Юйюрде билим бериуге хурмет уллу болса…

Кёнделенден кёп белгили адам чыкъгъанды. Таулу халкъны атын айтдыргъанла. Жашауну хар жанында да огъурлу башламчылыкъла болдуралгъанла, окъуулула, билимлиле. Бюгюннгю хапарымы жигитлери да ол элде туугъандыла, анда халкъларына жарагъандыла.

Жашууланы Исмайылны абадан тёлюден билмеген адам болмаз эди. Ол саулай жашауун билим бериуге, ёсе келген тёлюню тюз жолгъа салыугъа жоралагъанды. Кёнделенни 9-чу номерли интернатыны таматасы болуп кёп жылланы ишлегенди. Жашауунда не къадар къыйынлыкъ кёрген эсе да, аны огъурлу жюреги чамланмагъанлай, сабырлай къалгъан эди.

Ол, юйдегили болуп, насыплы жашау эте эди. Ачыуну къайдан келлигин билалмайбыз. Юй бийчеси жашлай ауушуп, Исмайыл а къолунда беш сабийи бла къалады. Эр киши жюрекге уллу сынам эди ол. Интернатда ишине барса, аллына ёксюз сабийчикле чаба эдиле. Юйюне келсе да, ёз ёксюз балалары къоюунуна къысыла эдиле. Акъыллы, тёзюмлю ата, сабийлерине бир кере окъуна хыны этмей, жашауну бир тизгинли жорукъгъа салып бардыргъанды. Балаларын да ол низамда ёсдюргенди.

Эки жаш бла юч къыздан экиси, Валера бла Рая, аталарыны жолун сайлап, жашауларын билим бериу бла байлагъандыла. Интернатны жапханларындан сора, Исмайылны Кёнделенни 1-чи школуна тамата этип саладыла. Андан сора кёп жылланы ол школгъа таматалыкъны аны жашы Валера бардыргъанды. Бу юйюрде билим бериуге хурмет уллу болгъанды. Аны себепли элде аланы сюймеген, эсгермеген хазна адам жокъду. Жарсыугъа, кёп болмай, Валера да дуниясын алышханды. Алай аны аты кёп сабий жюрекледе игилик бла эсгериллиги хакъды.

Раиса, атасыны бла къарындашыны жолунда барып, устаз болуп ишлегенли быйыл 48 жыл болду. Ол аны сабийликден келген муратыды. Кесин арталлыда бир башха жерде, усталыкъда кёрмей эди. Андан сора да, аллында атасыча, къарындашыча юлгюлери болгъанда, жюреги башха жолну унамады. Аны оюмуна кёре, сабий дуниягъа жаратылгъан эм таза, ачыкъ жанды. Аланы сейирден толу кёзлерине къарагъандан бла жолларын жарытыр ючюн билим бергенден аламат сезим болмаз. Олду чынтты устазны хар кюнден насыплы этген.

Сабийлигин эсгергенинде Раяны бети бир кезиуде мудах болду. Узакъ заманлагъа кетди сагъышлары. Аппасыны, Исмайылны атасы Узейирни жашауун эсгере.

Узейир да жаш жылларында, юй бийчеси жашлай ауушуп, къолунда юч сабийи бла къалгъан эди. Абадан жашы Ибрагим, ортанчысы Исмайыл, гитчеси да къызчыкъ Шарипа эдиле. Ууакъ сабийлеге ана жылыуу керек эди. Бир ауукъ замандан Узейирни юйдегили этгендиле. Ёксюз сабийлеге Ёзденланы Жансурат аналыкъ этгенди. Ол алагъа алай ариу къарай эди, бир да ёгелик сездирмегенлей. Балаларыны кёллерин алалгъаны ючюн Жансуратха Узейир бек ыразы эди. Алагъа дагъыда алты сабий туудула: Ариука, Аминат, Исхакъ, Магомет, Зайнаф, Зулейхат. Алай бла Узейир уллу юйюрню насыплы атасы эди.

– Атам, сабийлигин эсгере, Жансуратха анам деучю эди, бек ыразы болгъанды. Сабийлени араларында бир башхалыкъ жаратмай, бирин биринден айырмай ёсдюргенди, деучю эди, – деп эсгереди Рая.

Къадар дегенинг сейир затды. Исмайыл да ол ачылыкъны сынагъанды. Атасыча, къолунда беш сабийи бла, жашау нёгери ауушуп, жангыз къалады. Аны юй бийчесини жууукълары болушургъа сюйюп, сабийлени бир къауумларын алыргъа дегенлеринде, бермеди. Аланы бир-бирлеринден айырмады. Энди ол ёксюзлеге да ана кереги хакъ эди. Жууукъ, ахлу да, жыйылып, алагъа аналыкъ этерик адам алыргъа кенгешдиле. Исмайылгъа жангыдан юй бийчеге Шекерланы Лизаны алдыла. Быллай къадар бла байламлы хапарланы эшитгенде, адамлыкъны теренлигин ангылайса. Аллах ыразы болсун ол тиширыугъа да, ол да беш ёксюзге Валерагъа, Аныуаргъа, Раягъа, Аделинагъа бла Ларисагъа бир кюн окъуна ёге аналыкъ этмеди. Жылыуун къызгъанмай, инсанлыкъ шартларына кертичи болду. Исмайыл да анга бек ыразы эди. Сора алагъа да бир къызчыкъ тууады, Ира деп атайдыла. Энди Исмайылны юйюрюнде да алты сабий ёсгенди. Ала барысы да, школну жетишимли бошап, кими бийик, кими да орта профессионал билим алып, кеси жашауларын къурагъандыла.

Устазлыкъ, адамны сюйюу, багъалау бу юйюрню ёзеги эди. Билим неден да керекли болгъанын сабийлерине юйрете ёсдюргендиле Исмайыл бла Лиза. Юйюрню абадан жашы Валера кёп жылланы билим бериуде атын жаланда иги бла айтдыргъанды.

Башда сагъынып кетгенибизча, устазлыкъдан башлап школну завучу болуп да кёп жылланы ишлегенди. Сора аны Кёнделенни 1-чи номерли школуна тамата этип саладыла. Анда да атасыча, элли жылны бет жарыкълы уруннганды, махтау къагъытлагъа тийишли болгъанды.

Рая уа, школну бошагъандан сора, КъМКъУ-ну филология бёлюмюн жетишимли бошайды. Ол заманда ишге университет ашыра эди да, ол буйрукъ бла Заюковогъа тюшеди. Тюздю, Раяны атасыны бла къарындашыны ол кезиуде кеси школларына алыр онглары болгъанлыкъгъа, законнга къажау бармай, буюрулгъан элинде ишлерине ыразы болуп къаладыла. Анда бир жылны орус тилден бла адабиятдан устаз болуп турады. Ол кезиуюн уллу ыразылыкъ бла эсгереди тиширыу. Нек дегенде, башха миллетден да болуп, къоншу элден келген къызгъа чынтты устаз коллективни къаллай болургъа тийишлисин кёргюзталгъандыла заюковчула.

Жыл бошалгъандан сора, къарындашы Валера завуч болгъан школгъа къайтады. Анда да кеси элли сабийлеге дерсле бере, зауукълу жашайды. Тиширыу къадарына бойсуна, кеси юйюрюн къурап, аны бла бирге Прохладна районнга кёчедиле. Билимли устаз къайда да кесине къыйналмай иш табалады. Рая да Изобильноени орта школунда къууанып ишлей тургъанлай, баш иесини 35 жылында жюреги тутуп ауушады. Юйюне кетерге тебирегенинде, жангы коллективи бек кюрешди, кезиу бла тиширыула келип биргесине турургъа да айтдыла, аллай бирге аны андан кетерин сюймей. Алай биягъы элиндеги школуна къайтып, ишин андан ары бардырады.

Бир ауукъ жылдан сора, Раяны экинчи кере юйдегили болургъа жазыла эди къадарында. Баш иеси бла Жангы Малкъарда жашап турады. Анда да школда намысы, сыйы жюрюп, орус тилден бла адабиятдан устазлыгъын бардырады. Алты жылдан сора уа баш иесини иши бла байламлы Тырныауузгъа кёчедиле. Келе келгенлей, ол Тырныауузну 2-чи номерли школуна ишге киреди. Анда 26 жыл ишлегенди. Кёп болмай, ол школну сабий саны аз болгъаны бла байламлы жабадыла. Юйде ишсиз туруп да кёреди Рая. Алай сабийлеге юйреннген чынтты устаз, болалмай, Огъары Басханнга ишге чакъыра эдиле да, ыразылыгъын береди. Тёрт жылдан бери анда окъутады жаш тёлюню.

Жан аурута билиу, адамланы сюйюу жигитими жашаууну баш жоругъуду. Ол кюн сайын Тырныаууздан Огъары Басханнга жюрюгенин арталлыда къыйыннга санамайды. Нек дегенде билим бериуге къуллукъ этиуню насыпны бир аламат ызынча сезеди.

Бусагъатда ёсюп келген жаш тёлюню да билимге итиннгенин энчи чертеди ол. Бирлеге окъуу къыйын берилсе да, аланы жашауда тынгылы адамла боллукъларын, къылыкъларындан, халларындан кёрюнюп тургъанын къууанып айтады.

– Бу къырал сынамла чыкъгъанлы, сабийле билим бериуге бегирек эс бургъанларын эслейме. Орта классладан окъуна сайларыкъ усталыкъларында тохташып, андан ары кючлерин кеслерине керекли предметлеге бередиле. Орус тил бла адабият магъаналы дерсле болгъанлары себепли дерслериме хазыр болуп келирге кюрешедиле. Бирлери уа хазыр болмай келирге уялгъан да этедиле. Бизни ёсе келген сабийлерибиз адет-тёреледен узаймай, тиллерин билгенлей, анга кертичи болгъанлай, къартларын багъалай барсала, бек сюерикме. Дерсни темасындан тышында аны бла байламлы ушакъланы устазла барыбыз да бардырабыз. Тамблагъы тёлюню жетишимлилиги бизни бюгюнюбюзге бойсунады, – дейди Раиса Исмайыловна.

Исмайылны туудукълары да аппаларыны бла аталарыны жолларында барадыла. Валераны къызы Эльмира биология илмуланы кандидатыды, Нальчикде ишлейди. Ларисаны къызлары да устазлыкъдан узакъ кетмегендиле. Элина филология илмуланы кандидатыды, Москвада жашап, ораторское искусстводан окъутады. Экинчи къызы Радмила да педагогикадан бла психологиядан устазды. Жашууланы Исмайылны аламат юйюрюню юч тёлюсюнде устазлыкъ ыз юзюлмегенлей барады.