Тау эл

Эллерибизни бир къаууму кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора  къуралгъандыла. Чегем ауузунда орналгъан Хушто-Сырт аллай эллерибизден  бириди. Ол алгъын аланла тургъан жерде жаратылгъанды. Элни тарыхыны юсюнден Гыжгыланы Эскендер 2009 жылда китап хазырлагъан эди.  Биз анга кёре хазырлагъан билдириуюбюз бла сайтны окъуучуларын эл бла шагъырей этебиз.

Башда сагъынганыбызча, эл малкъар халкъ кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора жангыдан къуралгъанды. Анда Чегем ауузну Гюдюргю, Акъ-Топуракъ, Бопу, Жуууннгу, Кёк-Таш, Беттургу, Дуппур, Жора, Кендир-Тюз, Кычеуген эм Тызгы эллеринде жашагъан тукъумланы адамлары турадыла.  Сагъынылгъан эллени тарыхларына кирсенг, ала бурун заманлагъа кетедиле, жарсыугъа, аланы юсюнден хапарны газетни бу номеринде  айтыргъа онг жокъду.

Хушто-Сырт республиканы эм ариу жерлерини  биринде, Чегем чучхурлагъа бара, тёгерегин таула къуршалагъан аламат кюн бетли жерде орналыпды. Аны  энчи сейир тарыхы барды. Бек уллу байлыгъы уа огъурлу, иш кёллю эм жарыкъ адамларыдыла.

Элде  Тохаланы, Гыжгыланы, Гочаланы, Акъайланы, Бапыналаны, Жанатайланы, Къуршаланы, Къожакъланы, Кожашланы, Габоланы, Бечелланы, Жансуйланы, Татталаны, Акъболатланы, Жабелланы, Хуртуланы, Мызыланы, Эллеккуланы, Къалабекланы, Мырзаланы, Шакъманланы, Мурзаланы, Шахмырзаланы, Энейланы, Эттеланы, Бийчеккуланы, Жамурзаланы эм башха тукъумланы келечилери жашайдыла. Саулай да Хушто-Сыртда 220 арбаз, ол санда 170 юй, барды. Алада бир мингнге жууукъ адам жашайды. 

Бу элден  отставкадагъы генерал-лейтенант Беппайланы Суфиян, РФ-ни сыйлы рационализатору Шахмырзаланы Азрет, КъМР-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусу, жазыучу, тюрколог  Жулабланы Узейир, КъМР-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусу Жансуйланы Харун,  КъМР-ни связыны сыйлы ишчиси Къожакъланы Магомет, КъМР-ни эл мюлкюню сыйлы ишчиси Бечелланы Илияс, КъМР-ни сыйлы экономисти Гочаланы Музафар, КъМР-ни Сыйлы грамотасына тийишли болгъан Жанатайланы Салим,  КъМР-ни сыйлы артистлери Жулабланы Тахир  бла Тохаланы  Зулкъарний, экономика илмуланы доктору Къуршаланы Фатима эм кёп башха белгили адамла чыкъгъандыла.

Элде мюлк къуралгъанда, оноуну Бечелланы Алий этип башлагъанды. Аны ызындан колхозда председательле болуп Габоланы Магомет, Гыжгыланы Сагъыт, Жарашууланы Исхакъ, Хуртуланы Мустафир эм  Бечелланы Илияс ишлегендиле.

Бу шартны белгилерчады:  1980  жылда элни мюлкю даражалы социалист эришиуде   ахшы кёрюмдюле болдургъаны ючюн Гыжгыланы Хусейни, Къожакъланы Борисни, Тохаланы Маликни, Жулабланы Ибрагимни   Москвагъа ВДНХ-гъа жиберген эдиле. Ол кезиуледе мюлкде жаланда   тууарладан 10 870 эм 11 минг къой болгъанды.

Жулабланы Узейир орта школну биринчи директору болгъанды. Андан сора Гочаланы Фатимат, Жансуйланы Харун, Кожашланы Борис, Бабаланы Борис, Тохаланы Къамгъут ишлегендиле. Бюгюнлюкде билим берген учреждениягъа Къожакъланы Малик таматалыкъ этеди.

Энди уа китапны ал бетинде деменгили Къулийланы Къайсын  жазгъан "Алтын угъай - тауларым" деген назмусун беребиз.

Кавказ! Жатдым къургъакъ дорбунларынгда,

Башымы къая гыйысына салып.

Сюелгенме ёрюшлю сыртларынгда,

Къызыл жабышмакъ таякъгъа таянып.

Ташлы, къынгыр жолларынгда да бардым,

Жомакъчы къартха тынгылай, жыр эте,

Къара жамычыны жайып да жатдым

Жайлыкъда, жауун да шууулдап ёте.

Манга: «Тауларынгсыз жаша да, алтын

Къала да ишлербиз, сюербиз сени», –

Деселе, кюлюрме, жюрегим айтыр:

«Этмегиз патчахы да саулай жерни,

Жашау беригиз бийик тауларымда!

Алтын кийгенден да бир башха жерде,

Мен, садакъа жыя ауулларымда,

Арып, тик жоллада солуй ингирде,

Тауланы юсюнден къаяла кибик

Назмула эте, сюеме турургъа.

Къушха ариулукъ не? Батырлыкъ керек,

Алтын угъай, таула керек таулугъа!

Къамагъа айбатлыкъ угъай, жютюлюк

Керекди. Ма манга да байлыкъ угъай, –

Элим, жолларым, тереклерим, бийик

Тауларым, аладагъы кюз, къыш, жаз, жай.

Къыйынлыкъ къоркъутмаз мени жанымы,

Базынырма бир байлыкъсыз жашаргъа,

Къойчулагъа окъуп назмуларымы,

Кече къаялы дорбунда жатаргъа.

Башкеслеге уа къуллукъ этмез сёзюм,

Тау къуш бийиклени сюйгенин къоймаз,

Къысылып къалгъынчыннга эки кёзю,

Таулу поэт душманнга жырчы болмаз.

Мени сёзюм дунияда кишиден

Не байлыкъ, не махтау тилемей турур,

Не къыйын болса да, кёрмезча тюшде,

Бетибизге азатлыкъ жели урур.

Биз азат къушлабыз, таулада учхан,

Къул болгъандан сайларбыз биз ёлюмню.

Болмаса уа, жырларыбызда тургъан

Жерни къучакъларбыз, бу сыйлы жерни!..»