Тиширыу бла колония деген сёзле бир бирлерине келишмейдиле, болсада, законлукъну эм адамлыкъны жорукъларын бузуп, жууаплылыкъгъа тартылгъанла аз тюйюлдюле. Бизни республиканы Прохладна районунда, Советское элде орналгъан колонияда 220 тиширыу турады. Кертиди, аланы саны бирси жылладан эсе иги кесекге азды.
Урунуу бла тюзетиу
Тутмакъгъа кирген къабакъ эшикле къатыдыла, къыйын ачыладыла. Бир ненча темир эшикден ётюп, тигиу цехге жетдик. Колониягъа файда асламысында тигиу ишден тюшеди. Мында сексен беш адамгъа урунур жер барды. Учрежденияны таматасы Рудик Харисов тигиу усталыкъгъа окъургъа сюйгеннге мында профучилище болгъанын айтады. « Бек алгъа ахча тёлеулери болгъанланы иш бла жалчытыргъа кюрешебиз,-дейди ол. Ай сайын алгъан хакълары борчну жабаргъа тёленеди. Къолларында къалгъан ахчаны юйдегилерине иер онглары да барды неда кеслерине жояргъа да боллукъдула. Колонияны ичинде тюкенден неда ашханадан сюйген азыкъларын сатып алыргъа эркиндиле».
Андан сора да, ахшы ишлегенлени, кеслерин тап жюрютгенлени колонияны ичинде жашау турмушларын игилендиредиле неда эркин турурча колониягъа ётдюредиле. Бир - бирле болжалындан алгъа чыгъадыла.
-Ишчи кюнню узунлугъу сегиз сагъатды. Тигиу бардыргъан отоуларыны ичи жылыды, жарыкъды. Тикген машиналары да кёп болмай жангылагъа алышыннгандыла. Дагъыда не тюрлю кийим да тигерча энчи машиналары да барды. Былтырны алып къарагъанда, тигиуден тюшген хайыр юч миллионнга жетгенди. Быйыл а коммерциялы организацияладан эм бирси тутмакъладан заказла аздыла, аны себепли шёндю кеслерине керекли затла тигедиле - ич кийимле, тёшекле, халатла,-дейди учрежденияны таматасы.
Ызы бла ётмек бишириучю жерге жетдик. Колонияны училищесинде пекарь-кондитерге эм парикмахерге да юйретедиле. Мындагъы ётмек бла бирси къоншу колонияланы да жалчытадыла. Бир кюннге хазырланнган продукция юч жюз килограммгъа жетеди. Ётмек этген тиширыула кеслери да тутмакъланы санындандыла. Сюйгеннге булка, пирог эм торт биширедиле. Ашны юсюнден айтханда, мында этсиз болмайдыла, чабакъдан, тууар этден тюрлю - тюрлю азыкъла бериледиле. Диетада тургъанлагъа да жарашырча ашла этедиле. Алай, не десенг да, ёз юйюнгде къуймакъ татлыракъ болур, тутмакъда шишликден эсе.
Сакълыкъгъа тюшюндюрюу
Биз, журналистле, колониягъа келген кюн, мында дин ахлулагъа да тюбеп къалабыз: ала колонияда ишлерин къыстау бардырадыла. Тюз жолдан ажашхан тиширыула алагъа кёп соруула бере эдиле. Барысына да дин китапла юлешгенде, чексиз къууаннган эдиле.
КъМР- ни Саулукъ сакълау министерствосундан, СПИД-ге эм жукъгъан ауруулагъа къажау республикалы арадан келечиле терк-терк келип, лекцияла окъуйдула. «Бу колонияда ВИЧ – инфекциялары болгъан отуз тиширыу барды,-дейди медицина – санитар частьны тамата врачы подполковник Марьяна Тхазаплижева. Биз СПИД- ни юсюнден толу хапар билдирирге сюебиз. Нек дегенде, бери тюшгюнчю бу проблемагъа эс бурмагъанла асламдыла. Ауруу къалай жукъгъанын, андан кеслерин къалай сакъларгъа керек болгъанын билмейдиле».
Маданиятха да жер барды
Алгъын колониялада тургъанла жахиллеге санала эдиле. Ол заманла кетгендиле. Колонияда уллу библиотека барды, китапланы саны 4780 мингнге жууукълашханды, ары дин ахлула да кёп сейирлик чыгъармала келтиргендиле.
Андан сора да, къол усталыкъ бла кюрешеме дегенлеге онгла бардыла. Дагъыда, къауум адам болуп, байрам ингирле бардырадыла, къабыргъа газет чыгъарадыла. Энчи телевидение студиялары окъуна барды. Кеслери роликле алдырып, бирси колониялада кёргюзтедиле.
Сокъураныу
Эки ариу жаш къыз аллыма келип олтурдула да: «Жашырын сёзюбюзню айтыргъа сюебиз», - дедиле.
Эльмира Ставропольну Георгиевск шахарынданды. Биринчи кере наркотикни оналты жылында нёгерлерини арасында ичип кёргенди. Аталары болмай, анасы кеси жангыз эки къызны ёсдюргенди. Эки-юч жерде ишлеп, жарлы ана сабийлерин багъаргъа кюрешгенди. Эльмира уа гитче эгешчигине къарай болгъанды. Алай къараргъа уа аны кесине керек эди. Эгечини уа, къадарны ахшылыгъындан, хар заты да тапды – юйюрю, сабийлери.
Эльмираны да барды сабийи. Жыйырма бла алты жылында табып, анасына къойгъанды. Кеси уа тутмакъгъа наркотиклени ичгени ючюн эм юйюнде тутханы ючюн тюшгенди. Ол статья бла биринчи кере Зеленокумск шахарда жарым жылгъа олтургъан эди. Ол заманда сабийи да жокъ эди, артыкъ жарсымагъан эди.
«Биринчи кере кёп турмагъаным ючюн болур, олтургъаным дерс болмагъан эди. Мында уа сагъыш этерге заманым барды. Сокъуранама. Мен энди ангылагъанма: жашаууму тюрлендирмесем, къалгъан заманым да мында ётерикди. Балам менсиз ёседи деп жарсыйма. Анам, эгечим да мени кёре терк-терк келедиле, сабийиме да ала къарайдыла. Ючюнчю жылчыгъы барады, хар нени да ангылап башлагъанды. Наркотиклесиз энди чыдаялама. Адам иш этип ол палахха къажау тураллыкъды. Диннге бурулгъанма. Дин ахлусу бла ушакъларыбыз ийнаныууму кючлендиреди, сабийим ючюн жашаууму тюрлендирирге хазырма», - дейди ол.
Настя уа Ейск шахарданды. Юч жыл олтурады. Наркотиклени ичгени эм сатханы ючюн тутулгъанды. Бу статья уа алгъындан къатыракъды – энтта да юч жылны олтурлукъду. Наркотиклени бек биринчи сюйген жашы анга эс бурмагъанына тёзалмай ичип башлагъан эди. «Кеси кесиме айтыучу эдим ёмюрде ол палахны къатына да бармам деп. Алай оналты жылымда акъылым башха тюрлю эди – сюймекликден къуру къалгъаным уллу палахча кёрюннген эди манга. Биринчи ичгенимден сора алай тереннге кетерме деп турмай эдим. Дагъыда кёрдюм, терк окъуна юйренчек болдум.
Шёндю манга жыйырма тогъуз жыл болады, ангылагъанма: ол адам ючюн жашаууму бузгъаным телилик эди. Энди мени муратым жангыз да эркинликге чыгъып, адамча жашау этиудю. Юйюр къураргъа, ана болургъа сюеме. Атам-анам бек иги адамладыла. Къарт ыннамы да бек сюеме, аны кёлюне тийгеним ючюн кесиме урушама. Ол мени кёре келалмайды, саулугъу осалды. Алай къаты къысып, къучакъларыкъ эдим мен аны.
Бир бирге терк-терк сёлешебиз, сакълайма дейди…Тюбешиуюбюзню жууукълашдырыр ючюн, кесими тап жюрютеме, ишлейме, низамны бузмайма. Болжалымдан алгъа чыгъар эсем деп кюрешеме. Чыкъгъанлай, къыйналлыгъымы билеме, алай мени сюйгенле манга болушурла деп ийнанама», - дейди Настя.
Жарсыугъа, бир – бирле абыннган адамларын атаргъа ёчдюле. Жангылгъанлагъа къол узатмасала эгечлери, къарындашлары, аталары, аналары, битеу жамауатда да, ала тюзеллик тюйюлдюле, ол кимге да баямды.
Колонияда олтургъанланы ишге алыргъа сюймейдиле, жууукълада – тенгледе жер излеп табаргъа керек болады, биринчи заманда ахча болушлукъсуз да болалмайдыла ала эркин жашауда. Болсада ким ариу сёз айтыр, ким ёнкюч ахча берир, ким ишчи жер табар – ма алай ажашып, абызырап тургъан инсан жангы жашау башларгъа болады. Бирлешген жамауат болгъан жерде ажашханла тюз жолну теркирек табадыла.
