Мадарланы къыйматы: солургъа келгенлени саны ёседи

КъМР-ни Курортла эмда туризм министерствосуну бу кюнледе бардырылгъан коллегиясында сёз былтыр туризмде  тюрлениулени, бери солургъа ненча адам келгенини, быйылгъа умутланы  юслеринден баргъанды. Жыйылыугъа КъМР-ни Парламентини Экономика политика, инновациялы айныу эмда предпринимательство жаны бла комитетини башчысы Заур Апшев, министерствону жамауат советини таматасы Эндрейланы Борис, туризм компанияланы, къонакъ юйлени, солуу объектлени келечилери да къатышхандыла.

Шартла

Россейде, саулай дунияда да болум арт жыллада бек тюрленнгенди. Аны ючюн туризм бизде къыралны ичине бурулгъанды, кесине да «Туризм эмда къонакъбайлыкъ» деген миллет проектни чеклеринде иги себеплик этилип башланнганды. Этилген мадарланы хайыры баям болгъанын министрни орунбасары Шауаланы Ислам туура этип, талай шарт келтиргенди.

Былтыр республикагъа тышындан келип 1 миллион 785 минг адам солугъанды. Ол буруннгу жылдан 16,4 процентге аслам болгъанды. Ала кечиннген жерлени (къонакъ юйле, турбазала, кемпингле) саны 411 болгъанды (2023 жылда - 360), аланы барында да 19 минг адамгъа жерле бардыла. Министрни орунбасары оюм этгеннге кёре, быйыл туристлени саны эки миллионнга жетерге ушайды, сагъынылгъан жерлени ёлчеми уа 450 боллукъду.

Быллай объектлени къураугъа къырал ол миллет проектни чеклеринде иги болушады. Былтыр, сёз ючюн, жарым жюзден аз аслам инвестиция проект тамамланнганды, субсидияладан а 804,6 миллион сом берилгенди. Дагъыда туризмни айнытыу программаны чеклеринде республика 47 миллион сом къоллу болгъанды; бу ахча сегиз проектге къоратылгъанды. Ол миллет проект бардырылгъан эки жылны ичинде уа къырал Къабарты-Малкъаргъа бир миллиарддан аслам сом бергенди. 

Озуп кетген жылда Нальчикде бир ненча уллу фестиваль («Алма джем», «Энди жаз тюйюлдю» …) ётгендиле. Бу жол аланы тамамлаугъа министерство да къошулуп, 20 миллион сомгъа себеплик этгенди.

Быйылны юсюнден айтханда, озгъан декабрьде РФ-ни Экономиканы айнытыу министерствосу бёлюм халда ишленнген къонакъ юйлени къурау жаны бла проектлени конкурсун (ахча бла болушурча) башлагъанды. Анга да бизни республикадан кёпле къатышыргъа умутлудула. Дагъыда туризмни айнытыу жаны бла субсидияны чеклеринде къыралны бюджетинден Къабарты-Малкъаргъа 69,5 миллион сом берилгенди.

Курортла

Республикада бардырылгъан баш магъаналы инвестициялы проектлени санында бири туризм бла байламлыды - Минги тауну этегинде курортну айнытыу. Былтыр анда буруннгу жылдан эсе 14 процентге аслам адам (835 минг) солугъанды. Ол тийрени инфраструктурасын айнытыу жаны бла да кёп иш этиле барады, Азау таладан Элбрус эл таба баргъан канализация ызны, кир сууланы тазалаучу объектлени жангыртыу да бошала турады.

Курортну тийресинде ишлеген компанияла да кеслерини проектлерин тамамлау бла кюрешедиле. Бюгюнлюкге анда лыжа трассаланы узунлугъу онжети километрге жетгенди эмда юч канат жол ишлейди. «2024 жылны эм иги тау лыжа курорту» деген номинацияда «Эльбрус» курорт былтыр биринчи жерге чыгъып, «Россейни таулары» миллет премиягъа тийишли болгъанды.

Башха жерледе (Чегем, Черек, Зольск районлада) да туризм иги атламла бла айнып башлагъанды: Чирик кёлле, Чегем чучхурла, Огъары Малкъар бла Огъары Чегем, дагъыда Аушигер эм Гедуко жылы суула, Гара сууланы таласы, Чегемде парадром – алада кимге да солургъа, заманын зауукълу ётдюрюрге, миллет аш-азыкъла бла сыйланыргъа аламат онгла къурала барадыла.

Нальчик да артха къалмайды, былтыр мында буруннгу жылдан эсе он мингнге кёп (140 минг) турист болгъанды. Шахарда 68 туризм-рекреация объект, ол санда 21 санаторий ишлейди, аланы барында да жети мингден артыкъ адамгъа жерле бардыла.

Келир эки жылны ичинде аланы ёлчеми он мингнге жетерикди, аны бла шахар бир жылгъа 200 минг къонакъ алаллыкъды.

Онгла 

Быллай онгланы, туризм бёлюмде этиле баргъан ишлени, жангы затланы юсюнден тышында айтып, билдирип турургъа керекди. Адамла бири биринден эшитсинле, ахшы хапар кеси аллына жайылсын деп сакълап тургъандан хайыры терк боллукъ тюйюлдю. Ол себепден министерствону башламчылыгъы бла республика жыл сайын кёп тюрлю кёрмючлеге, проектлеге, жумушлагъа къатышады. Башха шахарладан бизге «Кавказны инджиси» турист поездде иги кесек адам келеди, СМИ-ни, туриндустрияны келечилерине, блогерлеге пресс-турла, шагъырейлендириу жолоучулукъла къураладыла, федерал телеканаллада бериуле чыгъадыла. Дагъыда Юйюрню эмда Туризмни кюнлерине жораланнган экскурсияла эмда походла бардырыладыла, Орус география жамауат, Альпинизм федерация, МЧС, «Тау тёппелеге» клуб бла байламлыкъла жюрютюледиле. Къабарты-Малкъарны жерлерини, туризм эмда санатор-курорт жаны бла онгларыны юсюнден басма материалла чыгъадыла. Бу айтылгъан затла бары да республиканы къонакъбайлыкъ даражасын аслам халкъгъа туура этедиле.
къоркъуусузлукъ

Туристлеге жангы маршрутла къураугъа, солургъа келгенлени къоркъуусузлукъларын жалчытыугъа да уллу эс бурулады. Биринчи жумушну юсюнден айтханда, былтыр «Тау Къабарты-Малкъар» проект жарашдырылгъанды. Анга жангы маршрутланы, жолчукъланы, туризм объектле орнатыллыкъ жерлени картасы киреди.

«Миллет Кавказ жол» деген регионла аралы проект да андан ары бардырылады. Аны чеклеринде республикада барыны да узунлугъу къыркъ километрден артыкъ болгъан бир ненча туризм жол жарашдырылгъанды.

Курортлагъа кёпден-кёп адам келип башлагъаны себепли аланы къоркъуусузлукъларын жалчытыуну къайгъысын этмей болмайды. Бу ишге ведомствола эмда службала къатышадыла, туристлеге билдириуле этилип турадыла, ангылатыу эмда жарыкъландырыу жумушла тамамланадыла. Дагъыда энчи ишчи къауум жер-жерлеге барып, туризм-рекреация объектлени тинтеди.

РФ-де 2022 жылда тийишли закон чыкъгъандан сора экскурсияла бардыргъанлагъа эмда гидлеге кёз-къулакъ болургъа тюшеди. Энди быллай жумушла бла энчи аттестацияны ётгенле кюреширге боллукъдула; аллай эркинлик бюгюнлюкде 174 адамгъа берилгенди.

Къолайсызланы эмда къачхынчланы онгдуруу

Социал туризмге, башха жерледен къачып келгенлени талай заманны кечиндириуге да бу министерство жууаплыды. Биринчи теманы юсюнден айтханда, былтыр туризм агентстволадан бирине 500 минг сом берилгенди. Ол а анга 105 сабийни Зольскрайонда «Гара сууланы таласына», Чегем чучхурлагъа эмда Шато Эркен къалагъа элтип, экскурсияла бардырып, аш бла да сыйлап ашыргъанды.

Экинчиден а, 2022 жылда кюзден башлап, Украинадан, ДНР-ден, ЛНР-ден, Херсон эмда Запорожье областьладан къачып келген сегиз жюзден артыкъ инсан болжал халда жашар жерле бла жалчытылыннгандыла. Дагъыда эки къонакъ юйде Палестинадан къачып келген 96 адам жашайды.

Коллегияда дагъыда талай башха темаланы сюзгендиле, ол санда къонакъ юйлени таза суу бла жалчытыуну юсюнден да сагъыннгандыла. Быйылгъа белгиленнген борчланы санында уа баш магъана инвестиция этерге боллукъланы чакъырыугъа, маркетингге, объектледе къоркъуусузлукъну бийик даражада тутуугъа, жангы маршрутла къураугъа, туристлени санын эмда налогланы ёлчемин сакълаугъа бергендиле