурууладан профилактика амалла уа бармыдыла?

- Адам кесини аш-суууна сакъ болургъа, ауур иш бла да асыры кючюне таяндырып кюрешмезге тийишлиди. Тахта кёгетлени бла жемишлени асламыракъ хайырланыгъыз. Жаулу, татлы ашарыкълагъа азыракъ эс бурсагъыз да хата кёрлюк тюйюлсюз. Андан сора да, таза хауада кёбюрек жюрюрге, тютюн ичмезге, сууукъ болмазгъа кюрешигиз. Не аз да ишеклик туудургъан затыгъыз болса уа, врачха барып кёрюнюуню арт болжалгъа салмагъыз.