КЁКДЕНМИ, КЮНЛЮМ БЕТДЕНМИ КЪАРАП

Омакъ жасалып, дауур эте, къууанчха баргъанларын билдире, кёпюр юсюне жете келген машиналаны тизилип келгенлерин кёрюп, къарамы ары кетип, сюелди арбазында Жаухар. Ала бийикде жашайдыла да, эл, тюз да къол аяздача, кёрюнюп турады. Машинала кёпюрден бери ётгенлей, жюрек къайгъысын ичине сыйындыралмай, юйге кирди да, тапчаннга олтуруп, ачы жиляды.

Насыпха, Юзлюй юйде жокъ эди ансы, ол да тёгюлюр эди туудугъу бла…

Къабакъны ачылгъанын, анасы кимни эсе да юйге жууукъ этгенин тюшюндеча сезди.

– Э, къыз, эшиклени да кенгнге ачып, тауукъланы да бери жыйып, неди бу этгенинг?

Ыннасыны ауазы алай ачыкъ эшитилгенлей, секирип туруп, зат да болмагъанча, «чакъырылмагъан къонакъларын» эшикге къыстап башлады Жаухар.

– Юш! Юш дейме да! Кёрмейсе муну! Ма буду быланы ызындан тизип айланнган! – деп, ол омакъ къызыл адакъаны сыртына сибиртгини жетдирди. Ачытырча угъай, тынч.

Юзлюй а, туудугъуну ичинде жаннган отланы билмей, огъесе билипми, сууутургъа сюйюпмю, хапарын андан ары бардырады:

– Бир иги жаш ёсдюргенди Замхарий! Сау къаллыкъ, къолумдан алып, ма бу сумкаланы арбазгъа кийиргинчи къоймады, таланнган.

– Къайсы жашы? Жарахматхамы айтаса, анака? – деп, ол анасы келтирген жюкню чачып башлады. – Не эте эдинг быллай бир сапынны? Бал туз, хант туз, сирнек, пиринч… Ий, Аллах ючюн, анака, ачлыкъмы кирликди, быллай бирни кётюрюп айланмасанг? Хар атламынг – тюкен. Керек болса, алыр эдик.

– Болургъа керекди юйде. Бошалгъынчы сакълап туруу иги тюйюлдю. Ма, Майрусханны жыл дууасына баргъаныбызда, аны келини: «Анабызны къолу асыры берекетлиден, сюйсегиз ийнаныгъыз, сюйсегиз къоюгъуз, ол алгъаннга, сирнекден башлап, чеплеу жаугъа дери, жылны ичинде зат къошмагъанбыз», – деп махтаннганын эшитгенме. Мен а анданмы аманма?

Кийимлерин алышындырып, жаулугъун къыса чыкъды да отоуундан, Юзлюй, къоншусун кёрюп:

– Халимат, ий Аллах ючюн бир айт, жолда келе, автобусну да аллын тыйып, бир къадар машина ётдюле ёрге. Шаухаллары табада кёрюндюле артда уа. Ол ол суубурун къызын эргеми береди?

– Алайды дейдиле, аурууунг тас. Тийреден адам киргени жокъ. Къол тутуу адет да къалып барады энди. Алай, кеслери ёлгенни-къалгъанны да сурамайдыла, ким барлыкъды аллайны къууанчына? Хазырланнган а эрттеден этедиле, былтыр окъуна арбазларын жангыртхандыла.

– Къууанчха барыучула уа табылырла.

– Да, хау, эл ичинде аллайла да бар.

– Эл ичинде дегенлей, ол Асият бир ариу согъады къобузун! Аллында ёлгени болгъанны тепсетир! Къууанчым болса, Аллах айтып, андан алгъа кишини чакъырмам деп турама …

Тиширыула хапар айта тургъунчу, столгъа аш салып, чакъырды Жаухар.

– Угъай, угъай! Къалайсыз деп киргенлигимди ансы, ашай-иче турмайма, – деди, Халимат. Къоймагъанларында: – Аллах, Аллах, олсагъатха аллыбызгъа исси хычинле этип салгъан, не жигитсе сен, Жаухар! – деп махтады.

– Хазыр ичи, тышы болса, ол неди? – деп, Жаухар тапчан къыйырына чёкдю.

Хызир аны тилегенин билмеген жокъду. Бусагъатда, бу ушакъда аны аты сагъынылмагъанына сейир этди ол. Сора ангылады, бу эки тиширыу аны ачытыргъа сюймегенден этгенлерин алай.
Ала школда бирге окъугъандыла, бир партада олтургъандыла. Жаухар юйден чыгъарын сакълап туруп, сермеп портфелин алып, алай барыучу эдиле, жол узуну кюле-ойнай… Ол эртте эди. Артда уа ала шахаргъа кёчдюле. Атасы, анасы да анда сатыу бла кюрешип, кеслери да бир ненча тюкен къурагъандыла. Хызир, омакъ машина бла келип, школ аллында аны сакълап тургъанын кёрюп, устаз нёгерлери Жаухаргъа аз чам этмегендиле.

Хау, ыннасын кеси жангызлай къоюп кетерге кёзю къыймай, Жаухар шахарда туруп окъуялмагъанды, Хызирча, алай бийик билим а алгъанды. Хызирге элден кетип жашаялмазлыгъын айтханында, ол:

– Жарсыма. Ыннангы кеси жангыз къоймабыз, – деген эди.

– Ол ары барыргъа унарыкъ тюйюлдю.

– Унамай а! Анда жашауну тынчлыгъын кёрсе, элни унутур…

Юзлюй а унутурукъ тюйюлдю. Аны биледи Жаухар. Шахар тийреде элчикде орналгъан эгечине барса окъуна, юйюме теркирек жетсем эди деп, тынчлыкъ тапмайды. Хау, ала да чакъырадыла аланы ары, алай Жаухар бла ыннасы къалай эсе да аны юсюнден айтмайдыла бир бирге. Къызы бла киеую бир жолгъа аварияда жоюлгъанлы да, Юзлюй туудугъун кесине къысып жашайды.

Бир кере ол:

– Анам, атам, эллерин кёрюрге термилип, аны излеп, алай кюйюп кетгендиле киши жеринде. Атам, харип, аууша туруп: «Къызым, сен ары къайтып барсанг, мени ючюн къара шаудандан къол аязларынгы толтуруп, жюрегинг къаннгынчы бир ич», – деп тилеген эди. Аны бир да унутмайма, – деп жилягъан эди да, аны унутмайды Жаухар.

Къабырлагъа да ала бирге жюрюйдюле. Ала кюнлюм бетде болгъанларына бек къууанады Жаухар. Кюн да биринчи алагъа тиеди.

Хызир элге келип кетгенли ай озмагъанды. Тюберге унамагъан эди анга Жаухар. Сакълап туруучу эди… Бу жол а чыкъмады, сёлешмеди, ингир къарангысына дери школ терезени къатына окъуна бармай турду. Ол кетгенден сора чыкъгъан эди школдан.

Сылтауу да бар эди. Аны аллында кюн, районодан барып, андан къайтып келе, автобусда Хызирни ата эгечлерини ушакъларын эшитди. Эшитди десем да, ала аны анга айтханларын букъдурмагъанлары кёрюнюп тура эди.

– Къой, къой, къыз сайлай а билмегенди Хызир.

– Сабийликден тагъылгъанды да…

– Айтмай къой, келин, харип, айыралмайма деп, бир бек къыйналады. Хау, аурур эди къарыны, ол уллу юйлеге ие болса…

– Хау, кимни болса кийире турадыла ары! Жашчыгъ а къыйынын суугъа атаргъа депми турады? Тынчлыкъ бла этгенди да…

– Ёксюз дейдиле да… Энди хар не да Аллахданды, анга къаршы болуп айтмайма. Алай, атасыз ёсген келинни кийирсенг юйюнге, бетинги чыгъармаз. Эр кишиге намыс эте билмейдиле аллайла. Сора дагъыда не къошарыкъды ол юйге къолунда жугъу болгъан? Ол школда алгъан, ыйыкъгъа жетмеген сомчукъларынмы келтирликди?

– Да бир базыннганы болур ансы… Бурунун чюйюрюр ючюн къалмайды.

– Не да айт, Шаухалны къызындан тийишлиси жокъду Хызирге.

– Хау, Аллах хакъына. Рэкетди дейдиле да, болсун. Аллайланы кезиулериди. Къызы уа тиш дохтурду Нальчикде. Кесини стоматологиясы да барды бир тап жерде.

– Иги эди да.

– Иги болмай а, бир кюннге анга бир ахча тюшеди да, айтдырмай къой! Фатары, машинасы да бар. Жашчыкъ да, келин да аны жаратадыла. Жагъаларына ол келишеди. Керегин тапмай ёсгенни уа, эринин-бурунун жау этсенг да, игиликни ангыламаз. Аллайны ыразы этеме деген – болмачы ишди. Шаухалланы тапса жууукълукъгъа жашчыкъ, Хызир юй да, кюн да болур…
Жаухар, андан ары болалмай, тюкен къатында окъуна автобусдан тюшюп, жаяу келген эди ол кюн школгъа… Экинчи кюн а ингир алагъа Хызирни атасы кирип келди класс отоугъа.

– Былай келип къалгъаныма айып этме, Жаухар. Шуёхуму къызыса. Ангыларса деп келгенме. Жашны эркин эт. Ол жангызды, бизни къоюп, келип мында, элде, турлугъу жокъ. Сени да, къарайма да, ыннангы къоюп, бизни бла жашар муратынг жокъ. Ол къачан ауушады деп… Ортада айландырма. Заман сакъламайды. Ай, юйюнге, бизни тенглиле туудукъларын къубултадыла, бу уа айланады ортада, не кесин, не бизни тынчайтмай.

«Ол къачан ауушады деп…» Жаухарны сёзю тамагъында тохтады. Сора, эс жыйып:

– Жарсымагъыз. Мени ючюн жол салып тура эсе бери, келме дерме…

Ол кюн юзюлген эди Жаухарны жарыкъ умуту.

Хызирни машинасы аланы юйню аллында тохтагъанын терезеден къарап кёрюп, сейир этди Жаухар. Хызир а, ёмюрде этмегенин этип, тюзюнлей юйге кирип келди.

– Кел, сени алып кетерге келгенме.

– Угъай, – деди Жаухар, кеси ауазын таныялмай. – Башха бла тоюнг бара тургъанлай, ол ишни этсенг, унамазла. Манга да уялыргъа тюшер.

– Ол аланы тойларыды – атамы, анамы. Мени тоюм а сенсе. Насыбым, жашауум да.

– Сен аланы жангыз жашларыса. Ала сюйгенлей болсун. Мен а… Атанг бла олтуруп, хапар айтыр атам жокъ, ананг бла ушакъ этер анам жокъ… Жолларыбыз башхадыла…
Эшикден кирип келген Юзлюй, Хызирни кёрюп, сын болду. Сора, анга айланып:

– Ахшы жаш, сизге тийишлини тапхансыз. Къой муну жеринде, – деди къаты ауаз бла. – Башха арбазгъа кирген келечилени бери бурур кюнюнг озгъанды. Эл ичинде бизни да айыплы этме, кесинг да болма хомух.

Жашауу келген тиширыуну ауазы къаты болгъанлыкъгъа, къарамы айта эди кёлкъалдысын, жарсыуун, ачыуун да. Жылла бла атасын-анасын насыбы ким бла болгъанына тюшюндюралмай жашагъан Хызир, ол къарамгъа тёзалмай, кесин эшикге атды да, чыгъып кетди.

Ол чакъда жюреги жеринден тепгенча, аны бир магъаналы къылы юзюлгенча болуп, тёгюлдю тапчаннга Жаухар. Сора аны къучакълагъан ыннасы бла бирге жилядыла ала къадарны къатылыгъына.

Андан бери кёп заман озгъанды. Хызир элге жюрюуюн къойгъанды. Аланы юйлерине башхаладыла ие. Жаухар а Жарахмат бла къурагъанды юйюр. Аланы юч жашлары арбазда жангы уллу юй ишлегендиле, ичинде газы, сууу бла да. Анда Юзлюйню жашар кюню болмагъанына жарсыйды Жаухар, алай а ыннасы, кёкденми, кюнлюм бетденми къарап, аны кеч насыбына къууана тургъанын биледи ол.