Жарыкъландырыуну огъурлу ызлары

Бизни малкъар адабиятны мурдору хазна къалмагъанлай тинтилгенди, анга тийишли багъа да бергендиле кёп кесаматчыла. Алай бардыла алыкъа артыкъ эс бурулмагъан шартла да. Аллайладан бири Отарланы Керимни жарыкъландырыуда бардыргъан ишиди эмда аны бла байламлы чыгъармаларыды. Ол ызгъа эсин бургъанды бу материалында бизни окъуучубуз, хурметли эгечибиз, Миллет китапхананы къуллукъчусу Махийланы Азиза.

 Отарланы Сарымырзаны жашы Керим малкъар халкъны бек уллу поэтлеринден бириди. Алай аны жарыкъландырыу иш бла кюрешгенин кёпле биле да болмазла. Керим а миллетибизни жарыкъландырыууну эм билим бериуюню айныууна уллу къыйын салгъанладанды.

Бизни кёбюбюзню къарт аталарыбыз бла аналарыбыз ол жарашдыргъан Букварь бла окъугъандыла. 1939 жылда чыкъгъан харфлыкъны къурамы да сейирди, суратлары да кёпдюле. Аны ахырында, сабийле иги окъургъа юйреннгенден сора, алагъа окъургъа деп, юйретиу бла билим ёсдюрюу халда хапарла бла назмула бериледиле. Бу китапны окъуучуланы къырал таматала – И. В. Сталин, В. М. Молотов, М. И. Калинин, К. Е. Ворошилов, Л. М. Каганович – бла шагъырей этген бетлери да барды.

 Китапны къошулмасы да болгъанды. 1940 жылда Букварь, Отарланы Керим автору болуп, тюрленип, кёп зат да къошулуп, жангыдан басмаланнганды. Бу жол сабийлеге деп элберле да берилгендиле. 1941 жылда уа Керимни Букварь китабы жынгыдан чыгъады, кеси да уруш заманы болуп, ары уруш бла байламлы быллай чыгъармала киредиле: «Капитан Гастелло», «Душман ууатылыныр» деген назмула, «Партизанла» деген хапар. Жууаплы редактор а  Шауаланы Миналдан болгъанды.

 «Малкъар тилни дерслигин жарашдыргъанда (грамматикасын бла тюз жазылыуну жорукъларын), мен орус тилни учебнигинде болгъан материалланы хайырланнганма (проф. Афанасьева П. О. эм Шапошникова И. Н.)», – деп жазады Отарланы Керим.

Башланнган школну 4-чю классыны литературасыны хрестоматиясын да Отарланы Керим жарашдыргъанды. Ол Нальчикде 1938 жылда басмаланнганды. Отарланы Керим малкъар сабийлени орус эм совет литература бла шагъырей этеди. Окъуучуланы ана тиллеринде белгили орус эм тыш къыраллы классиклени чыгъармаларын окъургъа онглары болады. Ала И. А. Крыловну тамсиллерин, А. С. Пушкинни, Ф. И. Тютчевни, И. А. Гончаровну, А. П. Чеховну, В. Гюгону эм башхаланы чыгъармалары эдиле. Бек сейири уа, Керим орус тилден малкъар тилге кеси кёчюре эди.

Хрестоматиягъа Гуртуланы Бертни, Кациланы Хабуну, Будайланы Азретни, Залийханланы Жанакъайытны, Макытланы Сафарны, Къулийланы Къайсынны, Керимни кесини чыгъармалары да киргендиле. Малкъар сабийлеге белгисиз болгъан сёзлени магъаналары да ачыкъланып бериледиле бу китапда. Сёз ючюн: диагноз – аурууну къаллай болгъанын билиу; дезертир – фронтдан кеси аллына къачхан эм д. б. Была барысы да китапда болгъан сёзлюкде бериледиле. Керим жарашдыргъан хрестоматияда берилген материаллада суратла кёпдюле, ала, китапны бай этип, сабийлеге да окъуу программаны ангыларгъа себеплик этедиле.

Школ окъуучулагъа география да малкъар тилде жарашдырылгъанды. Сабийлени аны да ана тиллеринде окъургъа онглары болгъанды. 1940 жылда уа Отарланы Керимни «Школну туугъаны» деген хапар жыйымдыгъы чыгъады. Андан да алгъа уа, 1934 жылда, латин тилде сабийлеге деп «Тутдула» деген китабы басмаланады. Облонону конкурс комиссиясыны оноуу бла китапны басмадан чыгъарадыла. Была барысы да Отарланы Керимни кесини миллетини жарыкъландырыу жаны бла эм билиу бериуюню ёсюуюне уллу къыйын салгъаныны белгисидиле. Сёзсюз, Керим малкъар миллетни тарыхында, аны адабиятында, жарыкъландырыуунда таркъаймазлыкъ ыз къойгъанды.