Заман бла бирге тюрлене

31 октябрь – СИЗО-да эм тюрмеде къуллукъ этгенлени кюню

Следствие изоляторла къыралда 1963 жылда РСФСР-ни Жамауат низамлыкъны сакълау жаны бла министерствосуну коллегиясыны жыйылыуунда чыгъарылгъан оноу бла ишлеп башлагъандыла.   Бюгюнлюкде уа Россейни уголовно-толтуруучу системасында 210 следствие изолятор, следствие изоляторну борчларын толтургъан 70 отоу эм 7 тутмакъ бардыла. Къабарты-Малкъар Республикада уа 1-чи номерли изолятор къуралгъанлы быйыл 105 жыл толады.

Следствие изоляторла  архив  документледе 1920 жылны окъуна сагъыныладыла. Сёзге, Нальчикни тюрмесини Нальчик аскер округну башчысына 1920 жылда 10 апрельде жазгъан къагъыты табылгъанды. Анда уа тутмакъгъа 25 адам салыннганы жазылады: «…быйыл 10 апрельде мен башчылыкъ этген тутмакъда,  ол ишлеген кезиуде, 6-10 апрельде, тутулгъанланы тукъумларыны китабыны тизмесине тийишлиликде, 25 адам барды, аладан 7 эркин этилгенди. 11 апрельни шартларына кёре 18 адам тутулады…»

 Къабарты-Малкъар облисполкомну ич управление жаны бла бёлюмюню архив фондунда уа  тюзетиу юйню (ол кезиуде изоляторну аты алай болгъанды) санитар болумун тинтиуден сора ачыкъланнган кемичиликлени юсюнден эсгертиуле бардыла: «Тюзетиу юй бийик жерде орналады, кюн таякъла ары жетедиле… Мекям бир къатлыды, ташдан къаланнганды, терезелери, эшиклери, печьлери   ишлейдиле. Нальчикде башха тутмакъла жокъдула». Бу документ 1925 жылда 5 январьда жазылгъанды. 

Изоляторгъа   таматалыкъ этгенлени арасында   Жанхот Ибрагимович Тлуповну аты энчи жерни алады.  Аны башламчылыгъы бла тюзетиу-урунуу юйню жангы мекямы ишлетилгенди. 

 1928 жылда Нальчикде тутмакъланы юйюнде битеу областьдан бузукъчула жетдирилгендиле. Анда уа тутмакъла ишчи усталыкълагъа юйренир ючюн мастерскойла да къуралгъандыла. Аны эсге алып, областьны исполкомуну кезиулю жыйылыуунда Нальчикде тутмакъланы юйюн Къабарты-Малкъар область тюзетиу-урунуу юйюне тюрлендирирге оноу этилгенди. Аны бла бирге уа мастерскойла да кенгертилгендиле – тутмакълагъа берилген билимни кёбетир мурат бла.

Бир жылдан анда агъач жарашдырыу, аякъ кийимле тигиу усталыкълагъа юйретгендиле, ала бла бирге эл  мюлк колония къурауну, темирчи мастерской ачыуну юсюнден башламчылыкъла да болгъандыла.  

 1941 жылда 22 июньда къыралда мобилизация башланады. Биринчилени санында фронтха Нальчикни 1-чи номерлди тутмагъыны къуллукъчулары кетгендиле. Уллу Ата журт урушха следствие изляторну 57 къуллукъчусу къатышханды.

Бюгюнлюкде Россейни ФСИН-ини КъМР-де Управлениясыны 1-чи номерли следствие изолятору заман бла бирге тюрленеди. 2005 жылда аны жангы мекямы ачылгъанды, 2010 жылда уа экинчи корпусу ишлеп башлагъанды. СИЗО-да кесини котельнясы, аш-суу хазырлагъан, кийимлени жуугъан отоула, ётмек биширген жер бардыла. Учреждение къоркъуусуз система, надзор тамамлагъанда  инженер техника бла жалчытылыныпды.

Дагъыда китапханасы да барды – анда уа 5 мингден аслам китап бла журнал сакъланадыла. Тутмакъла аланы чырмаусуз окъургъа боллукъдула. Акъылбалыкъ  болмагъанлагъа окъутуу-консультация ара да барды.

Бюгюнлюкде изоляторгъа таматалыкъны ич службаны подполковниги Газайланы Исхакъны жашы Исса этеди.  Ол следствие изоляторда къуллукъ этген женгил болмагъанын айтады.

- Мен бу къуллукъгъа къуру ишгеча къарамайма. Бу энчи жерди. Тутулгъанла    бла  бир тил табаргъа, ала бери тюрлю-тюрлю сылтаула бла тюшгенлерин ангыларгъа керекди,-дейди ол.

Газайланы Исса биргесине къуллукъ этгенле тёзюмлю, къайгъырыулу адамла болгъанларын, ала тынгылай, эшите билгенлерин чертеди.

 - Ол а бек магъаналыды. Ишчи  нёгерлеринге билеклик да керекди. Барыбыз да бир ишни толтурабыз,  къадалып кюрешсек, борчларыбызны жетишимли толтурлугъубузгъа ишеклик жокъду,-дейди ол.