ЖОЛОУЧУЛА

Эссе

– Я Аллах, балама жол бер! Хызир-Илияс биргесине болсунла! – дейме.

Ёмюрлюк жолоучу, кёкде, жерде, сууда да бизни къоруулагъан Хызир бла аны жерде нёгери Илияс – ууажипле биргесине айлансала, анга замансыз хата келмез деп ийнанама. Жашым аскерчиди. Аны аллында кёп жерле жатадыла, ол кёп жолла айланыр. Мен, жумушакъ жан жаулукъ сайлап, аны бла сюртюучю аякълары арырла, жара болурла, берч болурла... Балама бек керекди къайгъырыу.

Ёмюрлюк жолоучула Хызир бла Илияс ууажипле уа арый болурламы? Аланы аякълары уа ачыймыдыла? Ачый болурла. Ачымай а! Жол жюрюгенлени бек биринчиге аякълары арыйдыла, ачыйдыла, ашаладыла сора. Ала – Хызир бла Илияс ууажипле бла жашым, – жолда бирге тюбеселе, танырмы балам аланы? Жол жанында, солургъа олтургъанда, суусабындан биринчи алагъа уртлатырмы ол? Уртлатмай а! Уртлатыр. Ала ууажипле, Файгъамбарла болгъанларын а билмез. Къайдан билсин?! Жолда кёпле жюрюйдюле.

Хызир бла Илияс ууажипле танымагъан жол жокъду дунияда – кёкде, жерде да. Ала, от жагъып, кёп жолну жанында олтургъандыла жолоучула бла. Адамланы хапарларына тынгылай, бир затны ангылагъандыла ала: жолда Аллахны адамларындан эсе, ийманлары болмагъанла кёп жюрюгенлерин.

Сора этгендиле хыйсап, Аллахны адамларын алагъа жетерик хаталадан къорууларгъа керекди деп. Аны ючюн чыкъгъандыла ала жолгъа. Балам да. Дунияны – ариу, жарашыулу, адамланы уа сабыр этерге, ууалгъанлагъа къанатла, арыгъанлагъа таукеллик берирге, кете баргъан ёмюрлени бла бу келе тургъанланы бирге жалгъашдырыргъа сюйюп. Алай болмаса, орталары юзюлюр эди. …

Хызир-Илияс файгъамбарла, дунияда тюзлюк болурун сюйгенле, алагъа нёгер болгъанла, аланы ичинде жашым да бир жумушну этгенлерине къууанама. Не заманда да игиликге къуллукъ этген тынч тюйюлдю. Алай Аллах, аланы зауукълу ишге айыра, жумушларыны къыйынлыгъын билип, жюреклерин жарытханды, артыкъ таукеллик, къарыу да бергенди къоруучулагъа.

Кече башланды уруш. Дуния жана эди. Къайда – душман, къайда – шуёх, аны билген да, биллик да жокъ. Ким билгенди ол затны дуния тарыхында? Хар кимни кеси кертиси, кеси мураты.

Кёкден окъ жауа эди, ёлет жауунча, ачы. Алыкъа мыйыкъ урмагъан аскерчи жашчыкъла, бюгюннге дери ушкок от ийисгемегенле, аналарын тас этген къозулача, ажашхан эдиле тютюн ичинде. Алагъа сабийлеринеча къоркъгъан таматалары, жашчыкъланы ол тютюн, от ичинде бирем-бирем табып, сау къалгъанын нартюх бахчагъа ашыра эди. Ол сау дуниягъа ачыулана эди бюгюн – ма быллай, башчыкълары сют ийис этген жашчыкъланы сабий къолларына уруш сауутланы тутдуруп, аланы бери ийгенлери ючюн.

Ол саулай дуниягъа чамлана эди. Дуния уа аны билмей эди…

Ма ол абызырагъан, армау болуп тургъан дуния къарай эди тёгерекден, къолан танкланы быргъыларына къонуп, кюе тургъан юйлени башларына чыгъып, тютюн болуп, от болуп, ажашып, жиляп, къычырып… Хызир бла Илияс ууажипле сюеле эдиле жолла башланнган жерде. Ала уруш кюйдюрген къыртишде, тирлиги алыкъа жыйылмагъан, уруш кюйдюрген бахчада жол салдыла да, кёргюзтдюле сау къалгъанлагъа. Жолну эки жанында къазауат бара эди. Ортада уа – жаралыла, сабийле, къартла, къарыусузла. Ала – уруш уятханла – уруш эте билмей эдиле да, андан къачып бара эдиле. Менича тиширыуланы жашлары уа, ала сау къутулсунла деп, урушну, ол жолгъа жибермей, артха къайтара эдиле.

Аналаны тилеклерин эшитип, Хызир бла Илияс ууажипле алайгъа мёлеклени чакъырдыла. Жетдиле да, ала да тебиредиле ол къанлы жолну. Ала эдиле, ол мёлекле, къачхынчыланы жол жингиригине чыгъарып, башха жары бургъанла, къутхаргъанла.

Анасыны бла жашыны араларын юзерге сюйюп, аскерчини киндигине тийген окъ аны жыгъаргъа деди да, алайлай жырчы мёлек, билгич мёлек, танг мёлек Зухура  алайгъа жетди. Ол жара байлаулары бла, ала бошалгъандан сора уа, жаулугъун тешип, аны бла жашны белин къаты къысды. Бел баууну темирин тешген окъ, бир кесек сууугъан эди да, бек тереннге кирирге кюрешмеди. Сокъураннганмы этди, огъесе Хызир бла Илиясмы тыйдыла аны жолун? Зухура мёлекни татлы ауазы, жумушакъ къолларымы уялтдыла аны? Ким билсин.

Не ары, не бери тебалмай, тохтады жашны киндигинде окъ. Энди ала экиси да бирге, жаш бла окъ, отуз чакъырым жолну барлыкъдыла, бир бирине келишалмай, юйреналмай… Къалай юйренсинле: бири – жашау, бири ёлюм жанлы болсала?

Игиликни жолу бла сау чыкъдыла кёп адам – жаралыла, сабийле, къартла, къарыусузла, мыйыкъ урмагъан жашчыкъла – аскерчиле. Аланы сау къалгъанлары. Аламы уялтдыла урушну, урушму сокъуранды былай, ала ёсгюнчю келгенине бери, ким билсин, – хар не уюду, кюнню къарангы этген урушну от-окъ тауушлары сабыр болдула.

Энди ала, жашчыкъла, ушкок отну ийисин биледиле. Бомба, мина къатыш, бирча келген минг окъну сызгъырыуун эшитгендиле. Нартлача, акъсакъал къартланы кёз жашларын кёргендиле. Адамны (жашауну де да къой!) бла урушну ёмюрледен келген къажаулукълары алагъа туура болгъанды.

Артда, бир кесек заман озгъандан сора, аланы уруш отундан чыгъарып, бу жолгъа сюеген таматагъа сюд этерикдиле. Аны чынларын юзерикдиле, намысын сындырыргъа кюреширикдиле. Алай ол сокъуранмаз жашчыкъланы, тюнене аскерге чакъырылып, бюгюн а къазауатха атылгъан балаланы, отдан чыгъарып, аналарына сау къайтаргъанына.

Аналаны, эгечлени тилеклери, аталаны алгъышлары болушурла анга. Ала аны, ненча жашаса да, биргесине айланырла, къорууларла. Дуниясын алышса уа, ашырырла, жаннетни босагъасына элтирле. Жаланда таза жюрекден келген, ана тилекле элтедиле ары. Этген иги ишлери ючюн. Бюгюн болдургъаны, тюнене этгени да бирге жыйылып. Ала кийиредиле адамны жаннетге, ууахтысы келгенде…

Жашым ол асыл адамгъа ушарыгъын билеме. Адам жанын ыспассыз жойдурмаз. Аллахха шукур, ол жашчыкъланы асламысы саудула. Ала, бары да бирге ушагъан сарыбашчыкъла, къарабашчыкъла, къушдан къачхан, буюгъуп тургъан тауукъ балачыкълача, къоркъуудан толу кёзлери бла къарайдыла дуниягъа. Сейир этедиле, мындан отуз чакъырым узакълыкъда уруш барады деп. Керти уруш. Ёлтюргенле бла, ёлгенле бла, бомба тийген юйле бла, от жалыны бла, танклары бла, жауун орунуна окъ жаудургъан самолётлары бла… жыйырма биринчи ёмюрде. Башларындан а къууанчлы мёлекле къарап турадыла.

Былайда уа кюн тийипди, кёк чууакъды. Энди жангы санау бла барлыкъды жашау алагъа – сау къалгъанлагъа, ёлгенлеге да, аланы аналарына-аталарына да, Файгъамбарлагъа, акъкъанат, акъхалат мёлеклеге да.

Игиликни жангыз жолун ханс, чыгъана басхан кезиуле, ма бу жукълап тургъан мамыр шахаргъа уруш кирип келген такъыйкъача, сунмай тургъанлай тюбейдиле. Кеслери да кёпдюле, къарай, санай барсанг. Хазыр болгъан а жокъ. Иги затха хазырбыз ансы, аманны ким сакълайды?

Къайгъы жюрюген жол къоркъуулу, къарангы, жансыз, жангыз да болады дегенлери кертимиди? Хызир бла Илияс файгъамбарла ол жол бла жюрюяла болмазла дегенлери уа, баям, ётюрюкдю. Ууажип файгъамбарла, алагъа болушхан мёлекле да, билеме, ол жолну башында учуп айланадыла. Жашчыкъла кёргендиле ол кюн аланы, тюшлериндеча. Аланы ичинде бек ариуну – Зухураны да.

Къоркъа эди эртте таулу ана юйюнден узакъда, киши жеринде, къынгыр саман юйчюкде сабийин кеси жангыз къоюп, чюгюндюр бахчагъа кетерге. Бармай а не этсин? Юсюне къамичи бла сюелген бригадир иймансыз эди. Кетди. Артха къайтып келе уа, арыкъны жанында къызчыгъыны къолан жыйрыкъчыгъыны юзюлген журуну чырпы чыгъанагъа чанчылып тургъа-нын кёрюп, элгеннген эди… Аны баласын, ачлыкъ сау къойгъан жангыз чигинжисин, суу арыкъдан чыгъаргъан эдиле.

Тиширыу жилямай эди. Сау жанын тас этгенде да, жилямай эди! Кюле эди, харх этип кюле эди, дунияны къалтырата, палах жоллагъа айланып: «Мен сизге хорлатмам!» – деп къычыргъанча.

– Къара анга! – деп, сейир эте эди дуния.

Мёлекле уа жиляй эдиле:

– Не этейик?! – деп. – Бизни экишер къанатыбыз барды. Жаланда экишер къанатыбыз! Аманлыкъны уа – минг къара къанаты, минг женгил аягъы, минг эриши бети! Зорлукъну – минг уллу жолу, хыйлалыкъны – минг эчки жолу… О, Хызир-Илияс, къайдасыз сиз?! Къайда къалдыгъыз?! – деп…

Санга, манга, анга, бизни балаларыбызгъа, сюйгенлерибизге, сакълагъанларыбызгъа болушурча, Хызир бла Илияс ууажипле чыгъадыла жоллагъа, чакъырадыла мёлеклени жол башларына. Ненча жол бар эсе да дунияда, анча мёлек айланады ол жолну башында. Аллах а алагъа къанатла береди. Ол кюн киши жеринде ол тиширыуну орунуна ала этдиле сабийни жиляуун.

Арый болурламы Хызир бла Ильяс уажипле? Арый болурла. Арый болурла ансы, жилямаз эдиле мёлекле, аланы, аналаны да солутуп. Жашау къысха болса да, айырылыу чексиз узунду. Алай тиширыу жилямай эди. Аны къоллары жиляй эдиле. Аны акъ чачы, алгъын бал бетли бурма болуучу чачы, тёгюлюп, жиляй эди. Гуппур болуп къалгъан аркъасы, жерге тартып, ауур жиляй эди. Мёлекле бла бирге. Кеси уа кюле эди…

Чинар терег а, аланы жилягъанларын кётюралмай,

башын къарангы кёкде букъдурду. Энди ол, аууп кетгинчи, алай турлукъду. Ма бюгюн да, жулдуз жоллада айлана, ол киши жеринде арыкъгъа кетген къызчыкъны, аны эси кетген анасын, ючкюнлюк ачы урушну, Хызир бла Илияс ууажиплени, мёлек Зухураны, къазауатдан сау чыкъгъан сабийлени, аланы къутхаргъан таматаны юслеринден андагъылагъа жюрексинип хапар айтады. Андан къалтырайдыла аны жерге жууукъ чапыракълары.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: