«Сизни бла бирге къыраллыгъыгъыз къайтарылгъанына къууанама»

Малкъар халкъ кёчгюнчюлюкден келип, къыраллыгъы къайтарылгъанлы быйыл 81 жыл болады. Аны бла байламлы халкъны Жангырыу кюнюне жоралап бюгюн Жаникаланы Мажитни эсгериулерин басмалайбыз.

«Къазахстанны, Орта Азияны тюрлю-тюрлю шахарларында, эллеринде жашагъан миллетлени келечилерини араларында кёп шуёхларыбыз, татлы тенглерибиз болгъандыла. Мени аллай тенглеримден бири къазахлы жазыучу эм журналист Шакиров Сагит эди. Жаннетли болсун, дуниядан кетгенди. Алай аны малкъар халкъгъа, аны литературасына, артыкъда поэзиясына, сюймеклигини юсюнден манга жазгъан къагъытлары, къазах тилде район, область, республикалы газетлеге жазгъан статьялары, кёчюрмелери бюгюн да сакъланадыла.

Шакиров бла тюбешиуюм Юг Къазахстанны Туркестан шахарында болгъанды. Малкъар халкъны анда жашагъан келечилери тюрк дунияны белгили поэти, философу, къазахлыланы араларында муслийман динни жайыугъа себеплик этген Хаджа Ахмед Ясеви анда туугъанын эм асыралгъанын биледиле. 14-чю ёмюрде Акъсакъ Тимур Ясевини къабырыны къатында межгит ишлетгенди.

Бизни, бир къауум таулу жашны бла къызны, 1946 жылда Туркестанны ёксюз сабийле тургъан юйюне келтиргенлеринде, Сагит педучилищеде окъуй эди. Ол  орусча билмеген малкъарлылагъа къарындашлыкъ этип, алагъа кёз-къулакъ болуп туруучусун бир заманда да унутмайма. Педучилищени бек иги бошап, Алма-Атаны къырал университетине кирип, анда окъугъанында да, малкъар сабийле бла байламлыгъын юзмей, къагъыт жазгъанлай тургъанды. Мен былайда ол университетден ийген къагъытладан биринден бир кесекчигин келтирирге сюеме. Анда: «... Мени багъалы малкъарлы къарындашчыкъларым, эгешчиклерим! Сизни саулугъугъузну, къалай окъугъаныгъызны, бош заманыгъызны къалай ётдюргенигизни билирге сюеме. Музыкагъа, сахнада тепсеулеге юйренирге жюрюгенигизни къоймагъыз. Хар замандача, область олимпиадалада биринчи жерлени алгъанлай турурсуз деп ышанама... Сора дагъыда сизге айтыргъа сюйген, сиз къууанырсыз деп ышаннган бир зат. Бизни университетни профессорларыны эмда преподавательлерини араларында бир ушагъыулу, ахшы адам ишлейди - филология илмуланы кандидаты Аскер Макарович Аппаев...»,- деп айтылады.

Жашаууну ахырына дери Сагит Шакиров Къазахстанда биргесине  сабий юйде тургъан малкъарлыла бла байламлыгъын юзмегенди. Бизни бла тюбешир ючюн, санаторийге Нальчикге терк-терк келиучю эди. Аллай кезиуледе малкъар поэтлени китапларын алып кетиучю эди. Ол Мечиланы Кязимни, Къулийланы Къайсынны,  Отарланы Керимни, Зумакъулланы Танзиляны чыгъармаларына энчи эс бургъанды. Аланы бир къауум назмуларын кёчюрюп, къазах окъуучуланы ала бла шагъырей этиуню кесини баш борчларындан бирине санагъанды.

Анга шагъатлыкъ этген бир юлгю келтирейим. Къазахлы жазыучу Къабарты-Малкъарда жашагъан шуёхларына ийген къагъытында: «Мени столумдан «Къазах адабияты» деген литература-суратлау газетни 1989 жылда чыкъгъан номери бир заманда да кетмейди. Анда малкъар халкъны адабиятына мурдор салгъан уллу акъылман Мечиланы Кязимни 130-жыллыкъ юбилейи бла байламлы къазах тилге кёчюрюлген назмулары басмаланнгандыла. Аланы араларында революциягъа дери, андан сора жазылгъан назмулары да бардыла. Аламат назмула. Аланы кёчюрюуге юлюш къошханым бла ёхтемленеме.

Ол чыгъармала мени кёп затны юсюнден сагъыш этдиредиле. Гитче болгъанлыкъгъа, кёп къыйынлыкъла, зорлукъла сынагъан, сюргюнню ачы гыржынын ашагъан халкъны закий поэти Мечиланы Кязим мени къазах халкъым битеу тюрк дуния ёхтемленнген адамларыбыз-алим Чокъан Валиханов, назмучу, педагог, жарыкъландырыучу Ибрай Алтынсарин, миллет литератураны мурдорун салгъан Абай Къунанбаев кибик, кесини чыгъармаларында халкъыны юсюнден уллу сюймеклик бла айтады.

Къазах тенгибизни бизге сюйдюрген, халкъыбызны жарсыууна жарсыгъан, къууанчына кесини къууанчынача къууаннганын кёргюзтген дагъыда бир юлгю келтирирге сюеме. 1957 жылда мен республикалы библиотекада ачылгъан жыллыкъ курслада окъуй эдим. Менден сора да, ары халкъыбызны тамата тёлюсю иги таныгъан, огъурлу тиширыуларыбыздан бири - Рахайланы Фатимат - жюрюучю эди. Библиотеканы коллективи анга уллу намыс этиучюсю эсимдеди. Малкъар халкъны къыраллыгъы къайтарылгъаныны юсюнден СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указын ара радио бла бергенлеринде, битеу библиотекада ишлегенле  Фатиматны къучакълап, кёз жашларын сюрте, алгъышлай эдиле. Артда Фатимат радиода диктор болуп кёп жылланы ишлегенди.

Оп кюнледе, хар таулунуча, мени да къууанчымы чеги жокъ эди. Къууанчымы бютюнда уллу этген узакъ Къазахстандан келген алгъышлау къагъыт эди. Аны шуёхубуз Сагит ийген эди. Бизни кесини халкъыны бир кесегине санагъан къазахлы жаш: «Мени бек сюйген, иги кесек заманны бир къазандан аш ашагъан, бир юйде жашагъан малкъарлы тенглерим, мен да сизни бла бирге къыраллыгъыгъыз къайтарылгъанына къууанама. Ол затха жораланнган указны, кесим къазах тилге кёчюрюп, область газетледе басмалагъаныбыз бла ёхтемленеме. Эртте-кеч болса да, тюзлюк хорламай къоймайды. Жеригизге къайтып, эркин айныуну, литературагъызны, искусствогъузну айнытыуну жолун тапхансыз. Ол жолугъузда къыралгъа, битеу дуниягъа атыгъыз иги бла айтылсын, багъалы малкъарлы къарындашларым...»,- деп жазгъанды.

Сагит Шакиров Чимкентде, Алма-Атада, Туркестанда чыкъгъан газетледе, журналлада, энчи жыйымдыкълада бир ненча очерк, хапар, назму басмалагъанды. Мен аланы баш жигитлерини араларында кесими таулу тенглерими да таныгъанма. Сагит 1993 жылда чыкъгъан китабында: «Мени багъалы къарындашчыгъым!... Бу затны бир окъуп кёр. Ким биледи, китапны бир-бир бетлеринде кесинг иги таныгъан адамланы кёрюрге да боллукъса. Сени не айтырыгъынгы ашыгъып сакълайма. Къызыу салам бла сени тамата къарындашынг Сагит»,- деп жазгъанды».