Таулу партизан

Цаколаны Мустафа эм Залийханланы Магомет бла алагъа Александр Невскийни орденин Нальчикде берген кюн танышханма. Эки акъсакъал да жашаудан кетгендиле (жаннетли болсунла). Бюгюн Цаколаны Мустафаны юсюнденди хапарым. 

Ол атадан, анадан да гитчелигинден ёксюзлей къалып, алай ёсгенди. Уллу Малкъарда туугъан жаш мектепни 8 классын бошап рабфакга окъургъа да киреди. Ол кезиуде уа Финляндия бла уруш башланады. Темуккулада эрде эди эгечи. Анда къонакъда тургъанлай: «Мыста, сени аскерге къуллукъ этерге чакъыргъандыла», – дейдиле. Ол кюн Къашхатауда аскер комиссариатда болургъа керекле жолгъа чыгъа тургъанлай, Цако улу да жетеди. Аны ашыгъып баргъанын Къазакъланы Айшат кёрюп, биргесине эки сабий да бар, аскерге ол ашырады. Айшат Цаколаны Шабазны къызы эди, Мустафаны уа экиге айланнган эгечи.

Цако улу алай бла полкдагъы школну бошап, сержант чын алып, финле бла уруш этип башлайды. Фашист Германия бла уруш башланнганда, ол  Брест къаланы тийресинде болады. Жесирге тюшгенле бла къачадыла да, алгъа Украинада Василий Мазур башчылыкъ этген партизан къауумгъа къошуладыла. Артдаракъда десант бла 28 адам келедиле. Алагъа фашистле бла къажау уруш этерге къолларына сауут алгъан жашладан 140 къошуладыла. Полковник Д.И. Медведев башчылыкъ этген партизан отряд къуралады. Взводну комсоргу, пулемётчу, сержант Цаколаны Мустафа да алай бла партизан болду. Ол агъачда танышханды отрядны комиссары Сергей Трофимович Стехов бла. Ол Георгиевскийде туугъанды. Прохладный шахарда телеграфда ишлерге юйреннгенди. Инсан урушну кезиуюнде акъла бла сермеше, кёп къабарты, малкъар элледе да болгъанды.

Болатланы Розаны юйюнде аны атасыны майдаллары, суратлары, партизан тенглерине жазгъан письмолары болгъан чемоданны чачдыкъ. Анда жанында ахчаны, керекли къагъытларын жюрютген тери бохчагъа бла сагъатлагъа эс бургъанымы кёрюп, Роза былай деди: 

– Бохчаны урушда, кёчгюнчюлюкде, мында эл советни секретары болгъанында да биргесине жюрютгенди. С.Т. Стехов анга Пензада «Знание» общество берген сагъатны Цако улугъа саугъагъа берген эди. Мен да иги таныгъанма отрядны комиссарын, аны юй бийчесини эгечи тётя Фронягъа да письмола жазгъанма, эшген затларымы посылка бла жиберип да тургъанма. Стехов партизан шуёхуна Ташлы-Талагъа да келгенди. 

Бир жол а атамы биргесине Львов шахаргъа барабыз.  Полтава сууну жагъасында орналгъан  ариу шахарны къонакъ юйюнде тохтаргъа тюшдю. Мустафа  уа алайда паспорту бла бирге партизан китапчыгъын чыгъарып къойду. Украинада партизан болуп сермешгенин ангылагъанлай, ала бизге  бек тынгылы отоуну  берген эдиле. Ол къыралда бюгюн бола тургъан ишлеге уа  атам бюсюрерик тюйюл эди. 

Экинчи кюн Мазур, кесини машинасы бла келип, Д.И. Медведевни музейине, тасхачы Николай Кузнецовну къабырына да элтди бизни. Къыралда аты айтылгъан тасхачыны атам да иги таныучу эди. 

Партизан отрядда, Мустафадан сора, Кавказдан болуп бир ингушлу болгъанды. 1942 жылда ноябрьде  партизанла, жер юйчюкде жыйылып, Юрий Левитанны къызыу урушла эте, бизни аскерчиле Биринчи Лескенни, Хазнидонну, Чиколаны къойгъанларын айтханларына тынгылагъандыла.

– Жау аскер мени элиме бек жууукъ келгенди, – дей эди ол  чакълада Мустафа сагъышлы. 

– Мустафа, сен Украинаны агъачларында кесинги юйюнгю да къоруулагъанынгы билген эт, аны эсингде тут, – деген эди отрядны комиссары  Стехов а. 

– Атам, аны партизан тенглери да урушну юсюнден хапар айтыргъа сюймеучю эдиле, – дейди Роза. 

Мустафаны, аны партизан тенглерини юслеринден Д.И. Медведев «Это было под Ровно», «Сильные духом» деген китапларында тынгылы хапарлайды. Мустафа юй бийчеси Байсыланы Хадижат бла бирге беш жаш бла эки къыз ёсдюргендиле.

Туудукъла уа аппаларыны этген жигитликлерин  эслеринде тутадыла.