Жашауу, къадары да жаныча кёрген эли бла биргеди

Мырзаланы Тогланны жашы  Идрис Быллымны намысы жюрюген, огъурлу адамларындан бириди. Кёп болмай  иш бла ол элге барыргъа тюшгенде, аны  бла шагъырей болдум. Сёлешген сёзю, сагъышлары да алай терен эдиле, алай магъаналы, манга керти да сейир болуп, аны бла теренирек ушакъ этерге таукеллендим.

Ол ушагъын Быллым элин, эллилерин бек сюйгенин айта,  алай башлады. Тюздю, элин сюймеген башханы да хазна сюйсюн.  Миллетин а  аны кючлю, къарыулу, ёхтем, иш кёллю болгъаны ючюн сюйгенин да билдирди. Жашау не уллу сынаулагъа тюбетгенинде да, бирлигин, тилин сакълай билген халкъына къууана жашагъанын айтады. Эсгериулери уа  аны узакълагъа, сабийлигине,  алып кетдиле.

- Бек хычыуун эди сабийлигим.   Къазахстанда туугъанма. Бизни юйюр да ал жыллада къыйналгъан эсе да, артда атабыз къойчу болуп, анабыз да бахча ишлеп, алай бла тюзелгенлерин эсгериучю эдиле. Тау этегинде Жамбул областьны  Жамбул районунда Аккёль элине тюшген эдик. Ач арталлыда болмагъаныбыз эсимдеди. Биз тургъан жерде отузгъа жууукъ юйюр жашагъандыла. Аланы араларында кёп миллетле болуп, ала бир бирлери бла шуёхлукъда кечиннгенлери  себепли, бир бирлерине болуша, бары бирча ишлеп, къыйынларын ашай жашагъанлары эсимдеди, - деп эсгереди Идрис.

Ала бери кёчюп келгенлеринде, Быллым элни атына Угольный деп аталып эди. Кёп жерледен келген, тюрлю-тюрлю миллетлени адамлары жашагъандыла анда. Ала Быллым башында шахтада ишлегендиле. Артдан-артха эллерин да къолгъа эте, мамыр жашаугъа алай   къайтыша башлагъанлары эсиндеди.  «Мен школда окъугъан он жылны ичинде бюгюнча эсимдеди, къызыл кедала кийип, футбол ойнаргъа термилип кетгеним», - дей,  мудах да болду бир кезиуде ушакъ нёгерим. Алай, юйюрю уллу болгъаны себепли, хар излегенин да табалмагъанын ангылай эди ол. Элни школунда окъугъанды. Аламат билимлери болгъан устазла иги окъутхандыла. Жашау тюзелгенден сора, школну айырмалы бошап, Орджоникидзеде бийик билим алып, экономист усталыкъгъа ие болуп, аскер къуллугъун толтурургъа атланады. Андан къайтып, Тырныаууз Гортопха бухгалтер болуп ишге киреди. Анда алты жыл ишлегенден сора  таматасы Мурачаланы Жашарбекни жашы Аубекир кеси билген затларына жаш специалистни да юйретгенди. Пенсиягъа чыкъгъанда уа, аны орунуна ол заманнга ишни эбин таныгъан, билимли Идрисни сайлап, тамата этип саладыла. Алай бла, кеси пенсиягъа чыкъгъынчы, алайда уруннганды. Районну битеу учрежденияларын кёмюр бла жалчытып тургъандыла – клубланы, сабий садланы, школланы, эллилени да.

Къолундан келгенича жамауатха болушлукъ этгенди Мырза улу. Андан болур,  аны даражасы бийикди жашагъан элинде.

Таматалыкъ этген жылларында къолунда ишлегенлеге да ариу кёзден къарап, аланы жай солууда тенгиз жагъагъа ашырып, кёллерин кётюргенди. Иги ишлеген ариу солургъа керекди, деген оюмда, ишчилени юйюрлерине эс бура, къууандыра тургъанды.

Кесини юйдегили болур заманы жетгенде, 1974 жылда кеси элинден Толгъурланы Ибрагимни къызы Роза бла юйюр къурагъанды. Насыплы юйюрде тёрт тулпар жаш тууадыла. Ала бирини ызындан бири жашаугъа келе, жаш атаны  бла ананы бек насыплы этгендиле. Бюгюнлюкде Идрис бла Роза бирге жашагъанлы 50 жыл толгъанды.

Жашла барысы да юйдегили болуп, бары да бийик билим алып, насыплы юйюрлеринде ариу сабийле ёсдюредиле. Жашланы абаданы Марат Москвада аспирантураны бошап, техника илмуланы кандидатыды. Нальчикде жашайды, РусГидрода генеральный директорну орунбасары болуп  ишлейди.  Юй бийчеси бла тёрт сабий ёсдюредиле. Экинчи жашлары Рашид  да абадан къарындашы бла бирге РусГидрода ишлейди. Нальчикде жашап, эки жашчыкъ ёсдюреди бийчеси бла бирге. Ючюнчю жашлары Заур дин адамыды. Египетде  университетни бошап келгенди. Андан сора Эмиратлада тилманч болуп да ишлегенди. Бери кёчюп келип, Тырныауузда орналгъанлы юч жыл болады. Юй бийчеси бла юч сабий ёсдюредиле. Гитче жашлары Залим юйде, ата-анасы бла бирге турады. Гипс чыгъаргъан заводда операторуду. Аны да юч  сабийи барды.

Жашаугъа кёз къарамы уа  жигитими кёп затлагъа жарсытады.

- Мени сабийлигимде кючлю идеология болгъанды. Халкъ бир оюмгъа келишип, ишлеп, алгъа барыуну ызын тутханды, бачамала салгъан планны артыгъы бла толтурур ючюн бир ненча сменде ишлеп, кёрюмдюлени алай кётюрюп, алчы жерлеге чыгъа эдиле адамла. Алгъа кёллендирген бир мурат болгъанды. Андан сора уа, Союз чачылып, къалай эсе да, халкъ бирлешалмай кёп къыйналды. Эркинлик къолларында болгъанлыкъгъа, амал табалмай, уруп бир жумушну хорлаялмай, хар ким кеси аллына бола. Энди бу арт юч жылда биягъы патриот сезимни айнытыуну къолгъа алып, сабийлени ол идеология бла ёсдюре келебиз, -дейди  Мырза улу.

Да терсмиди, алгъын тюкенледе, аш-азыкъ болсун, кийим, башха затла да, бусагъатдача,  элпек болмагъанлыкъгъа, аланы берекетлери болгъанды. Шёндю уа сатылмагъан зат жокъду. Хар излегенин табалады адам, алай  не жюреги къууанмайды, не кёлю кётюрюлмейди.  Жашагъан элин бла эллилерин энчи сюйген, аланы харкюнлюк жашауларында жетишимлерине къууана билген мени жигитим жаш тёлюню юсюнден да оюмун айтханды.

- Бизни элли жашла къачан да къармашханла болгъандыла. 60-чы – 2000-чи жыллада кесибизни совхозубуз болгъанды. Анда юч жюзге дери адам уруннганды. Хакъларын заманында алып, башларын, юйюрлерин кечиндиргендиле. Бирде уа, Хаджиланы Жабраил деп бир аламат жашыбыз, таулу тиширыула Семипалатинскден серебрянка келтиртип, андан эшип, къол къыйынлары бла жашагъанларын кёреди да, иш этип, андан текеле бла эчкиле келтирип, мында жаяды. Кесибизни овце-козаводческий совхозубуз болады. Аланы тюклерин, жюнлерин алгъан кеси адамларыбызгъа иги да учуз келе эди. Басхан ауузу, Чегем ауузу да алай бла аякъланнган эдиле. 

Къалай-алай болса да, бюгюнлюкде да  эллилерини къармашханларына къууанады ол. Аны оюмуна кёре,жашла арталлыда бош турмайдыла. Малчылыкъ бла кюреширге сюйгенлени болгъанлары махтаулуду. Кёпле жерчиликни сайлагъандыла. Заманында хобуста бла белгили болгъан Быллым бюгюн да атын алай игилей айтдырады. Жаш тёлю туяла ёсдюрюуге да уллу эс бурады элде.   Жангы юйюрле кёбюрек къуралсала, ала айырылмай, тамырланып кетселе да бек сюерик эди ушакъ нёгерим.

Мырзаланы Идрис бир ненча кере Быллым элни жер-жерли администрациясыны советини депутатына айырылгъанды. Ахыр он жылны ичинде элни жамауат жашаууна  тири къатышады. Хар тукъумдан бирер келечиси болгъан, элни къартларыны къауумун къурап, болушлукъ керек болгъанланы ачыкълап, алгъа заманында эс бура ишлеп келгендиле. Ол бир узакъ тау  элге аламат саугъады. Андан сора да, школда сабийле бла тюбеширге, миллетни белгили кюнлеринде жамауат аллына чыгъып  сёлеширге, эллилери бла бирге болургъа  бир да эринмейди Идрис. Сёзсюз, ол элде ёсе келген тёлюге юлгюдю. Быллай абаданлары болгъан элде намыс, адет да азайырыкъ тюйюлдю.Бюгюннгю хапарымы жигити кесини эллилерине сюймеклигин а  бу тизгинлеге сыйындыргъанды:

Кюн тийгенни билдирген – 
Букъа къая, Сютюбюзню бишлакъ этдирген – мая.
Эки жаныбызда эки къысыр къая,
Къыйыныгъыз болмасын зая!