Ашыбызгъа кёре - саулугъубуз да

Геронтодиетология  ашны тюз хайырланыуну болушлугъу бла къартайыуну  артхаракъ созуу бла кюрешген илмуду. Ол азыкъны аяулу эмда  аз-аздан  тап  хайырлланыугъа тынгылы эс бурууну белгилейди.

Адамны жыл саныны ёсе барыуу бла аш орун-чеги трактны амаллары азаяды,   ашны уллу ёлчеми, калориясыны кючлюлюгю  аны чархында тюрлю-тюрлю процесслени къыйыннга айландырады эмда бузады.

Къаллай ашарыкъла хайырлы болгъанларыны юсюнден  врач Чаналаны Аслижан айтханды.

-Ашарыкъ кёп калориялы болмазгъа керекди. Калорияны кёплюгю-къартайыуну  къысха жолуду. Азыракъ ашап къойгъан игиди  оздуруп ауузланнгандан эсе, нек дегенде адамны чархы аны тынчыракъ кётюреди, ол угъай да, къартайыуну, аз-кёп болса да, бир кесекге тыяды.

Аз-аздан, терк-терк ашаргъа керекди. Жаш адамла кюннге юч кере, орта эмда абадан жыл сандагъыла уа кюннге тёрт-беш кере ауузлансала игиди, антиоксидантлары кёбюрек болгъан продуктланы хайырланып. Энди уа тюз хайырланыргъа эмда жашлыкъны узайтыугъа керекли продуктланы юслеринден айтайыкъ. 

Жумуртхала. Бир жумуртха адамны белок жаны бла излемини 10 процентин жалчытады. Аны агъы  бек хайырлыгъа саналады.

Тауукъну акъ эти. Жауну бек азлыгъы, белогуну кёплюгю, шаугютлеге чып тюшюуден къоруулагъан эмда ичде жауну кюйдюрюрге болушхан селенни бла ниацинни болууу, аламат татыулулугъу тауукъну акъ  этин  башха бири бла да алышындырмазча продукт этеди. Жаланда бир зат: тауукъну жау салып къууурмай жарашдыра билирге юйренирге керекди.

Сау бюртюклю макаронла. Хайырланылып келген макаронла бла тенглешдиргенде, алада аш-азыкъ чачакъланы кёплюгю ашны эритиучю системагъа бек иги себеплик этедиле. Италиялыланы арасында, Жераралы тенгизни къыралларында жашагъанланы барысыча, семизликлери хорлап къыйналгъанла бек аздыла, жюрек-къан тамырлары, диабетден бла ракдан ауругъанла да алай. Къаты сортланы макаронларын семизликлери хорлагъанлагъа окъуна ашаргъа эркин этиледи.

Тахта кёгетле бла жемишле. Алмалада бла къара эрикледе пектин затла бла клетчатка бардыла. Ала уа адамны чархын тазалайдыла, ашарыкъны эритиу процессни тап этедиле, сандан холестеринни кетериуге  болушадыла. Дугъум, апельсинле бла брокколи адамны чархыны клеткаларын жангыртыуну бла жерине къайтарыуну жалчытхан С витамин жаны бла алчыладыла. Адамны бетинде жыйырылгъан жерлери болууларына бла семириуге чырмаулукъ этедиле.

Гранат, балли бла шпинат шаугютлени кислород бла жалчытыргъа керекли темир эм  кёп витаминле бла  байдыла. Къара ишхилди кёзню жютюлюгюн сакълайды эмда кёпген ауруугъа къажау кючлю затды.

Помидорлада къызыл пигмент (ликопин)-кёзлени саулукъларына ахшы антиоксидантды (антиокислительле). Алимле  айтханнга кёре, битеу бу продуктланы барысы да узакъ ёмюрлюлени хант къангаларында сыйлы жерни аладыла.

Будай зыгытла. Быланы дайым хайырланыу адамны чархында алышыныу процесслени, клеткаланы тириликлерин  жерлерине къайтарадыла, аны къорууланыу иммунитетин кётюредиле.

Бал. Болмагъанча хайырлы ашарыкъды. Аны къурамында кёп тюрлю хайырлы затла бардыла-белоклу затла, органикалы кислотала, А,Е,С, аладан сора да,  аз  тюбеучю Н, РР эм К витаминле. Ол терсейиуге къажаулукъ этеди, шаугютлени   клеткаланы, саулай да адамны чархыны тап ишлеп турууларына хайырлыды, нерва системасын, безлени  ишлеу халларын игилендиреди.

Къозла. Къартлыкъ бла байламлы акъылны тюрлениуюнден бла сунмай тургъанлай чыгъаргъа боллукъ инфарктдан сакълайды.  Иш а къозлада болуучу, холестерин  токъмакъланы  къуралыуларына чырмаулукъ этген эмда къан тамырланы къоруулагъан Е витаминдеди. Бир ыйыкъны ичинде эки кере 30 грамм къоз ашагъанла инфарктны къоркъуулулугъун 47 процентге азайтадыла.

Сарымсахда тёрт жюзден артыкъ хайырлы  затла  бардыла. Холестеринни азайтады, къанны жукъартады, аны басымын  тюшюреди, терсейиуге къажауду.  Ол  баш магъананы тутхан къан тамырланы тазалагъандан сора да, къыйыр жерледе ууакъ артерияланы да тазалайды.