БАТА БАРГЪАН КЮННЮ КЪЫЗЫЛ СУУ ЖАРЫГЪЫНДА

Кюз арты толу иелик этип тебирегенли, кюнле салкъын, кечеле уа сууугъуракъ болгъандыла. Саният сюймейди бу заманны. Алгъан болмаса, ол анга зат берип эсине да тюшюралмайды. Атасы, анасы, баш иеси… Насыплы уа болгъанды. Баш иеси бла жашагъан кезиую аны эсинде жайча къалгъанды. Къышы, кюзю да алай жарыкъ. алай жылыулу эди…

Аны ючюн ыразыды ол Аллахха. Бу уа кимге барлыкъ болур деген къызладан эди ол. Анга дери аны юйюрюнде, анда угъай, элинде окъуна болмагъанды архитекторгъа окъугъан, шахарда юйле сюеген, жолла ызлагъан... Андан болур ансы, ол энди баш иеси бла жашауун, жашауун десем да, сюймеклигин юйге ушатады. Сора сейир этеди, биринчи заманда сюймеклик анга жангы юйге киргенча, алай кёрюннген эди. Ол болгъан дунияда неда жангы эди, жарыкъ эди Саниятха. Ол сюйгенин тас этерге къоркъгъанды дунияда неден да бек. Артда алагъа бир бири ызындан эки жаш туугъанда, алагъа да, баш иесине да бирге тилек этгенди. Алай а Аллах аны тилеклерин эшитип тургъан болмаз ансы, алгъа кеси кетер эди.

Заман бара, сюймеклик да, юйча, тозурай башлагъанда, ол анга жангыдан жан сала тургъанды, къайын анасыны жумушакъ насийхатларын эсге ала. Сора бир зат ангылагъанды: алгъын баш иесин иги къылыкълары ючюн сюйюп тургъан эсе, артда уа аны кёлеклерин тап салмагъаны, чурукъларын ары-бери айландырып тизгени, носкилерин окъуна анда-мында атып къоюучусу аны чамландырмагъанды Аны къой, ол кетгенли бери, юйге кирип, анда тизгинни киши бузмагъанын кёрсе, къадаргъа ёпкелеген окъуна этеди.

Ала иш юсюнде танышхандыла. Шахар къыйырында эски кёпюрню алышындырыргъа, аны тёгерегинде жолланы тапландырыргъа дегенлеринде, Саниятха этдиргендиле планын. Къанамат а аны ишлерик жашланы таматалары эди – къурулушчу инженер. Ол болгъанды кёп жылланы ичинде Саниятны къышын жазгъа буруп тургъан.

Юйню къууаты, берекети болуп тургъан аналары Кемилят кетгенде, барысы да ёксюзлюк сынагъандыла. Энтта да излейди къайын анасын Саният. Аны бла жашагъан тынч эди анга.

Жашлары ёсюп, юйден кетгенден сора, Къанамат бла ол бютюнда жууукъ болгъандыла. Таматалары Ахмат Америкада жашайды. Мухаммат а Тюркдеди. Ол да, анасыча, атасыча, къурулушчуду. Ахмат а художникди. Къызы, жашы, юйдегиси, толу юйюрю бла жашайды узакъда. Юйюрю бла болгъаны Саниятха бир кесек тынчлыкъ береди ансы, биледи ол художниклени къылыкъларын.

Ала экиси да, келини къумукълуду, биргедиле да, ол игиди. Анда школ ачып, сабийлени сурат этерге юйретедиле. Туудукъларын кёз аллына келтирип, ышарады Саният. Ала мында сабийлеге ушамагъанларын а кеси кесине айтыргъа окъуна къоркъады. Алай халалдыла, аталарыча, Къанаматча.

Ол ишлеген юйюню агъач басхычы юзюлюп, ажымлы болгъанда, тамата жашын киши тыялмай эди – алай жиляй эди Ахмат.

Мухамматны уа ангыламайды Саният. Ахмат алай жюрексинип жилягъанда, Мухаммат кёз жаш тюшюрмегенине сейир этеди бюгюн да ол. Ол кёлкъалдысы, айтылмай, аны жюрегинден а кетмей, жашайды, жарлы Къанамат дуниясын алышханлы да.

Аны ич сагъышларын ангылагъанча, экинчи кюн Мухаммат:

– Анам, сен мен атама жарсымагъан сунуп тураса. Къарамынгдан окъуна ангылайма сени. Алай тюйюлдю. Жарсыйма, алай ол дурус тюйюлдю муслийман адамгъа. Аны да биле тургъанлай ачыйма. Ол а уллу гюняхды. Берген да Аллах этеди, алгъан да олду. Сора аны этген ишине дау айтханча болмаймыды ауушханны ызындан жилягъан? Бизде, Тюркде, дуниясын алышханны ашыра туруп, жилягъан айыплы ишди. Дууагъа келгенле окъурча, Къуран саладыла кёрюннген жерде. Хар келген андан бир бет окъуйду. Алай бла ёлгенни сууаплыгъына Къуран юч-тёрт кере окъулады. Ол иги тюйюлмюдю, анам, былайда кими кёзбау этип, кими халкъгъа кёргюзтюп, ауазларын тас этип жилягъандан эсе?

Алай окъуна болур, Саният аны бла даулашырыкъ тюйюлдю. Алай жашыны жюреги алай къатханын а жаратмайды.

Къанаматны сын ташын а кеси ызлагъанча этдиргенди ол. Барып, кёп олтуруп кетиучюдю жанында. Къабырлада жаш адамланы кёплюгюне сейир этеди ол. Къайдан айнысын халкъынг, миллетинг да, аллай бир жаш адам юйюр къурар, сабий ёсдюрюр заманларында башха дуниягъа кетселе? Аланы ата-аналары уллу сын ташла салып, жюреклерин чёкдюрюрге кюрешгенлерин да ангылайды ол. Алай ол себеп бола болурму? Садакъа уа болады себеп. «Андагъылагъа да иги, манга да иги, – дейди ол аны юсюнден. – Ала сауладан излеген олду дейдиле да…». Жаны сау къадарда къоярыкъ тюйюлдю аны. Кесине да алай тынчды. Ма былай, садакъаларын берип олтурса, жюреги хош болады.

Къайын анасы Кемилятны кеси анасындан кем кёрмегенди Саният. Башха тюрлю этсе, кеси анасы Аминат, атасы Ийналыкъ да унарыкъ тюйюл эдиле. Оразада саугъа алып барса, аланы алгъышларгъа:

– Анагъызгъа уа не этгенсе? Аны ыразы этерге борчлуса алгъа, – деп соруучу эди къызына, анга буюрулгъан чулгъамны ачхынчы окъуна Аминат.

Сейир этеди бюгюн Саният, къайын анасы, не кёп къыйынлыкъ кёрген эсе да, адамгъа ачыуланып, кёзюн-къашын тюйюп, ауазын тюрлендирип, биреуню сёзюн этип окъуна эшитмегенди келини. Ауана кибик айланыр эди, тауушсуз. Юйде этиллик жумушну уа къызгъаныучу эди келининден.

– Ишлеп келесе. Аша да, солу, – деп, ашын аллына салып, кетер эди кёзюнден, анда болгъаны бла къыйнарыкъ кибик.

Сабийлеге ол эшген носкилени окъуна атмагъанды Саният. Ёсе баргъанлары сайын, алагъа жарамагъанны бирге жыйып, сакълап турады келини. Кимге сакълайды? Аны уа билмейди. Бусагъатлада тюкенледе асыры кёп зат болгъандан, аланы киши сурарыкъ да тюйюлдю. Бирде аланы чыгъарады да, къолу бла сылайды. Къайын анасы эшген огъары жанын а аяп киеди – анда бир сейир жылыу сакъланады да, андан ансы азмыды жангы, кийилмей тургъан затлары окъуна.

Кемилят сюргюннге сабийлей тюшген эди. Анда эки къарындашы, эгечи, атасы, анасы да ауушуп, кеси къалгъанда, ата эгечи Къыргъыздан келип, къалай да келалгъан эди ол сур заманда. эркинлик табып?), аны алып кетгени ючюн, анга бек ыразы эди. Байрым ингир сайын ёлгенлерин эсгерип, жау ийис этдириучю эди да, энди къайын анасыны ол къылыгъы Саниятха кёчгенди.

Мухамматха жашау кёп сынау бергенине, алай а ол аладан ётгенине къууанады Саният. Кичи келини авариягъа тюшюп, жана тургъан машинадан аны бир къызчыкъ чыгъаргъан эди. Сейир тюйюлмюдю, хар ким кеси жан къайгъылы болгъанда, эки аягъы да бирча сынып тургъан келинни бир сабий къызчыкъ чыгъаргъанды жанып башлагъан машинадан. Къалай да болалгъанды? Керти айтадыла, Аллах аллай заманда кюч-къарыу берип къояды деп.

Ол аны бир чакъдан атылып, кесек-кесек боллукъ машинадан чыгъаргъан эди, кеси жанына къоркъмай. Къоркъа да болур эди, алай… Келинни бир аягъын кетерирге тюшгенде: «Хо да, жаны сау турсун ансы». – деп, Саният Аллахха шукур этген эди. Туудукъчугъу Мадина ёксюз къалыр деп да къоркъа эди ол.

Къыйын эди сакъат жаш тиширыуну кёлюн алгъан, алай а Кемилят кёп кюрешгенди аны жапсарып. Жаланда юйюрге жаш къошулгъанда къайтханды келини керти жашаугъа. Артда уа, Тюркде окъугъан эди да Мухаммат, нёгерлери ары чакъыргъанда, ол да кетерге сюйгенде, угъай деялмагъанды бири да.

Къайын анасыны юсюнде сагъыш эте келсе, Саният бир оюмгъа келеди: ёксюзлюк адамны жашау узуну къоймайды деп. Ма былай къарап турсанг, аны анасы Къанаматча аламат жаш ёсдюргенди. Баш иеси бла ариу жашагъанды. Жашамай а, зат айтып, адамны къыйнар кюню угъай, кесине зат излеп да къыйнамагъанды биржанны. Буюкъгъанлай, ауанасындан къоркъгъанча, алай жашагъанды. Саният анга иги болгъанына бек къууанады энди, ыразыды ол зат ючюн кесине. Бютюнда атасына бла анасына – ала юйретгендиле къызларын Кемилятха сый бере жашаргъа.

Ананы отоуунда хар не да алгъынча турады. Темир ундуругъу, жюн тёшеги, бийик жастыкълары бла, къолан гетен жабыу жабылып, агъач шинтиги, эшиулерин тутхан сай четени… Ундурукъну Къанамат, жашла да кюрешгендиле алышыргъа, алай Кемилят унамагъанды.

Бирде ары кирип, Саният къайын анасы бла, Къанамат бла да сёлешеди. Ала аны андан иги эшитген сунады ол. Эшикни акъырынчыкъ ачып, атлайды ол Кемилятны отоууну босагъасындан. Сора эски суратланы юслеринде букъуну сюртеди. Букъу болуб а, асыры терк-терк сыйпагъандан, онгуп къалмасынла деп, суратланы мияла бла тышлагъанды. Туудукълары келселе уа, айтады алагъа бу къартла аланы уллу аппалары бла уллу аммалары болгъанларын.

Ангылай болурламы? Тауча уа билмейдиле, орусча да аз-маз сёлешедиле ансы. Ахматныкъыла ингилиз, француз, испан тилни да биледиле. Мухамматныкъыланы уа тюрклюледен башхалыкълары жокъду. Арабча ариу окъуйдула да, анга къууанады Саният ансы. Не бек кюрешсе да, кеси уа юйреналмайды. Жаш заманы болса, бир иш … Юйреналмайды ансы, сюйюп окъурукъ эди Къуранны араб тилинде. Ёлгенлерине, кесине да сууаплыкъгъа деп.

Бери къайтыгъыз деп айталмайды алагъа Саният. Туудукълары мында окъуяллыкъ да тюйюлдюле. Къайдан окъусунла, тиллерин билмейдиле сора. Быллай сагъышладан къачаргъа кюрешеди Саният, алай а къайры къачарыкъса кесингден? «Ала, ёсселе да, бирде бери къайтсала да, мында юйреналырламы?» – деп сорады ол кеси кесине.

Элге элтген эди аланы бирде Мухаммат бери келгенинде. Аланы андагъы къууанчларын айтып-айталмайды Саният. Ол кюн эсине тюшсе, ыразы болады алагъа ата журтларын танытхан жашына. Ыразыды эллилерине да алагъа жарыкъ болгъанлары ючюн.

Аны юйю суу къатындады да, ол анга бек къууанады. Аны Къанамат бла ол бирге ишлегендиле да, сюйгенини къол ызы, аны жылыуу сакъланады мында. Аны сезип турады Саният. Сора, не эсе да эсине тюшюп, бахча къыйырында тал терекни тюбюнде Къанамат орнатхан шинтикге келип олтурады. Алайдан къарасанг, суу сары, къызыл чапыракъланы элтип баргъаны кёрюнеди. Ала бата баргъан кюнню къызылсуу жарыгъында жарсыгъан этгенлеге угъай, къууаннганлагъа ушайдыла да, сабырлыкъ саладыла аны жангызлыгъын букъдуруп жашагъан жюрегине.

Мусукаланы Сакинат.