Музыка санатны айтхылыкъ устасы

Композитор, педагог,  дирижёр, РСФСР-ни, КъМАССР-ни искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу Трувор Карлович Шейблерни аты Къабарты-Малкъарда жыр, музыка искусствону айныуу бла байламлыды. Ол туугъанлы быйыл 125 жыл болады.

Аны юсюнден сёз баргъанда, ол Отарланы Омарны, Юрий Темиркановну, ала кибик кёплени да устазы болгъанын, республикада биринчи энчи малкъар миллет хор къурагъанын  дла айтыргъа керекди.

Трувор Карлович 1900 жылда Ригада немис юйюрде туугъанды. Атасы – къурулуш инженер болгъанды, анасы уа – француз тилни устазы эди. Композиторну  сабийлиги Екатеринославльде (Днепропетровск) ётгенди. Ол анда музка школда окъугъанды. Тогъуз жылында аны Императорну орус музыка обществосуну училищесине алгъандыла. Юйюр Петроградха кёчгенди. Артда Трувор анда консерваторияда, аны бла бирге Петроград университетде юристге да окъугъанды. 1919 жылда Къызыл аскерге чакъырылып, аны къурамында Гатчинада акъла бла уруш этгенди. 1923 жылда аскерден эркин болуп, театрлада, башха пролетар маданият биригиуледе ишлегенди, кинолагъа, сахна оюнлагъа музыка жазгъанды.

Шейблер сау онбеш жылны сибирде ётдюргенди, музыка жаны бла жарыкъландырыу ишле бардыра. Дирижёр, пианист-солист, концертмейстер, рРадиода музыка редактор, лектор да болгъанды. Композитор ол жыллада кеси чыгъармачылыгъын да унутмагъанды, хоргъа деп, «Даурия», «Красноармейская» деген жырланы, Г. Лонгфеллону «Песнь о Гайвате» деген поэмасына, А. Пушкинни жомакъларына да музыка жазгъанды. Артда уа Кавказгъа жол салгъанды.

Биринчи Армениягъа келип, Ереванда бир жыл ишлеп, 1939 жылда Къабарты-Малкъаргъа юйдегиси Мария Сергеевна бла кёчгенди. Мында ол алда музыка школда ишлеп башлагъанды. Алай а баш, бек магъаналы иши башха болгъанды – ол, республиканы эллерине айланып, халкъ чыгъармачылыкъны музыка жаны бла беш жюзден аслам тюрлюсюн жазып алгъанды. Ол байлыкъны болушлугъу бла Къабарты-Малкъар къырал тепсеу эм музыка ансамбльге репертуар къурагъанды.

Ол ансамбльни 1930-чу жыллада белгили музыкант Александр Покровский къурагъан эди. Ала область олимпиадалада хорлап келгенлери белгилиди. Артда уа, Шейблер бери келгенден сора, энчи миллет хорла къурар умутлу болады.  Ол затха деп,  комиссия эллеге айланып, фахмулу жашланы, къызланы жыйгъанды. Отарланы Омар да аланы араларында болгъанды. Жылдан артыкъ заманны ичинде Трубор Карлович бла Арсений Авраамов ол алтмыш жаш адамны музыканы тасхаларына юйретиу бла кюрешгендиле. Ала концерт программа да хазырлагъандыла. Аланы биринчи концертлери 1940 жылда 3 августда баргъанды.

Аны аллында Трувор Карлович «Социалист Къабарты-Малкъар» газетде былай жазгъанды: «3 августда Къырал малкъар хорну биринчи концерти боллукъду. Бу жаш хор къуралгъанлы жаланда бир жыл болады, алай жаш адамланы кюч салып ишлегенлерини хайырындан ол профессионал коллективге дери ёсгенди. Хорну кесини репертуары барды – малкъар халкъны эрттегили эм совет композиторланы  жангы жырлары. Бир ненча жырны къабарты эм малкъар хор бирге айтырыкъдыла».

Жырла уа – «Нартла», «Гапалау», «Бийнёгер»,  «Солтан-Хамитни жыры», «Долай», «Жёрме», «Жигит Мисирбийни жыры», «Кировну жыры», «Бекболатны жыры», «Ногъайлы къыз», «Таулу къызны жыры», эки хор бирге айтып да «Щорсну жыры», «Чапаевни жыры», «По долинам и по взгорьям», «Сулико»…

Шейблер «Гошаях бла Къаншаубий» деген поэмагъа, Геляланы Рамазанны «Къанлы къалын» деген пьесасына да жазгъанды музыканы. Анга къарагъан москвачыла бек бийик багъа бергендиле композиторну ишине.

1941 жылда, Уллу Ата журт уруш башланнганда, къыралда жашагъан немецлилени Къазахстаннга бла Орта Азиягъа кёчюрген эдиле. Алай бла Шейблерни юйюрю Къазахстанда бир ненча ай жашагъанды. Андан аны урунуу армиягъа алып, Пермь тийрелеринде Соликамскга ийгендиле. Анда ол беш жылны ичинде Дзержинский атлы клубда Чуковскийни жомагъына кёре, «Муха-Цокотуха» деген жомакъгъа сабий балет салгъанды. 1947 жылда, тюз да онг болгъанлай, Нальчикге къайтып, бир къауум заманны Къабарты-Малкъар филармонияда художестволу тамата эм баш режиссёр болуп ишлегенди. 1959 жылда уа аны республикада композиторла союзуна башчыгъа айыргъандыла.

Ол жыллада Шейблер «Нартла» деген опера-балетин жазгъанды. Аны 1957 жылда Москвада КъМАССР-ни адабиятыны бла санатыны декадасында Уллу театрда кёргюзтгендиле.

Шейблер устазлыкъ ишин да сюйюп бардыргъанды. Ол Нальчикде музыка жаны бла фахмулу сабийлеге интернат ачханды. Юрий Темирканов анда окъугъанды.

Башында сагъынылгъаныча, Отарланы Омар хоргъа келгенден арысында, аланы аралары бек иги болгъанды. Омар айтып, ол ненча халкъ жыр жазгъаны белгисизди, алай а музыка хазнабызгъа уллу юлюш къошханы кертиди.  Омар Мечиланы Кязимни «Пионерлеге сёзюм» деген назмусуна макъам такъгъанда, аны быргъы бла, дауурбас бла,  фортепьяно бла ойнарча хазырлагъанды Трувор Карлович. Ол дагъыда артда,  1960 жылда, «Отарланы Омар» деген аты бла «Халкъ жырчыла эм музыкантла» деген проектде китап да жазгъанды.  Ол бюгюн аз тюбеген китап Москвада «Совет композитор» деген китап басмада чыкъгъанды.

Шейблер Зумакъулланы Танзиляны «Къабарты-Малкъар» деген назмусуна, Гуртуланы Бертни бир къауум чыгъармасына да такъгъанды макъам.

Белгили балетмейстер, этнограф Къудайланы Мухтар былай эсгере эди: «Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора Темуккуланы Манаф бла мен – ары эки жылгъа жиберилген жаш агроном, Огъары Малкъарда халкъ тепсеуню биринчи самодеятельный ансамблин къурагъан эдик. Аны программасына къараргъа тау элге Трувор Карлович Шейблер келген эди. Кёлю толуп, алай къууаннган эди ол къысха заманны ичине бизни аллай уллу иш этгенибизге. Программагъа къарап бошагъандан сора, аш къангагъа олтургъанда, ол манга: «Мухтар, мен жашауумда кёп иги, аман затха да тюбегенме, не заманда да тюз адамлай къалыргъа кюрешгенме. Алай бир этген жангылычым манга тынчлыкъ бермейди. Аны Аллах да кечерик болмаз», – деген эди. Ол заманда мен: «Трувор Карлович, айтмасагъыз да билеме сизни алай къыйнагъан не болгъанын. Кесим айтайым.  Бизни жырларыбызны, макъамларыбызны башхалагъа жазгъанса, биз сюргюнден артха къайтырыгъыбызны билмей», – дегенимде: «Ол алайды», – деп, кючсюннгген эди композитор».

Бу шартланы Мухтар аны юсюнден жазылгъан «Мен сизге къууанч келтиргенме» деген китабында да эсгереди.

Къалай-алай болса да, жыйырмадан артыкъ жылны ичинде бизни республиканы музыка искусствосуна салгъан къыйыны ючюн Трувор Шейблерге бийик даражала берилгендиле. Ол 1960 жылда, татам 60 жылын белгилегенден сора эки кюн жашап, алышханды дуниясын.