Муратлары – нарт таурухларыбызны кенг белгили этерге

Озгъан ыйыкъда Черкесск шахарда Байрамукъланы Халиматны атын жюрютген Миллет библиотекада «Къарачай-малкъар халкъны маданият  эм жарыкъландырыу жаны бла советини»  башламчылыгъы бла жыйылыу болгъанды. Ол Къабарты-Малкъар бла Къарачай-Черкесни Маданият  министерстволарыны эм КъМР-де А.Л. Ткаченко атлы Суратлау искусство музейни бла Къарачай-Черкесни Байчороланы Марияны атын жюрютген музейини болушлукълары бла бардырылгъанды.  Анда  сёз «Нарт эпосну дуниясы» деген проектни чеклеринде Экинчи халкъла аралы кёрмючню къурауну юсюнден баргъанды. Бу ишни баш  мураты – «Нартла» къарачай-малкъар жигитлик эпосну кенг белгили этиудю. 

Жыйылыугъа Советни таматасы Жабелланы Лидия, Байчороланы Мария атлы музейни директору Хасанланы Ханафий, КъЧР-ни Художниклерини союзуну таматасы  Атайланы Халис, белгили суратчыла Тамбийланы Бурхан, Данашланы Мусса, къол устала Курданланы Рашит, Ёлмезланы Абдул-Керим, «Рум-къала» музейни директору Хубийланы Алий, Кърымшамхалланы Исламны музейини башчысы Батчаланы Шамил, илму къуллукъчула Акъбайланы Харун, Хубийланы Солтан, Ижаланы Магомет, Мамаланы Фатима, «1 КъМР» телеканалда малкъар тилде бериулени редакциясында «Нартбора» деген циклни бардыргъан Сараккуланы Асият, жамауат къуллукъчула, блогерле да къатышхандыла. 

Эсигизге салайыкъ, эки жыл мындан алгъа Нальчикде, Черкесскде, ызы бла республикаланы шахарларында да «Къарачай-малкъар нарт эпос суратлау искусствода» деген кёрмюч къуралгъан эди. Анда суратчыланы бла къол усталаны 101 ишлерин кёрюрге боллукъ эди. Аладан асламысы жангыла эдиле, ары дери бир жерде салынмагъан. Кёрмючню хапары кенг жайылып, кёпле къараргъа сюйюп, ол, Черкесскден бла Нальчикден сора,  дагъыда Черек районда, Кисловодск шахарда да кёргюзтюлген эди.    

«Къарачай-малкъар нарт эпос суратлау искусствода» деген кёрмючге   суратчыла, къол устала, суратлау искусство школланы устазлары, жаш художникле да уллу эс бургъандыла. Аны къуралгъанына, бардырылгъанына да  специалистле, къараучула, СМИ-ле да бийик багъа бергендиле.

Бу уллу ишни башлардан алгъа суратчылагъа болушлукъгъа Кисловодск шахарда «Нартла» къарачай-малкъар жигитлик эпосну дуниясы» деген ат бла семинар бардырылгъан эди. Ол да Къабарты-Малкъар эм Къарачай-Черкес республикаланы Маданият  министерстволарыны, эки республиканы да Суратчыларыны союзларыны, Кисловодскдагъы гуманитар-техника институтну, «Рум-къала» музейни, «Къарачай Алан Халкъ» биригиуню, Кисловодскдагъы «Алан» жамауат организацияны  болушлукълары бла къуралгъан эди. Аны ишине Москвадан, Ставропольдан, Къабарты-Малкъардан, Къарачай-Черкесден да белгили алимле къатышхандыла. 

Келгенлени саны 60-дан аслам эди. Художникле, сурат салыу жаны бла усталыкъ ала тургъанла да алимлени лекцияларына сюйюп тынгылагъандыла. Анда нарт эпосну тарыхыны юсюнден баш докладны белгили фольклорист, жашаудан замансыз кетген Джуртубайланы Махти этген эди. Дагъыда антропологла, архиологла, кийимни тарыхын тинтген устала да сёлешген эдиле.  Семинарда суратчылагъа нарт жигитлени жашагъан ёмюрлерини, жашау турмушларыны, аш-азыкъларыны, сауут-сабаларыны, кийимлерини  юслеринден да тынгылы айтылгъанды. 

Сёзсюз, художникле бу жыйылыудан сора байыкъланып, ишни къолгъа алай алгъан эдиле. Аны юсюнден суратчыла Черкесскдеги жыйылыуда да къайтарып айтхандыла. Аны бла къалмай, аллай семинарны дагъыда бардырыргъа кереклисин белгилегендиле.

Эки республикада да къуралгъан «Къарачай-малкъар нарт эпос суратлау искусствода» деген биринчи кёрмюч жетишимли ётгенликге, аны кемчилиги да эсленмей къалмагъанды. Нарт жигитлеге аталып, энчи суратла аз болгъанлары себепли, энди художникле, къол устала да эслерин ол жанына бурургъа керекдиле,  деген оюм  айтылгъанды. Экинчи кёрмючню баш борчу олду. 

Ахыр жыйылыуда аны ишине къатышханла бу жол суратланы сайлауну  къатыландырыуну излегендиле. Ала художестволу, ниет жаны бла бийик даражада ишленирге кереклиси айтылгъанды. Нарт эпос бла сабий эм алгъа школда танышханын эсге ала, школчулагъа, устазлагъа  болушлукъгъа ариу жасалгъан альбомла чыгъарыу да дурус кёрюлгенди. Жаш тёлю бла жарыкъландырыу, ангылатыу ишни къаты бардырыр кереклиси да ачыкъланнганды. Жаш адамланы бир къаууму, эпос мажюсю заманлада жаратылгъанды, ол диннге чюйре келеди, деген патыуалагъа тынгылап, андан узакъ болургъа сюйгенлери, къажау болгъанлары да ачыкъдан айтылгъанды. 

Бу жаны бла тынгылы иш бардырыргъа кереклиси туурады. Эм башы уа – жыйылыуда «Образы и символы нартского эпоса в зеркале визуального искусства» деген ат бла бардырыллыкъ экинчи кёрмюч, бир жылдан Нальчик шахарда ачылып, ызы бла Черкесскге кёчерге  боллугъу белгиленнгенди. Аны алим Джуртубайланы Махтиге жораларгъа деген оюмну бары да къабыл кёргендиле. 

Дагъыда кёрмючню къурау комитети, аны ишин бардырыу бла байламлы соруула сюзюлгендиле. Анда кёргюзтюллюк ишлени баш магъаналары нарт эпосну, аны жигитлерини суратларын жарашдырыуду, къарачай-малкъар халкъны эм ахшы тёрелерине эс бурууду, жаш тёлюню халкъларыны маданиятларына сюймекликлерин къозгъауду, халкъны айбат сыфатын къурауду, деп белгиленнгенди.