«Гитчелени хунерлерин эслерге, аланы айнытыргъа итинебиз»

Черек районну Къашхатау элинде «Нюр» сабий садда жашчыкъланы бла къызчыкъланы юйретиу, аланы жамауатда кеслерин жюрюте билирге тюшюндюрюу не халда болгъанын билир муратда аны таматасыны орунбасары Мусукланы Мариям бла ушакъ бардыргъанбыз.

- Мариям Хасановна, узакъ тау элде садикде сабийлени жер бла жалчытыу не халдады?

- Сау бол быллай соруу бергенинге. Къашхатауда бюгюнлюкде эки сабий сад барды. Алгъын аланы хар бири кеси аллына ишлеп тургъанды. Аны айтханым, ангылата кетейик, энди бир жылдан бери биз бирге къошулгъанбыз эмда бир мекямда ишлейбиз. Сёз ючюн, «Нюрде» онбеш сабий къауум барды, алада уа – бир.

Гитчечиклени садикде жер бла жалчытыуну айтсагъ а, бизни ол жаны бла болумубуз игиди. Бусагъатха дери бизге сабийлени къоншу элледен – Бабугентден, Жемталадан окъуна жюрютюп тургъандыла. Энди аланы кеслеринде садикле ачылгъанлары себепли, ала кеслеринде барадыла.

Алай эсе да, арт кезиуде элибизде сабийле жыл сайын да кёпден-кёп къошуладыла. Жерибиз, белгилегенибизча, барысына да жетеди. Хар къауумда да онсегизден башлап отуз ючге дери окъуна боладыла. Аланы, кесигиз ангылайсыз, жыл санларына кёре юлешебиз къауумлагъа. Ата-анала аллыбызгъа жумушлары, соруулары бла келселе, биз да алагъа хар нени ангылатабыз, болушлукъ да этебиз. Сау болсунла, бизни ишибизни ангылап, хурмет да бередиле, сабийлени бери сюйюп да келтиредиле.

- Аш-суу бла жалчытыуугъуз а къалайды?

- Ол жаны бла да жарсыуубуз жокъду. Кюннге юч кере жылы аш бериледи. Хар жолдан жемишле, тахта кёгетле да болгъанлай турадыла. Аш-суу хазырлагъан адамларыбыз хар неге да сакъдыла. Тамата шеф-повар Бийнёгерланы Лидады, анга болушханла уа Къарчаланы Джульетта бла Ахшаякъланы Зухура эмда Махийланы Асядыла. Дагъыда ашхананы ишчилери Атабийланы Лейляны бла Непеланы Маринаны бу жумушда юлюшлери асламды. Биз сабийлеге ашны-сууну эркин беребиз. Ала аны татыуун да жаратып, сюйюп ауузланадыла. Хар кюнден а бир кибик угъай, башха-башха азыкъла жарашдырыладыла.

- Бюгюннгю садлада иш ёсюп келгенлени сабийликлери зауукълу ётерча къуралыпмыды?

- Бусагъатда аланы мында, садикде, заманлары эрикмей озарча, аслам затха да юйренирча кёп тюрлю затларыбыз бардыла. Алада жыл санларына кёре бардырыладыла дерсле да. Сёз ючюн, бек гитчеледе бир кюннге – эки, бирсиледе уа ючюшер дерс болады. Алада жашчыкъла бла къызчыкъла жырларгъа-тепсерге юйренедиле, къолчукълары бла абериле этерге тюшюне, къагъытдан ариу оюула кесерге, пластилинден, башха затладан илляучукъла ишлерге дегенча затлагъа юйренедиле. Алай бла уа, хунерлери айныгъаны бла бирге, гитчелени бармакъларыны тепгенлей тургъанлары саулукъларына да игиди.

Андан сора да, ала жомакъ айтыргъа, жаланда айтханлары бла къалмай, аны сахнада оюн халда кёргюзтюрге да тюшюнедиле. Харфланы, тарихлени билирге, санаргъа, кёп башха затлагъа да. Айтханыбызча, онбеш къауумубуз барды да, алада уа отуз юйретиучю ишлейди. Андан тышында да, бизде психолог, спорт жаны бла тюшюндюрген, тепсерге-жырларгъа юйретгенлерибиз да бардыла. Бюгюнлюкде сабийлени заманлары бек зауукълу ётеди. Эрттенликде бери келип, ингирде юйлерине кетгинчи дери да. Аналары бла юйге барыргъа унамагъан кезиулери окъуна болады бир-бирлерини. Ол шарт а садигибизни къалай ишлегенин ачыкълайды, мында ала сюйгенча болумла къуралмасала эди, сабийле алай этерик болмаз эдиле, деригим келеди.

- Сабий сад – ол жаланда гитчелени юйретиуге угъай, аланы саулукъларына да къайгъырыргъа тийишли жерди. Бу жаны бла уа къалай ишлейсиз? 

- Садигибизде, кертиди, жашчыкъланы бла къызчыкъланы тюрлю-тюрлю затлагъа юйретгенден сора да, эм алгъа окъуна дейик, аланы саулукъларына эс бурулады. Бизде медицина жаны бла ишчилерибиз Таппасханланы Ариужан бла Холамханланы Рая, сёз ючюн, сабийлени къалай ёсгенлерине, аш-сууну айыргъанларына бла къалгъанларына, спорт жаны бла дерследе да къайсысы къалай кюрешгенине къарайдыла. Аурукъсунуп къалгъанчыкъ болса уа, анга болушлукъ да этип, ол къыйналып турмазча, анасын чакъырып, юйге алай ашырабыз.

- Ала алыкъа гитчечикле болгъанлыкъгъа, хар сабийни да кесини къылыгъы, хунери да барды. Аланы хар бирини да жюрегине жол тапхан а къыйынмыды?

- Кертиди, аланы къылыкълары, хунерлери да энчидиле. Хар бирини жюрекчиклери бек ачыкъды, бери да сюйюп келгенлери сезилгенлей турады. Ала бла бир тилли болгъан, жюреклерине жол тапхан да къыйын болмайды. Нек дегенде, биринчиден, биз кесибизни ишибизни, эм алгъа уа, сабийлени сюебиз, ата-аналаны хурметлейбиз, ёсюп келген тёлюню тюз жолгъа салыу бла байламлы уруннганыбызны да толусунлай ангылайбыз.

Хунерге къайтсагъ а, сабийлени бир-бирлери суратны ариу ишлейдиле, бирсилери назмуну шатык окъуйдула, башхалары уа жыргъа-тепсеуге неда къолчукълары бла абери этерге устадыла. Биз а аланы хунерлерин айнытыргъа болумла къурайбыз. Андан сора да, аланы хунерлерин баямлайбыз эмда ачыкълайбыз, дерге да боллукъду.

Нек дегенде бизде тюрлю-тюрлю байрамла, къууанчлы жыйылыула болуучудула да, алагъа уа башха-башха къауумладан сабийчикле къатышыучудула. Ол кезиуледе уа аланы къайсысыны не жаны бла къаллай хунери барлыгъы эсленеди. Алгъаракъда, акъылманыбыз Мечиланы Кязимни 165-жыллыкъ юбилейине атап, байрам ётдюргенме да, анда школгъа барлыкъ къауумну да хар бирини хунери айный баргъанын да кёргенме эмда къууаннганма.

Бизде аллай байрамла терк-терк болуучудула. Быйыл «Нюр» сабий сад ишлеп башлагъанлы энди 35 жыл боллукъду да, анга да, андан сора да, Ананы кюнюне хазырлана турабыз. Бу байрамлада да мектепге барлыкъ сабийле жырлагъан, тепсеген да этерикдиле, назму да окъурукъдула. Башхача айтханда уа, садикде жашчыкъланы бла къызчыкъланы хунерлерин ачыкълап, аланы айнытыргъа да юлюш къошуп, школгъа алай ашырабыз.

- Сабий садны тамблагъы кюнюн а неде кёресиз?

- Къудуретни ахшылыгъы бла малкъар халкъгъа сабийле кёп къошулсунла, миллетибиз кёбейе барсын, айнысын! Эллерибизде жаш адамла юйюрле къурап, къууанчла кёп болсунла. Жаланда бизни сабий садда угъай, битеу да тау элледе садикле айный барсынла.

Бюгюнлюкде Къашхатауда эки сабий садны да бирге алып айтсакъ, алагъа тёрт жюзден аслам сабий жюрюйдю. Сёз ючюн, ясли бёлюмге жыл бла алты айлары толгъанчыкъланы алабыз. Бусагъатда ала юч къауум боладыла, жыйырмашар сабий жюрюйдю. Биринчи классха да энди тёрт къауумубуз барлыкъды. Алада уа саулай бирге жюзден аслам жашчыкъ бла къызчыкъ барды. Кёргенигизча, энди сабийле къошула барадыла. Ол шарт а, айхай да, бизни къууандырмай къоймайды.