Къужур ауруудан сакъланыр амалла

Кесин тынч хорлатмагъан аурууладан бирине ёпке ауруу саналады. Аны бла байламлы асламлы информация органлада тапхан билдириулени басмалайбыз.

Туберкулёзну жукъдуруучу микобактерия бузулуудан бла антибиотикледен кесин къоруулай биледи. Бу микроб, сууукъгъа, жылыгъа, мылыгъа эмда жарыкъгъа чыдамлы бола, хар заманда да «жаныны» къатылыгъы бла артыкъда айырмалыды. Ол  90 градус жылылыкъда да эм 180 градус сууукълукъда да  тюрленмейди. Туберкулёздан ауругъан саусузну тюкюрюгюне хлорка къуюлса, анда топпа-толу болуп тургъан бактерияла «ууланырлары» ючюн сагъат чакълы бир заман керекди. Ала къаты къайнай тургъан суудан да къоркъмайдыла. «Микобактерияны суу къайнап башлагъанлай онбеш минут озгъандан сора «биширирге» боллукъду».

Орамны букъусунда бир ненча ыйыкъны ичинде ол саулай турады, китапланы бетлеринде уа сау юч айны жашайды. Сууда туберкулёз таякъчыкъ кесини къоркъуулу кючюн тас этмей жарым жылны «жюзерге» боллукъду.

Ол неден да бек белокла болгъан жерде тынч жашайды. Аны себепли, ашарыкъланы сатып ала туруп, сакъ болургъа керекди, артыкъда сютню, къаймакъны, жауну бла жумуртхаланы «къолдан» алгъанда. Алада бек къоркъуулу микобактерияла болургъа боллукъдула. Саусуз жётел этгенде, чючкюргенде, сёлешгенде, тюкюргенде, туберкулёз таякъчыкъла тёгерекде хауагъа бла болгъан затлагъа эки метрге жайыладыла.

Белгилери

Ауруу кюйсюздю, кёп заманны ичинде ол бир тюрлю жаны бла да кесин билдирмей турургъа боллукъду. Санлары тутмай, бир кесек къарыусузгъа айланыу, кече терлеу, акъырын жётел этиу - бирде бир ненча айлагъа созулгъан бу белгилеге хазна эс бурмай къоядыла. Битеу ол заманны ичинде адамны чархында микобактерияны бла иммунитетни араларында «сермеш» барады. Иммунитет кючлю болса, инфекцияны тохтатыргъа да къолдан келеди. Ол заманда уа ёпкеде тири болмагъан туберкулёзну башланнган жери къуралады, аны ичинде уа туберкулёз таякъчыкъ «бугъунады». Кёп кезиуледе акъылбалыкъ болмагъанланы флюорография тинтиуде, сунмай тургъанлай табылгъан затча, аурууну аллай «башланнган жерчиклери» ачыкъ боладыла. Микобактерияла сабийни чархыны къорууланыу кючлерин хорлай башласала, ол аны ёпкелерини назик шаугютлерин бузуп башлайды.

Дарманы

Инфекциядан къорууланыр ючюн, БЦЖ дарман чыгъарылгъанды. Аны хайырындан дарман салыннган сабийле туберкулёздан 5-7 кере аз ауруйдула, аурусала да, тынч кётюредиле. Къагъанакъгъа биринчи кере дарман сабийле тууучу юйде ол туугъандан сора юч не да беш кюнден сора салынады. Артыкъ саулукълу болмай неда заманлары жетмей туугъан сабийлеге БЦЖ-М дарманны къарыусузурагъын хайырланадыла.

Дарман салыннгандан сора иммунитет сабийни битеу жашаууну ахырына дери сакъланмайды, жаланда белгили бир болжалгъа дери сакъланады. Аны себепли жети жыл болгъанда, экинчи кере дарман салынады. Акъылбалыкъ болуп, сабийни чархында гормональный тюрлениу башланнганда, ол кезиуледе къарыусузгъа айланнган иммунитетге болушур ючюн, дагъыда бир кере дарман салынады. Экинчи кере дарман сабийлени барысына да салынмайды, жаланда туберкулёзгъа къажау иммунитетлерин тас этип, аны къозгъаучу микобактерия бла тюбешмей къутулгъанлагъа салынады.

Аурууну ачыкълау

Дарман салыныргъа керекли сабийлени Манту салып кёрюу бла ачыкълайдыла. Ол чархларында туберкулёз таякъчыкъ болгъанланы тохташдырыргъа болушады. Аны салыуда терини тюбюне туберкулин дарман кийириледи. Къатыгъа айланнган жерчикни ёлчемини жыл сайын ёсе барыуу уа сабийни чархында туберкулёз таякъчыкъ болгъанына шагъатлыкъ этеди.

Манту салып кёрюу дарман салыу тюйюлдю, алгъын къалай болгъанына да къарамай, аны жылгъа бир кере салыргъа керекди. Сабий бир тюрлю сылтаула бла профилактика халда дарман салыудан эркин этилгенликге, Манту салып кёрюу а бардырылыргъа керекди. Аллергиялары болгъан сабийлеге окъуна аны бир тюрлю хатасы жокъду. Аллай сабийге Манту салырдан бир ыйыкъ алгъа аллергиягъа къажау дарманла ичиредиле.

Туберкулёзну кетерирге керек эсе, ауруу къыйыннга айланнган кезиуде Манту салып кёрюуню бардырадыла, къалгъан кезиуледе уа сау болгъандан сора бир ай озуп. Ол сабийни чархында туберкулёз таякъчыкъла болгъанларын бла болмагъанларын кёргюзтеди. Аланы болгъанлары уа алыкъа ауруу тюйюлдю, барды дегенни билдиреди. Ол а сабийни врачха элтип, жангыдан тинтдирирге керек болгъаныны белгиси. 

Кёбюсюнде туберкулёз ауруу, абаданладан эсе, сабийледе иги да женгилирек болады, багъылгъан да тынчыракъ этиледи, хайыры да чыгъады, теркирек да сау болады, аны ючюн а профилактика багъыу онг болгъаны къадар бир эртте башланса игиди. Ол а микобактерия кесин танытырына онг бердирмез ючюн керекди. Туберкулёзгъа къажау жаланда бир дарман хайырланылады. Сабий аны юйде витаминле бла бирге юч айны ичеди. Жукъгъан кезиую озуп кетип, профилактика багъыу бардырылмагъан эсе неда ол иги да бузукълукъла этилип бардырылгъан эсе, анга кёре уа туберкулёз айнырына къоркъуу ёсе барады. Анга багъыу стационар эм санаторий болумлада 9-12 айны ичинде юч неда андан да кёп дарман бла бардырылады. Туугъунчу эм туугъандан сора.

Сабийде туберкулёзну профилактикасы ол туугъунчу окъуна башланыргъа керекди. Юйюр жууукъ заманда аланы юйде къагъанакъ боллугъун билгенинден сора аны атасы, сабийни кёре барлыкъ башха жууукълары да аны жашаууну биринчи жылында, бир тюрлю сылтаусуз, флюорография тинтиуден ётерге керекдиле. Анасы уа ол ишни къагъанакъ туугъанлай окъуна этерге тийишлиди, флюорографияны ол сабийге ёшюн салырына бир тюрлю хатасы жетмейди.

Жангы туугъан къагъанакъны микобактериядан къорууланыргъа хазна онгу жокъду. Сабий туугъан юйде дарман салыннгандан сора иммунитет къуралыр ючюн, заман керекди, аны себепли туберкулёз таякъчыкъгъа тюбегенлей, къагъанакъ, эштада, ауруп къалыргъа боллукъду. Аллай сабийледе ауруу бек къыйыннга айланады.

Туберкулёздан бек кёп ауругъанла акъылбалыкъ болмагъанланы арасында тюбейдиле, нек дегенде ол жыл санда ала хар нени да татып неда ичип кёрюрге сюедиле. Тютюн, сыра, андан да кючлюрек ичгиле иммунитетни азайтадыла. Ол болумда уа адамны чархы тюрлю-тюрлю жугъуучу аурууланы чабыууллукъ этиулерине жолугъады. Ауруу, болуучусуча, акъылбалыкъ  болмагъанланы арасында тюбейдиле, нек дегенде ол жыл санда ала хар нени да татып неда ичип кёрюрге сюедиле. Тютюн, сыра, андан да кючлюрек ичгиле иммунитетни азайтадыла. Ол болумда уа адамны чархы тюрлю-тюрлю жугъуучу аурууланы чабыууллукъ этиулерине жолугъады. Ауруу, болуучусуча, акъылбалыкъ болмагъанлада къыйын кезиуге кёчеди. Гитче сабийледе туберкулёз биринчи кезиуде чыгъа эсе, таматаракълада уа ёпкелени бузулуулары башланады. Аллай сабийле кеслерини ичинде окъуна бирсилеге жукъдурадыла, ол къужур ауруу бирден бирге кёчерге боллукъду.