СОЛДАТНЫ АХЫР КЪАГЪЫТЫ

Огъары басханчы Журтубайланы Жюнюс дуниясын жашлай алышханды. Аны эки сабийи болгъанды: къызы Зулейха бла жашы Хажи-Мурат.  Аналары Будайланы Гоша озгъан ёмюрню 30-чу  къыйын жылларында  алагъа аталыкъ-аналыкъ да этерге кюрешгенди.  Аны къыйыны зыраф кетмегенди. Зулейха  1936 жылда Минги таугъа чыкъгъан комсомолчу къауумда болгъанды. Ол аягъын ары басдыргъан биринчи таулу тиширыуду.

Кеси да, устаз окъууну бошап, кёнделенчи Боташланы Ибрагим  (белгили жазыучу Боташланы Иссаны къарындашы) бла бир юйюрлю болуп, ариу сабийле ёсдюргенди. Жарсыугъа, аны баш иеси дуниясын жашлай алышханды.  Алай аны жашлары Хусей, Хаким, Идрис, Хасан, Азнауур, къызлары Люба бла Фердау – бары да билимли, миллетибизге жарагъан адамла болуп ёсгендиле.

Хажи-Муратны уа къадары жарсыулу болгъанды. Ажымлы окъуна. Ол жетижыллыкъ школдан сора Ленинчи окъуу городокда курсланы тауусуп, урунуу жолун туугъан элинде устаз болуп башлагъанды. Ызы бла аны (оналтыжыллыкъ жашны!) директорну къуллугъуна салгъандыла.  Аны юсюне Журтубай улу назмучу да болгъанды.  Аны аскерге кетгинчи «Кишиучукъ» деген аты бла сабийлеге аталгъан назму китапчыгъы да чыкъгъан эди.

1939 жылда уа Хажи-Муратны аскерге чакъырадыла. Ол заманда  юч жыл къуллукъ этгендиле. Уллу Ата журт урушха да таулу жаш анда тюбегенди. Аны олсагъат уруш аулагъына бошлап къоймай, Горький шахарда командирлени школуна ийген эдиле. Фронтха, танк аскерни оноууна,  таулу жаш ол окъууну  бошагъандан сора кетгенди.  Къазауат  жолла бла ол уруш бошалгъынчы баргъанды. Тамам урушну ахыр кюнлеринде, Венгрияны ара шахары Будапештни немисли ууучлаучуладан тазалай туруп, жаралы болуп, госпитальгъа тюшгенди.

Анда юч-тёрт айны ичинде бакъгъанларында да,  болушалмагъандыла докторла батыр танкчыгъа. Уллу Ата журт урушну жигити, кадровый офицер, тамата лейтенант Журтубайланы Хажи-Мурат 1945 жылны 25 сентябринде  Мишкольц шахарны госпиталында дуниясын алышханды.  Анда аны эсгертмеси барды.

Эгечи Зулейха кёп жылланы ичинде къарындашыны аскер дефтерлерин, урушдан жазгъан къагъытларын да сакълап тургъанды.  Алада жазгъан назмулары Хажи-Мурат керти да билимли, фахмулу адам болгъанын билдирип турадыла. Бюгюн аны эсгере, газет окъуучулагъа аны ауазын эшитдире,  ахыр къагъытын беребиз. 

АХЫР КЪАГЪЫТДА

Къызыл аскерле байракъ чанчдыла

Будапешт деген городда.

Уруш бошалды, жюрек къууанды,

Мен – сизни кёрюр муратда.

Уруш ючюн а адам ёлмейди,

Ажал келир деп айталла.

Совет чегине къайтаралмадым

Кесим жюрюучю танкамы.

Топ окъла тийип мени танкама,

Ажалдан къалдым кёп кере,

Тёрт жыл урушдан чыкъмай айландым,

Жаралы болдум бир кере.

Ой, тюбюмдеги темир ундурукъ –

Ол темир тюйюл, къалайды.

Къайда туусанг да – анда ёлмезсе,

Аскерлик иши алайды.

Ой, тереземден къарап тургъанлай,

Ай къая артына ташайды.

Орус да болмай, таулу да болмай –

Мында венгерли жашайды.

Кёкде баргъан а кёк кёгюрчюнчюк

Терезе аллына къоннганды.

Бюгюн жанымдан бир бек тюнгюлдюм –

Кёзюмю нюрю онгнганды.

Бу аскер дохтур дарман тапмайды,

Къадалып къоймайд жарам а,

Бу жолдан сора, къагъыт да жазмам,

Келликди деп да къарама.

Кече жукъласам – тюшюме болуп

Аскерде уруш керекле...

Жаныма дарман боллукъ сунама

Басханда нарат терекле.

Мени юсюмдеги – командир шинель,

Ол кирленмейин къалгъанды.

Стол юсюнде аскер сумкамы

Оруслу къызчыкъ алгъанды.

Кече тюшюмде терк-терк кёреме

Бир терен уру къазылып.

Сатыла барса, алырса, Зоя,

Сумкамда атым жазылып.

Жууукъла да жокъ, тенгле да жокъду

Мени къабырымы къазаргъа.

Оруслу къызчыкъгъа сагъатымы бергенме,

Ёлсем, хапарымы жазаргъа.

Жашаууму да ахыр кюнюнде

Кёрюрге бир бек излейме.

Окъуучу тенгим, устаз нёгерим,

Унутуп къойма, тилейме.

Ёлгеними сен сурамай къойма,

Эки къолунгу бир къыйна.

Элибизге ёлмей къайталсанг, Зоя,

Атымы айтып, бир жиля!

Къагъытларымы атып къойгъанма

Хужу госпитальны полуна.

Сиз сау къалыгъыз, кетип барама

Башха дунияны жолуна.

Венгрия, 1945, сентябрь.