Къалай къызылсууду батыш!

(хапар)

Сен жукъламагъанлы ай, жыл, сау ёмюр окъуна болады. Жукълап да къалай? Кёзлеринги къысханынглай, ала келедиле аллынга. Келедиле да, сюеледиле, сени башынг бла узакъгъа къарай, тиширыула. Жукъ айтмайдыла. Бирде аланы бетлеринде болуучу ариулукъ арып, жыйырылгъанча, ала бир бирге ушап къалгъанча кёрюнеди да санга, сейир этесе. Алай сюйгенсе сен аланы бирин! Къайсы болгъанын а айталмайса, алай ушайдыла ала бир бирге.

– Къалай жарсыулуду мени жашауум! – деп ачыу этесе. – Къайдады насып?

– Жюрекледе! – дейди ким эсе да.

Ол тиширыула угъай, аны башха адам айтады. Айтады да, ол тиширыула эрийдиле эрттен туманда. Тёгерекде кюн тийип тургъанлай, аланы туман къалай басып къойгъанын ангыламай, тынгысыз боласа. Жарашып жашагъанча кёрюнедиле ала. Алай, кюзгю кюннге ушап, аладан эслерча жылыу келмейди. Келгенлерича, шош кетедиле ала кёзден. 

Дунияла арасында ала кирген, чыкъгъан, ол жангыз эшикни уа табалмайса. Тапсанг да, киралырмыса ары аланы ызларындан, бирин, кесингикин, айырып табарча?

Таугъа чыгъып бараса. Анда-мында таш юслеринде ёсген гюлле аяз бла шыбырдагъанларын эшитесе, алай ала не айтханларын, бюгюннгю тангны бетинде не кёргенлерин ангылаялмайса.

– Къайдады муну юйю? – деп сорады ким эсе да.

– Къайда да болсун, – дейди мудах аязмы, жол жанында ёсген бийик кырдыкмы. – Барама дегенни юй да, жер да тыялмайдыла. Жол а алгъа элтеди.

Чыганлы къыз сюеледи аллынгда. «Къайдан да чыкъгъанды бу тауда?» – деп, сейир этесе, аны тёгерек сыргъаларындан кёзюнгю айыралмай.

Ол, сени ангылайды да:

– Боллукъну айтайым, – дейди, къол аязын узата.

Алай керек эди санга бюгюн, тамбла не боллугъун билирге! Берир затынг а жокъ. Баям, халынгы ангылап:

-Эсгериулеринги бер, – дейди, мангылайына тюшген къара чачын артха эте къыз. – Кетип баргъан, ёле тургъан заман алайсыз да аланы жокъ этерикди.

Алайлай къайдан эсе да къара ауанасын атып, кюнню жаба, къара къаргъа учуп жетеди да, чыганлы къызны къанатына алып кетеди. Къыз а кюледи, кюледи…

Ол сагъатда эссизликми этдинг, аякъларынг бирден учхалап кетип, къая жухну къыйырында жарылгъандан тутуп, энишге салынаса. Къарадынг да, кёзлеринг къарангы этдиле – тюбю кёрюнмеген жар. Аякъларынг тутар онг жокъ – мияла кибик эди ол къабыргъа. «Былайдан кетсем, ёлюгюм чакъанлагъа аш болур», – деген сагъыш алып, Аллахдан тилейсе жандауурлукъ. Олсагъат, ким эсе да кеси кётюрюп салгъанча, жаяу жолчукъда сюелесе. Сейир этесе, ийнаналмайса, тилегинг Аллахха алай терк жетгенине.

Арлакъгъа атласанг, – тала. Тюз ортасында уа алтын алмалы терек. Къагъаса да, жерге тюшедиле алтын токъмакъла – алмала. Къабып кёрсенг, тишлеринг къамап, болалмайса. «Алтын да, бар башха ырысхыча, алдауду», – дейсе кесинге.

Кюннге тенгши болуп, тауну башына чыгъаса. Узакъдан акъ кёрюннген тау башы къызылсуу болгъанына къарап, сейир этесе. Аллынгда уа, эрттеги жомакъдача, юч жол. Онг жанына барсанг, ажашып, артха къайталлыкъ тюйюлсе. Артха жол болмагъанына бир биле эдинг да! Онг жанына барсанг, сау къаллыкъ тюйюлсе. Кёзюнг кёрген жанына барсанг а, жигитлик этип, тарыхха кирликсе. Насыб а биринде да жокъ. Артха къайтыр эдим десенг, да сора нек миннгенсе бу бийикге?

Бата баргъан кюнню жылы бармакълары сыладыла башынгы. Сен алай сундунг, ол а – жашауу келген бир тиширыу. Сен кимсе деп да соргъунчу, кеси айтды:

– Ыннангма.

– Танымадым.

– Къайдан танырыкъса – сен туугъунчу ёлген эдим сора былайладан узакъда, сюргюн жеринде. Арыгъанма. Алай сабийи болгъаннга тынчлыкъ къайда? Жашымы излеп айланама, сени атангы.

– Ол сени бла тюйюлмюдю да?

– Къайдан? Бош сунаса алай, жигитле ана этеклеринден тутуп жатмайдыла. Ала тюзде, тауда ёледиле сермешледе.

– Мени атам сермешмегенди!

– Къайдан билесе аны? – тиширыу къургъан эринлери бла аз ышарады. – Бар жашауу да кюреш эди аны.

– Ким бла?

– Кеси бла. Андан уллу кюреш а болмайды.

– Не излей эди ол жашаудан? – деп сораса нек эсе да.

– Ол… жаланда сюймеклиги жукъласа сюе эди. Ол а жукълаймы биледи?

– Кимге сюймеклиги?

– Сюйгенине.

– Анамамы?

– Бирин сюесе, башхасын сакълайса, – дейди тиширыу, къарамын сенден айыра, аркъасында, жулдузсуз, айсыз кечеден алгъанча, къара жылы жаулугъун тюзете. – Кёк да къаралыр, кюн да жылытмаз, тансыкълыкъ жюрегинги алса. Жашауну тасхалары кёпдюле.

Ол бу сен чыкъгъан тауча, сен сюелген къаяча, къырча, кеси олтургъан ташча, къарт болуп къалгъанын кёрюп, кёзлерине къарайса. Ала уа – тюз да марал кёзле, ариула, мудахла, кёз жашла басып тургъанла.

– Сенми къутхардынг мени?

Эшитмегенча этеди:

– Сын ташлагъа къарап айланама. Окъуй да билмейме, алай танырыкъ эдим жашымы аты жазылып кёрсем. Урланнгандыла аны юсюнден тюшлерим, бир белги берир эсе да. – Тюшлени нек сата болмазла? Мен аны юсюнгден тюшлени алып турлукъ эдим.

 «Ёлгенле кишини эшитмейдиле, – деп келеди кёлюнге. – Алай саула да эшитип турмайдыла хар заман».

Тиширыу къара жаулугъуну тюбюнден чыгъарып, къыл къобуз узатады.

– Да… мен ойнай билмейме…

– Къолунга алмасанг, къайдан билликсе? – дейди ол. – Мындады аланы ауазлары.

Шошлукъгъа сейир макъам къошулгъанда, тиширыу сюелип тургъанын кёрюп, кетип къалыр деп къоркъдунг:

– Нек турдунг ёрге?

– Да сюймекликге олтуруп тынгыларгъа боламыды да? Ариу согъаса, – дейди ол, сыйлы Къуранны кёкюрегине къыса.

Аны кёрюп:

– Сокъурма мен Къуранны, Аллахны да алларында, – дейсе, ахтына.

– Алагъа жолну кёзле угъай, жюрек кёргюзтеди, – дейди да ыннанг, ышарады.

«Къайда табайым аны?» – деп сорлукъ эдинг излегенинги анга. Соралмайса. Кеси айтады:

– Минг акъылман жууап табалмагъан сорууду ол. Мени сартын, барып турсанг, аллынга чыкъмай къалмаз. Кёремисе, къалай къызылсууду батыш?