Майдалны ал жанында - Элбрусну эки тёппеси

Кавказны эркинлиги ючюн сермеш

1944 жылда 1 майда СССР-ни Баш советини президиумуну Указы бла   жангы къырал саугъа тохташдырылгъанды – «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдал. Ол а Кавказ ючюн къазауатны магъаналылыгъына, аны жигит къоруулаучуларына берилген хурметге  шагъатлыкъ этеди.

Ал жанында - Элбрус

Аны суратын жарашдырыуну художник Николай Москалёвха ышаннгандыла. Ол майдалны ал жанында Элбрусну эки тёппесин ишлегенди. Деменгили  тауну башында самолётла учуп барадыла, тюбюнде уа танкла бла нефть чыгъаргъан вышкаланы, ал танкда аскерчилени кёрюрге боллукъду. Майдалны башында «Кавказны къоруулагъаны ючюн» жазыу бла жулдуз бардыла. Арт жанында уа «Бизни совет Ата журтубуз ючюн» деген жазыу бла оракъны бла салтаны суратын салгъанды автор. 

Майдал бла Уллу Ата журт урушну жылларында  1942 жылда июльдан   1943 жылда октябрьге дери кезиуде Кавказны фашист аскерледен эркин этиу сермешлеге бек аздан юч айны  къатышханла саугъаланнгандыла. Аскерчиле бла бирге уа анга мамыр адамла да тийишли болгъандыла – къоруулау ызланы орнатыугъа тири къатышханла.

1985 жылны шартларына тийишлиликде, майдал бла 870 минг адам саугъаланнганды. Болсада Къоруулау министерство архивлерин ачыкъ этгени бла, саугъаны  заманында алмай къалгъан жигитлени атлары ачыкълана башлагъандыла. Шёндю бу тизме андан да кенг болгъанды.

Байламлыкъны чапханлай къурагъанды

Кавказны эркинлиги ючюн къазауатха Къабарты-Малкъарны жигит уланлары, таулу халкъны батыр жашлары да къатышхандыла. Аладан кёплери кишиликни, батырлыкъны, туугъан журтубузгъа сюймекликни юлгюсюн кёргюзтюп, кёп къырал саугъалагъа тийишли болгъандыла. Ол санда «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалгъа да. Бу къысха статьяда аладан бирлерини  жигитликлерини юслеринден жазаргъа сюебиз.

Занкишиланы Алий андан сора Ата журт урушну орденини 2-чи даражасы, Славы орденни  3-чю даражасы, «Кишилиги», «Германияны зорлагъаны ючюн» майдалла бла да саугъаланнганды.

Занкиши улу связьны кичи командирлерини школун бошап, Моздокну, Терекни къоруулау къазауатлагъа къатышханды, Кавказны гитлерчиледен эркин этиу сермешледе кишилигин кёргюзтгенди. 77-чи мараучу дивизияны 239-чу  полкну къауумунда Сивашдан жюзюп ётгенди, Къырымны эркин этиу къазауатда сермешгенди. Аны фронт жоллары 1945 жылда майда гитлерчилени Курляндск къаууму чачылгъандан сора бошалгъанды.

 Яникойну колхозуну парторгу Къудайланы Ахмат Уллу Ата журт урушха биринчи кюнледе окъуна кетгенди. 1942 жылны кюз артында ол 176-чы мараучу дивизияны къауумунда Шимал Кавказны къоруулаугъа къатышханды.   Взводну командири Къудайланы Ахмат Прикубаньени, Тамань жарып айырыкамны  душманладан эркин этгенди. Таулу аскерчи Керчь эм Къырым ючюн къазауатха къатышханды, Севастопольну душмандан тазалагъанды. Аны аскерчи жолу Восток Пруссияда бошалгъанды.  Жигитлиги ючюн ол  Ата журт урушну орденини 1-чи даражасы, Къызыл Жулдузну ордени бла эки кере, «Кавказны къоруулагъаны», «Германияны зорлагъаны ючюн» майдалла бла белгиленнгенди.

Огъары Малкъардан Кучукланы Магомет Ташкентде аскер-политика училищени бошагъан эди урушну аллында. 1942 жылда август-сентябрь кезиуде 63-чю атлы дивизияны политбёлюмюню политругу Кучукланы Магомет Закавказьени къолгъа этерге ашыкъгъан гитлерчилеге къажау тургъанды, Кавказ таулада Клухор аууш ючюн къазауатда болгъанды. Ол Ростовну, Украинаны, Молдованы, Румынияны къоруулау сермешлеге,  Корсунь-Шевченко операциягъа къатышханды, Юг Бугну, Днестрни жюзюп ётгенди. Фронтда кёргюзтген батырлыгъы ючюн  ол Ата журт урушну орденини 2-чи даражасына, Къызыл Жулдузну орденине, «Кавказны къоруулагъаны», «Германияны зорлагъаны ючюн» майдаллагъа тийишли кёрюлгенди.

Огъары Чегемден Мызыланы Зекерия туугъан журту – Кавказны – гитлерчиледен эркин этиу сермешлеге къатышханды. Ол Новороссийск, Краснодар ючюн къазауатда болгъанды. Тамань жарым айырыкамны гитлерчиледен эркин этгенди.   Зекерияны   фронт жолла Украинагъа, Венгриягъа, Чехословакиягъа, Австриягъа, Германиягъа дери жетдиргендиле.  1945 жылда уа ол Квантум аскерлени жокъ этиу операциягъа да къатышханды. Таулу аскерчини батырлыгъы Ата журт урушну орденини 2-чи даражасы, Къызыл Жулдузну ордени, «Кишилиги ючюн» майдал бла эки кере,    «Кавказны къоруулагъаны», «Берлинни зорлагъаны», «Германияны зорлагъаны ючюн» майдалла бла белгиленнгенди.

Аладан сора да Созайланы Мухаш,  Малкъондуланы Алий, Ахкёбеклени Аликош, Бауаланы Камиль, Батчаланы Доммай, Улбашланы Касай, Нёгерлани  Эрменбий, Османланы Хангерий эм миллетибизни кёп башха жигит уланлары  Кавказны къоруулау сермешлеге ата журтубузну эркинлиги, халкъыбызны жалынчакъсызлыгъы ючюн жанларын-къанларын аямай сермешгендиле.