Мадарымлы Зан-Тууду

Бурун заманлада Огъары Малкъарда Мокъаланы Зан-Тууду деп белгили назмучу жашап болгъанды. Аны юсюнден кёп таурухла, хапарла жюрюйдюле. Сёзю, этген иши аууздан ауузгъа айтыла, тёлюден тёлюге ёте барадыла. Мен да бир эшитгеними айтайым.

Зан-Туудуну сабий заманы. Алыкъа ол акъылбалыкъ болмагъанды. Жууукълары бла тауда малдады. Къойлары, тууарлары да бардыла. Адамла къошда, малла уа къаягъа тирелип ишленнген узун халжар ичинде.

Жаз башыды, кюн аз-маз жылына тебирегенди. Жерге да жашил ура башлагъанды. Тууар малгъа эрттерек болса да, къойла уа отлайдыла, къарынларын тойдурадыла. Иелери да: «Малыбыз жазгъа чыкъды», - деп, къууана башлагъандыла.

Бир кюн, не къууум чыкъды эсе да, Зан-Туудуну нёгерлери, жашны къошда къоюп, эки кюнден къайтырбыз деп, элге тигелейдиле. Жаш, малланы кюте, ала кюн ортада жатып, солуучу жерлеге жетеди.

Алайы кеси да кюнлюм бет, жылы жер, кёп жылладан бери малла тургъаны себепли мешхуту асламды, анга кёре хансы да игиди. Былайда жели да аз. Аны ортасында уа - уллу таш. Малла аны тёгерегинде солургъа бек сюйгендиле.

Бу жол да ала алайгъа жете барадыла: «Ала да тынчайырла, мен да бираз солурма», - деп, жаш да аланы ызларындан келеди. Алай къойладан ташха жете баргъанлары артха ыхтырылып, ызларындан келгенлени юслерине кеслерин атып, алайдан къачаргъа кюрешедиле.

Бу не сейир, не тамашады деп, къолунда мужурасын да къаты тутуп, жаш ташха жууукълашады. Барсанг а, аллайны кёр. Бир уллу жилян ташны башында тёгерек чулгъанып, узун айры тилин да чыгъарып, маллагъа сызгъыра тура эди.

Зан-Тууду аны кёргенде, айхай да, алгъа бек абызырайды. «Жылны бу кезиуюнде жилян уясындан чыгъып неда быллай уллусу болады деп эшитмегенме, бу жолгъа дери кёрген да  этмегенме, не эсе да бу игиликге тюйюлдю», - дейди кеси кесине.

Олсагъатлай малланы артха сюрюп, орунларына жыйып, алларын къаты бегитеди. Эшиклерине, терезелерине жабыула жайып, ичине кюн ётмезча этеди.

Ингир ала кюн тюрленип башлайды. Эрттенликге уа уллу къар тюшеди. Боран жетеди, улуйду, сызгъырады. Алай этип, кёз ачдырмай, къауум кюн турады. Жаш анга къарай кетеди да: «Жилян а муну белгиси кёре эдим», - дейди.

Эки къош къалачы бар эди да, аланы алтыгъа бёледи. Кюннге аладан жаланда бир юлюшюн ашайды. Сора кюн ортада биченлеринден къалгъан-къулгъанын жыйып, къойлагъа береди.

Ала аны ашап бошаргъа жангыдан орунну эшигин, терезесин бегитеди. Къургъакъ гыбытны алып, аны ичине киштикни атып, башын къаты къысып, мал орунну ортасында тагъады. Киштик андан чыгъама деп, тырнакълап, таууш этдирип болгъанды. Къойла уа андан къоркъуп, сагъайып, ашны алай бек излемегендиле.

Алай эте ыйыкъ озгъанды. Асыры борандан, элден адамла къошха чыгъалмай тургъандыла. Зан-Тууду уа ол амал бла малын, кесин да ачдан сакълагъанды. Нёгерлери уа, жаш да ёлгенди, малла да къырылгъан болурла деп, жарсый келселе, жаш да, малла да саппа-сау.

Боллукъ сабийликден белгилиди деп да, андан айта болурла. Аты айтылгъан назмучу Мокъаланы Зан-Тууду сабий заманында къыйынлыкъгъа тюшгенде, амал табып, кесин, малын да алай сакълагъанды.

Османланы Хыйса.
Поделиться: