Художник

Хапар

Сен бояуланы сюе эдинг. Кавказдача – ачыкъ, Шаркъдача – жарыкъ бояуланы. Аланы тюрлю-тюрлю бетлерин. Эрттенликге, кёк чууакълыгъына, тангны тазалыгъына къууана, кюн таякъла сени уятханларын кёрюп, кеси юйлерине ашыкъгъан булутлагъа сюйюне эдинг. Ингир алада уа, кюнню бата баргъанына къарай, сейир эте эдинг аны къызылсуу ариулугъуна. Ийнаналмай эдинг ол табийгъат айбатлыкъны кертилигине. Сукълана эдинг аны алай боягъанны закийлигине. Жаз башыны келгени санга жашил бояуну артыкъ сюйдюрюучю эди, артда уа – гюлле. Тауда ёсген гюллени бояулары тюзде ёсгенледен жарыкъды. Аланы кёрюр ючюн, келиучю эдинг элге, аппанг бла чалгъыгъа чыгъып, анда аланы кёрюрча.

Бирде къурманнга кесилген къойну боюнундан келген таза къаннга къарап, аны къызыллыгъына сейир эте эдинг. Анга сыйлы Аллах нюрюнден къошханын а артда ангылагъанса, шаркъ дуниясына тюшгенингде. «Адам дуниясын алышса, анга жилягъан айыпды. Аллах кесине алгъаннга нек жиляргъа керекди?» – дегенингде, баргъан суу шошайгъанча кёрюннген эди манга. Ала кимни сёзлери эдиле – сени оюмларынгмы, Аллахны эсгертиуюмю?!

Сени бир заманда да къоймагъан сезим а – мен эртте къачан эсе да болгъанма былайда, бу къаягъа ёрлегенме, бу шауданнга энип, аны кюзгюсюне къарагъанма, ма бу жолну келгенме, бу ташха таянып солугъанма, бу черекни жырын иги эшитирге сюйюп, суу жагъада олтургъанма, бу айны жарыгъы тёгюлген тауланы къачан эсе да эртте кёрюп, алагъа тансыкъ болуп тургъанма… Сора ишлегенсе аланы суратларын, хар ызлыкъ тартханынг сайын, къолунгдан алгъа эринлеринг къалтырай.

Сен бу затланы билсенг да, алайды деп киши айталмагъанды. Аны айтыр ючюн, ол озгъан жашаулада ажашхан тамыр керек болгъанын ангылайса. Аны уа къайдан табалгъын, дуния, Аллах айтхан жанына бармай, башха жанына бурулуп барса? Итиннгени – бир, жетишалгъаны – башха. Зарлыгъы бирлени къыйнаса, анга къууана, жанындагъын эниш этсе, кесин ёрге чыкъгъан сунады адам сора. Алдайды къадар анга ийнаннганланы. Кертиден къачадыла ала, къоркъадыла, ол аланы юслеринден айтылса. Болгъанларындан эсе жаш, ариу, жетишимли, жарыкъ болургъа кюрешедиле, алдау гюнях болгъанын унутуп. Алай а ариулукъгъа бла сюймекликге итиниуде марданы ким билгенди бу дунияда? Киши къандыралмагъан суусаплыкъды ол. Сен бу болумну суратын этерге сюйгенсе, художникни тарыхы халкъыны маданияты бла бир болгъанын билип, аны аллында жууаплылыгъынгы унутмай.

Сейир эдиле тамбла суратха тюшерик кечеги сагъышларынг. Ала жашау керти да жангыз угъай, кёп кере къайтарылгъанын айта эдиле. Бирде, таулада уугъа бара, Апсатыны ташыны къатында тохтап, Тейрини жырын айта эдинг сен. Артда уа, чалы тартхыч этип, аны юсюне салып келген кийигинги этинден анга юлюш эте эдинг. Ол тюше эди эсинге.

Бирде уа, абирекмисе сен, жамауатдан нек айырылгъанса? Огъесе кийик атланы бойсундурургъа кюрешген жылкъычымыса? Жатаса къабыргъаларын жалын алгъан дорбунда кесинг тиргизген отну къатында салам юсюнде, бёрю тонунгу бир кесегин тюбюнге, бирсин юсюнге атып. Сора жырлайса. Нени юсюнден жырлагъанынгы айыралгъынчы, бёрю улуу эшитиледи да, кесеу алып, чыгъаса дорбун аллына…

Бирде Акъ-Къая тийресинде дорбунлада хуржунунгда келтирген суу ташла бла сурат этесе. Аны киши кёрсе сюймейсе. Кёрселе жан сал ишлеген суратларынга, деп тохтарыкъдыла сенден кючлюле. Болалырмыса? «Ол уллу Аллахны къолундады», – дейсе. Кесинг тюшюнюпмю, бирледен эшитипми, ким билсин.

Бир башха эсгериулерингде уа сыйлы Къуранны тутаса къолунгда. Ол санга Жибек жолну баргъан саудюгерчиледен тюшгенди. Окъуй билсенг, нечик иги эди: жууукъ этерик эдинг дунияны жаратхан Аллахны кесинге. Алай а ол ансыз да болушады санга – тюшюнге киреди, бирде уа сен аны ауазын эшитесе. Келедиле санга магъаналары ангылашынмагъан, алай а жюрекге сабырлыкъ салгъан, жаннга женгиллик берген сейирлик зикирле… Ол бир Аллахны ауазы болгъанына ийнанаса. Энтта да ёмюр ётерикди, тайпанг Анга табынып башлагъынчы.

Не бек кюрешсенг да, суратын а эталмайса Аны. Нюрню, жарыкъны суратын къалай эталгъын? Аллай бояула къайда?

Ол эсгериулеринг къайсы жашауладан келгенлерин а айталмайса. Къайдан билгин? Дуния жаратылгъанлы, заманны ким санаялгъанды? Алай а сен ийнанаса, бир заманда бир кетсенг, анга жарсырча тюйюлдю – энтта да къайтып келликсе бу жерге.

Бирде, танг энди ата башлагъан кезиуде, чыгъаса жолгъа. Акъ кийимли, жаланаякъ жашауу орталыкъдан эртте озгъан тиширыу келеди аллынга. Ол узакъладан жолоучу болгъанын кёзлерингден эсе алгъа жюрегинг биледи.

– Къыйынмы эди санга озгъан ёмюрледе? – деп сораса анга.

Ол сейир этмейди сорууунга:

– Къыйын эди, – дейди. – Онеки сабий тапханма мен, аладан жаланда экиси сау къалгъандыла. Садакъа этмеген эдим да алагъа, къайдан этгин, жугъунг болмаса, бюгюн этерге кюрешип айланама. Андан чыкъгъанма танг атмай дуния жолларына. Анама да, ма андан. Тынчаймайды тешик болгъан жюрегим.

Сен аны излеп тургъанынг тюшеди эсинге.

– Нечик иги болду! Ана! – деп, тобукъланаса аллында, аны эки жашау жукъартхан, жанкъоз ийис этген къолчугъун уппа эте. – Ол эрттеден муратымды – суратынгы ишлейим сени. Бир такъыйкъачыкъны тохта да, солу былайчыкъда.

– Къайсы бирибизни суратларын ишлериксе? Биз кёпбюз…

Мудах къарамын элте, атлайды ол андан ары. Сен а, кёзюнгю алалмай, къарап тураса ол дуния жолларында айланнган мудах тиширыуну ызындан. Ол бир адамгъа да хата этмейди, этерик да тюйюлдю. Сен аны билесе. Тиширыу насып деген ётюрюк зат болгъанына тюшюннген болур деп келеди эсинге. Сора сен да, сарыуек териден этилген багъалы чурукъларынгы тешип, жалан аякъ бараса шахар орамны. Сейир этедиле сени алай баргъанынга ишге ашыкъгъан, жукъуларын къачырыргъа кюрешген адамла. «Нек къарайдыла былай? Былайлада чурукъ кийип чыкъгъанлагъа сейир этип башлагъанлы алай кёп заман озмагъанды», – дейсе ичингден. Биягъы сен санай билмейсе!

Суратын а этесе. Ана, бир къарасанг, неге эсе да ышарады анда. Бир къарасанг а, жиляйды. Аны кёз къыйырларында тохтагъан жилямукълада дуния кёрюнеди, къыйырсыз жолу, чууакъ кёгю, бийик къаялары, таулары бла. Ананы сермешледе жигитлик эте ёлген баш иеси, кёселе тутхун этип, арбагъа аркъанла бла тагъып баргъан, тузлу жилямукъла бетлерин къаралтхан бурмабаш жашчыкълары, кеслерин суугъа атхан ариу къызчыкълары къарайдыла аладан. Тёзалмай, сен суратны къабыргъагъа бураса. Ол заманда жангызлыкъ бир бек басып, жюрегинг тохтап къалыргъа жетеди да, сора ашыгъышлы атаса кесинги ол ана кетген жолгъа. Алай а аны ызы жокъду анда. Ол букъуда жутулгъанды. Кюледи жол, сени алдагъанына къууанып, сен къадарны тюзетирге кюрешгенинге сейирсинип.

Олтурады мудах отоуунда сен сюйген тиширыу. Араны юзюп къояргъа сюймей, сабийлерин санга нёгер этип ийгенди да, жангызды. Жаланда суратла, сен ишлеген суратла жапсарадыла аны. Сен аны да жазгъанса суратын, эртте Аллахны сыйлы Къураны сени илхамлы этгенде. Къалай кюлкюлюсе! Аллахны суратын ишлейме деп, келлик ёмюрледе тюберик сюйгенинги суратын салгъанса Къара ташха!

Къарайды ол андан, къара кечеге ушагъан чачы инбашларын жабып. Къоллары уа – жолланы бирге байлагъан кёпюрчюкча, кёз аллында кёкюрегине къысылып. Сен ол кёпюрде чабып бараса, башынгдан тутуп. Узакъ кеталмазлыгъынгы да биле тургъанлай, кесинг да сюймей, кимден, неден къачаргъа кюрешесе? Ол тиширыу бла сен суратын ишлеген ана бир бирге ушайдыла деп келеди кёлюнге нек эсе да. Алай эсе уа, сени арыгъан башынгы сылап, иги этерик эди ол, дунияны башха этегине къачмасанг.