Москва эм сталинград ючюн сермешледе кеслерин аямагъандыла

Уллу Хорламны 75-жыллыгъына

1941 жылны кюзюнде фашист аскерле Москвагъа къаршы жууукълашхандыла. Гитлерчи командование ара шахарыбызгъа уллу кюч бургъан эди. Душманны танк колонналары, болалсала, Москвагъа кирлик эдиле. Алай аланы алларында къурч къала болуп сюелген совет аскерле Вермахтны планларын ойгъан эдиле. Белгилисича, танкланы душманы артиллерияды. Жаяу аскерлеге – «ёзенлени бийчеси», артиллериягъа уа «урушну Аллахы» деп болгъандыла солдатла.

Капитан Белоконь башчылыкъ этген гаубица батарея, кече къарангысы бла келип, ара шахардан узакъ болмай Волоколамск таш жолну жанында тохтады. Юшютюпмю къояды дерча сууукъду. Жер терен бузлагъанды. Окопла къазмай а амал жокъ. Топну мараучусу Геляланы Исхакъ былай эсгергенди: «Ылытхынла бла къазгъанбыз окопланы. Топуракъ асыры къатыдан, темирни ташха ургъандан башха тюйюл эди. Эрттенлигинде топланы орнатып, хазыр болдукъ. Гаубицала узакъгъа атыучу топладыла. Былайда уа танкланы мараучу гитче калибрлени хайырланыргъа тюшгенди. Фашист танкла уллу жолну жаны бла келгендиле. Комбат Белоконь жигит адам эди. Къурч машинала иги жууукълашхынчы, атаргъа буйрукъ бермей турду. Топну прицелине къапланып, алда келген танкны илишаннга тутханма.

Командирни: «Батарея, тюзюнлей марап, фашист танклагъа от ачыгъыз!» - деп къычыргъан топ тауушлагъа тумаланды. Бир ненча машинаны къара тютюнлери чыкъды. Атышыу кёпге бармады. Фашист танкла артха бурулдула. Алай ала жангыдан чабыуул этмей къоймазлыкъларын биле эдик да, топланы жерлеп, хазыр болгъанлай турдукъ…»

Сталинград сермеш Уллу Ата журт урушну тарыхына совет халкъны эм аны Сауутланнган кючлерини ёмюрледе унутулмазлыкъ хорламларыча киргенди. Германлы аскерле Волгадан ётселе, къыралыбыз Краснодар эм Ставрополь крайла бериучю мирзеуден къуру къалып, душманнга Грозныйни эм Бакуну нефтине жол ачыллыкъ эди. Къысхасы, белгили совет аскер башчыла Волганы жагъаларында баргъан кюйсюз къаты къазауатны Кавказ ючюн сермешге санагъандыла. Ол кюнледе Сталинградда «Красный Октябрь» эм «Трактор» заводланы тийрелерин къоруулагъан къызыл аскерчилени къауумларында бизни жерлешлерибиз да болгъандыла. Артиллеристле Къудайланы Шамшюдин бла Ахшаякъланы Биязулкъа биринчи аскер саугъаларын – «За отвагу» майдалларын – анда алгъандыла. Аланы батареялары орналгъан жерден фашист танкла ёталмагъандыла.

Тамата лейтенант Жираслан Эфендиевни артвзводу Шимал Кавказ ючюн сермешде 11 фашист танкны, душманны эки артиллерия эм юч миномёт батареяларын, окъ-топ жюкленнген алты автомашинасын, дотларын бла дзотларын жокъ этгенди эм кёп жаяу аскерчисин да къыргъанды. Аушигерчи жаш ол жигитлиги ючюн Къызыл Байракъны ордени бла белгиленнгенди.

Волганы боюнунда фельдмаршал Паулюсну айырмалы 6-чы армиясы къуршоугъа алынып ууатылгъаны сау дуниягъа да белгилиди. Ол хорламгъа артиллеристле тийишли юлюшлерин къошхандыла. 1942 жылда 19-чу ноябрьни эрттенлигинде мингле бла топла миномётла гитлерчилени къорууланыу ызларына кючлю от ачхандыла. Бир сагъат бла 20 минутну ичинде топ окъла эм минала немислилени окопларын тюп-баш этгендиле. Ол сермешге Къабарты-Малкъардан кёпле къатышхандыла, ол санда миномёт батареяны командири, гвардияны капитаны Бёзюланы Ахмат бла батальонный комиссар, гвардияны майору Гурген Петросян да.

Курск дуга – Экинчи дуния урушда бек уллу сермешледен бири болгъан жерди. Эки жанындан да 1943 жылда 12-чи июльда 1200 танк Белгород областьда Прохоровка элни къатында тюбешгендиле. Танкланы атыучу 76-миллиметрлик топ расчётланы командирлери, сержантла Къудайланы Шамшюдин, Уяналаны Алим, мараучу Анахаланы Бекболат, дагъыда башха таулу жашла фашист «тигрле» бла жигитлеча сермешгендиле. Алим бла Бекболат, 19-жыллыкъ жашла, ол жаханим отундан, жетген кишилеча, къоркъакълыкъ этмей, абызырамай, намыслары-сыйлары бла чыкъгъанларын энчи белгилерге сюеме.

… Совет аскерле, алгъа бара, Венгрияны жерине жетдиле.

Балатон кёлню тийресине фашист командование совет аскерлени тыяр мурат бла уллу кюч жыйышдыргъан эди. Ол санда айырмалы 6-чы танк армияны, СС танк биригиулени эм башха аскер бёлюмлени. 1945 жылда мартда Балатон операция башланып, немислиле къаты ууатылгъандыла. Бизни жерлешлерибиз ол сермешледе да хомухлукъ этмегендиле. Подполковник Бёзюланы Якуб башчылыкъ этген артдивизион бир талай фашист танкны жандыргъанды, темир сыныкъла чачдырыучу топ окъла бла атып, душманны кёп жаяу аскерчисин къыргъанды.

Керменлены Хангерий къуллукъ этген гвардиячы зенит полкну батареяларын Балатоннга келтиргенлеринде, алайда тёгерек шош эди. Немислиле маскировка этерге уста эдиле. Болсада дивизионну командири самолётланы атыучу зениткаланы танкланы тюзюнлей марарча орнатыргъа буйрукъ бергенди. Ол жангылмагъан эди.

Артдивизионну командири Бёзюланы Якуб Къызыл Байракъны ордени бла эки кере эм кёп майдал бла саугъаланнганын белгилерге тийишлиди. Керменланы Хангерийни кёкюрегинде эки «За отвагу» майдал жылтырай эдиле.

Текуланы Хауа.
Поделиться: