Эки кешене

Таурух

Мухолда Атабийланы Баззаны Сууичмез деп бир  ариу къызы болгъанды. Аны бир къарап кёрген: «Я рабиий, муну санында, бетинде адам сылтау табарча жерчиги болурму? Мёлек кибик, нечик сейирлик жанды», - дегендиле. Бал бетли узун чачын ары-бери силдесе, ол кюн  таякъларында жылтырай, кёз къаматханды. Эр кишича кийинип атха минип чыкъса, жашланы барын да озгъанды.

Бир жол Бызынгыда уллу чариш къуралады. Ары Къарачайдан да бёлек атлы келеди. Базза да къызы бла ары тебирегенди.  Сууичмез жашча кийиннгенди. Башында мухар бёркю, юсюнде къара жамычысы, башлыгъы. Ала танг аласына Ирци ауузуна киредиле. Бираздан ыфчыкъ бла аууп, Бызынгыгъа жетедиле. Андан Холамгъа ётюп жууукъларында къалып, экинчи кюн  чаришге къошуладыла.

Атлыла белги берилгенлей, тулпарларын быгъынларына табанларын жетдирип, хахай-тухай этип, алгъа атыладыла. Сууичмезни  акъжулдуз къаратору терк окъуна барысыны да аллына чыгъады. Аны ызындан къарачайлы жаш. Къалгъанла уа артдаракъда…

Чаришчиле Бызынгы сууну онг жагъасы Жууушку деген жер бла ёрге тебирейдиле. Тюз жер тауусулуп, тёшге чыгъаргъа, андан энерге да тюшеди. алты къычырым чакълы баргъандан сора, чек ташны ёрге жанына ётюп, жангыдан артха  къайтыргъа керекди. Алайгъа да биринчи болуп жулдузлу къаратор жетеди. Тохтаусуз ызына бурулады. Къарачайлы жаш да кёпге къалмай ызындан келеди.

Къаратор, узакъ жол  къыдыргъан эсе да, арыгъан хали жокъду. Жюрюшюне  къошадан-къоша барады. Энди къайтыр жерлерине кёп да къалмагъанды. Бу  дуппурдан ётюп, ёзеннге чыкъса, анда уа атха да женгил боллукъду.

Алайда да Сууичмезни атын бирсиле жеталмадыла. Адамлагъа да узакъ къалмагъанды. Къызы атасын эследи акъсакъалла арасында. Бирсиле олтуруп, ол а адыргы этгенден, ары-бери бара.

Энди белгиге такъыйкъа къалды дегенде, алгъа келген атлы аллы бла биреу мушхутул ётдю. Билипми, билмейми этди ол алай? Ат андан юркюп, тёрт аягъын да бирча жерге бегитип тохтады. Аны юсюндеги къыз чартлап тюшдю жерге. Ол заманда башындан бёркю кетип, бал бетли чачы тёгюлдю. Аны кёрген къарты, жашы да бирча ёрге къопдула. Асыры сейир этгенден, ауузларындан сёз чыгъаралмай, аралып  къалдыла. Сууичмезге бек алгъа къарачайлы жаш жетди. Атын тохтатып тюшюп, къызны къобарды.

Адамла эс жыйып, аланы тёгереклерине гюрен тохтап къарайдыла. Чаришледе быллай сейир иш биринчи кере бола эди. Эришиуледен сора Атабий улу къызы бла элине тебиреди.  Къарачайдан келген къонакъла аланы ашырадыла.

Къызны чаришде хорлагъанын эшитип, сау Мухол жыйылды Баззаны юйюне. Боза аякъла кётюрюледиле, алгъышла айтыладыла. Арбазда той-оюн барады. кёп тиширыу да  келгенди. Ала да жигит къызны къучакълап, аны ариулугъуна  сейирсинедиле. Адамла кеч жыйыладыла юйлерине. Атабийлары да тынчайдыла.

Танг аласына юйюр къозгъалды. Хар бири бирер  жумушха тохтады. Кимден да эртте къобуп арбазны сыйпаучу Сууичмез а кёрюнмеди. Анасы, къайда къалды бу деп, отоууна кирсе, къызы тёшегинде  ёлюп.  Къычырыкъ этип, аны уятыргъа, къобарыргъа кюрешди. Болсада ариу Сууичмез ачалмады кёзлерин.

Сау Малкъар суу къуйгъанлай болду. Тюнене къызны къууанчын этдиле, бюгюн а  ачы хапарын эшитдиле. «Андан эсе  кёрмей, танымай къалсакъ эди», - деп, къонакъла да бек ачыугъа къалдыла.

Артда тюрлю-тюрлю хапарла жайылдыла. Бирле айтдыла уулу губу къапхан эди аркъасындан деп. Кёз тийип, андан ёлюп кетди, дегенле да болдула.

Атасы къызын жер тюбюне асыраргъа кёзю къыймай, бир къауум хансны тамырларындан этилиучю ариу ийисли къалын дарман суу бла жууундуртду, кешене ишлеп, аны ичине салдырды. Къызны эти  къатып, бузулмай кёп жыл тургъанды. Адамла барып, аны кёрюп сейирге къалгъандыла. Граждан урушну кезиуюнде  тышындан келген жолоучула аны урлап кетген хапар да жюрюйдю.

Малкъарны баш жанында  Туура Хабла элде бу  кешенеге ушагъан дагъыда бири барды. Анга уа Алтуу кешене, дейдиле. Ол  а Алтууланы Сюттюйханнга ишленнгенди. Бу тиширыу да бир да болмагъанча ариу къыз эди.

Онсегиз жылында тёрт къарындашы бла дырыннга барады. Анда адам кёзю тийип, бир ыйыкъ ауруп жатады. Хакимле, билгичле да излейдиле анга дарман. Жарсыугъа, болушур адам табылмай, ауушуп кетгенди. Жууукъ, ахлу, битеу эл да анга бек жарсыгъанды. Къарындашла Сюттюйханнга кешене салып, эгечлерин анда асырайдыла. Тёгерегин да хуна бла къуршалайдыла. Алайтын ётген малчы, жолоучу, бош адам тохтап, дууа тутдуруп болгъанды.