ТИЛЕК

Керти хапар

Огъары Малкъардан Темуккуланы Адилни хапарлары окъуучуланы сагъышландырмай, жюреклерине жетмей къалмайдыла. Бу жол да аны кезиулю хапары бла окъуучуларыбызны шагъырей этерге сюебиз.

Жауун къуяды тохтамай. Жауады тыйылмай, ауур. Жатады Тайпа, тынчаялмай. Онгун къурутханды ауруу, къыйгъанды аппаны борбайларын. Мудах кёзлери тереннге кетип, ахыр солууун алалмай, кеси да къыйналып, тийрени да ырахатлыгъын алып тургъанлы иги кесек заман болады. Аны къартайгъан тенглери, келип, къатында олтурсала, жюреги къыстау уруп, бетине къан келип, кёзлери да жылтырап башлайдыла. Болсада ала бла кёп хапар айталмайды, хауа жетмейди сёзлени тамагъындан чыгъарыргъа.

Жауун а къуяды тыйгъычсыз… Тайпаны башында уа бир бирин алышындыра барадыла тохтамай, жашаууну суратлары. Бек алгъа, аны кёз аллына тили шёндю чыгъа тургъан экижыллыкъ жашчыкъ келеди. Аны анасы сабийине, аппаны кёргюзтюп: «Ма аппа» дегенде, ол анга Айпа, ызы бла уа Тайпа деп къойгъан эди. Ол ууахтыдан сора ол ат анга ёмюрге жабышып къалгъанды. Ариу аты бар эди акъсакъалны – Хашим деп, алай ол унутулгъанды.

Ызы бла сюйген къызы Хаулат тюшеди эсине: бал бетли узун чачы, ариу, сыйдам акъ бети, саныны субай агъачы – бары да эсиндедиле ахыр кюню жетип тургъанны… Ол башха жашха кетгенден сора уа, къалай эсе да сынтыл болуп, бар жашауу тузсуз хантха ушап къалгъанды: кеси бар, татыуу жокъ! Андан сора факъыр Тайпа не юйдеги, не юйюр къурар акъыл алмады башына, жашап турду алай. Эртте заманлада мунуча кеслери жангызлай къалгъан къартла, эл садакъасына къарап, ким не узатса да, аны ашап кечиннгендиле. Энди уа,  Уллу Аллахха шукур, уллайгъанланы пенсиялары бар. Аны себепли Тайпа бир затдан да керекли болмай жашайды.

Хар неден да ныгъышны бек сюйгенди аппа: тенглери бла олтуруп хапар айтса, заман терк озгъанча кёрюннгенди анга. Бир жол ныгъышда бизни халкъыбызда бушуулада жюрюген адетледен хапар ачылды. Быллай жерледе Тайпа кёбюсюнде тынгылап туруучуду, бу жол а кёлюндегин айтды: «Къоюгъуз къой, не байла да, алтынны тартып тирменде, аны унундан гыржын этип ашамайдыла, биз ашагъан гыржынны ашайдыла ала да. Мен акъыл этгенден, байны байлыгъына да сукъланма, жарлыны жарлылыгъына да кюлме. Адамны ёлген кюню тергеулю болсун ансы».

- Да сени ёлген кюнюнг а бек тергеулю болур. Жашларынгы бла къызларынгы, келинлеринги бла киеулеринги жууукълары да жыйылырла! – деп кюлдю къатында олтургъан Махмут. Факъыр къартны кёлюне тиерге сюйгенча, бары да кюлдюле, Тайпагъа къарап. Жюреги жер бла тенг болду харип адамны. Махмутча, аны жарлылыгъын кёзюне тутхан, былай ачыкъ айтхан, хыликкя этген болмагъанды. Алай не этерик эди? Тёздюрдю кесин, жутду ачыуун, бошламады кёлюн. Алай ол кюн асыры къаны бузулгъандан, кече кёзюне жукъу кирмеди. Айхайда, аны да, Махмутнуча, жашлары, къызлары, анга кёре уа келинлери, киеулери болсала уа…

Тайпа саулугъу тозурап башлагъанын ол кюнден кёреди, андан бери тынчлыгъы болмагъанды. Больницада кёп жатмагъан эсе да, санлары бошая, борбайлары къыйыла баргъанларын ачыкъ сезип тургъанды. Эштада, акъылман Кязим хажи бош айтхан болмаз эди, «къылыч жара сау болса да, жюрек жара сау болмаз» деп. Да не этсин, кечине турду Тайпа кесини гитче юйчюгюнде, къоншуларыны бла собесден келиучю адамны къарауларында.

Ныгъышда бирге олтуруучу нёгерлери кире-кире турадыла, хапарлашып, эрикгенин чачаргъа кюреше. Алай ауруу а  жайылып барады къарыусуз санларына. Бу эки кюнде уа хар келгеннге бир затны соруп турады Тайпа: «Жауун тохтамаймыды, кюн ачылыргъа ушамаймыды?»-деп  Ныгъышчыладан бири:

- Не этесе да сен кюнню? Юйюнгде жауун жаумайды, кюн къыздырмайды. Жат да тур, иги болургъа кюреш. Нек кюнню къайгъысын этерге къалдынг? – деп даулады.

- Къайтмаз жолума чыгъаргъа заманым жетгенди. Ёлюмден къоркъгъан сунма, мен аны сакълапма. Ёлген кюнюмде, жауун тохтамаса, къабыр къазгъанла да, дууама келликле да къыйналгъан этерикдиле, анданды жауун мени жарсытханы, – деди къарт, солууун кючден ала, жаны тамагъына тыгъылып, чыгъаргъа унамай.

Элни эфендиси Мухаммат Тайпаны юйюне киргенде, саусузну онгу жокъ эди.  Къатына олтуруп: «Айтырыгъынг иш бар эсе, айт. Мен къатынгдама», – деди. Мухаммат къашыкъ бла узатхан суудан уртлап, хырылдагъанын тыяргъа кюреше: «Жауун а тохтагъанмыды?» - деп сорду. Баям, эфендини жууабын да эшитмеди, кёкюрегини теренинден солугъанча таууш чыгъарды да, шошайып тохтады. Мухаммат эфенди  Тайпаны кёзлерин жумду, сакъалын байлады, къолун-аягъын тюзетди. Кече ортасы болгъаны себепли къартны керти дуниягъа кетгенин къоншулагъа да билдирмеди, ёлюкню жанында кеси олтуруп  чыкъды тангнга. Бош турмады, Сыйлы Къуранны аятларын окъуй, зикир минчакъланы санай ашырды кечесин.

Жауун а тохтамай къуяды. Бу факъыр адамны  ёле тургъанда окъуна жарсыуу жауун нек болгъанын эфенди энди ангылады. Тайпаны ёлгенин эшитген эл дууагъа саулай  жыйылды, жаууннга къарамай. Махмут айтханча болмады: дууагъа былай кёп адам жыйылып Мухаммат эфенди бир да кёрмегенди. Ол, ёлюкню  жуууп, кебинлеп, къабырлагъа элтирге хазырлады да, арбазгъа чыгъып, къарады. Жауун а тохтамай къуяды…

   Билемисиз, бирде адамны башына, сунмай-билмей тургъанлай, ахшы оюм келип къалады. Аллай акъылгъа «Кёкден, Тейриден, Аламдан, Жулдузладан келген акъыл» дерге боллукъду. Эфендиге да аллай акъыл келип къалды: арбазны ортасына чыгъып, бетин кёкге кётюрюп, къолларын жайып, уллу ауаз бла  тилек этди: «Я Уллу да Сыйлы да Аллах! Кёкню-жерни да, тауну-тюзню да, айны-кюнню да жаратхан Аллах! Бусагъатда Сени аллынга баргъан къулунг къыйын жашагъанды. Насыбы-жокъ, къууанчы – аз! Энди бюгюн бер анга бир насып – халкъны къыйнама муну асырагъанда! Сабыр эт бу жауун берекетинги!»

Бу тилекни этип, Мухаммат эфенди, дууа окъуп, жыйылгъанлагъа къол жайдырды. Андан сора  санап  саны болмагъанча кёп дууачыла, кёргенлерине ийнанмай, сейир-тамашагъа къалып, бёлек заманны жерлеринден тепмей, кёкге къарап къалдыла. Кюнчыгъыш жанындан, къаллай эсе да бир суху жел келип, шорха жауун булутланы тау артына сюрюп башлады. Аз заманчыкъдан жауун тохтады, кёк аязды да, къызыу кюн тийди.

Сейир-тамаша болуп, абызырап тургъан адамланы Мухаммат эфендини къаты ауазы уятды: «Сал басхычны чыгъарыгъыз! Тебирегиз жолгъа!» Мухаммат басхычны аллында онг къулагъын кётюргенлей барды къабырлагъа дери, жаназы намаз къылдырып, асырады гюняхсыз къартны… Артда адамла эфендиге сордула: «Сен Уллу Аллахдан базынып къалай тилединг жауунну тый деп, алай тилегеннге Аллах къажауду деучюдюле?»

- Угъай, - деди ол, - мен Уллу Аллахха базынып тилеген эдим, аны харип Тайпагъа жазыкъсынырыгъына ийнанып! Аны да болургъа керек эди аллай бир гитче насыбы…

Алгъаракъда Тайпаны хыликкя этген Махмут а, тобагъа къайта, къартны ёлген кюню, къуру жамауатны жанындан угъай,  Уллу Аллахны жанындан да тергеулю болгъанына, сукъланнган да, сейир да эте  олтурады дууада, жерге къарап, тёгерегиндегилеге да къулакъ салмай…