Адамлыкъ ышанланы къайда да сакълаялгъандыАхыры. Аллы 3 февральда басмаланнганды. Адамла кетген этгенликге, таматада аланы къагъытда андача кёргюзтюп, иш юлюшлерин алып тургъандыла. Жаш кесини жанын къутхарып айланнганладан болмагъанды. Башхаланы къайгъысын да этгенди, болушургъа кюрешгенди. ГЭС-ни болушлукъчу мюлкюне келгенлени эслемегенча этип тургъанларын кёрюп, турур жер мажаргъан, азыкъ карточкаларын берирча этген да Абдуллах болгъанды. Къоншуда жашагъан, башха миллетни кёчгюнчюлеринден бир он юйюрге баш кечиндирирге болушхан да ол эди. Ол кезиуде директор къазахлы болгъанды. Келген ундан кёчгюнчюлеге хар юйюрге 100 килограмм берилгенин анда бухгалтер болуп тургъан оруслу тиширыудан биледи. Ун берилликлени тизмесинде 100 килограмм жангыз Абдуллахха жазылып эди, къалгъанлагъа онушар килограммла. Аны эшитген жашны хали къызгъан темирге суу къуйгъанча болуп, халкъына артыкълыкъ этерге кюрешгенлеге къаны къызады. Алай ол заманда къуру кесинлей кимни терслигин кимге ангылаталлыкъ эди. Бу жол тёзюмю тауусулгъан жашха башха миллетлени келечилери билеклик этедиле. 2014 жылда Алма-Атада болгъанымда, каскад ГЭС ишленнген жерде болургъа тюшдю. Анда шёндю да жашап тургъан таулула айтдыла. Бийик таугъа бетон, башха къурулуш керекле ташыргъа унагъанла жангыз таулу жашла эдиле. Аллайланы аууз къабынларын урлап турсала, ким да тёзалмазлыгъы баямды. Ишни болушун къазахлы директоргъа айтханда, ол Созай улугъа: - Юлюшюнгю алгъанса, итден туугъан, къалгъанла бла сени ишинг болмасын,-деп, къамичи бла жетдиреди. Алай кавказны адамыны жюреги аллай затны кётюралмазлыгъы белгили эди. Абдуллах эшик жанында шинтикни алып, аны бла башкъарманы башына жетдиреди. - Иш аны бла бошалып къалмазлыгъын биле эдим, аны себепли къазахстанны компартиясыны Ара Комитетине къагъыт жазама, хар затны болгъаныча,-дейди Абдуллах. – Курданладан бир юйюр къырылгъан эди ачдан, ол шартны шагъатха келтирип, этилиннген артыкълыкъланы бир къауумун да сагъындым. Бизни къорууларча кюч болур деб а ышанмайма. Алыкъын тракторну къалай ишлетирге керегине иги да тюшюналмай, жер сюре тургъанымлай, Ара Комитетден адамла келип, болушну тынгылы соруп кетедиле. ГЭС-ни болушлукъчу мюлкюнде комендантыбыз, адамла келип айланнганларын билгенден сора, къачып кетеди. Алай артда аны излеп табадыла. Менден сора да аллай тарыгъыу къагъытла кёпле жибергенин сюд этилиннген кезиуде билген эдим. - Юч жылны ичинде тинтиу ишле бардырадыла, юч айны уа сюд этиледи. 23 адамны тутадыла халкъгъа деп келген ырысхыгъа къол жетдиргенлери ючюн. Сюд бошалгъандан сора аны бардыргъанла: «Созаевха не айтырыгъыгъыз барды?»-деп соргъанларында, директор айтыргъы болгъанын билдиреди эмда халкъын къоруулагъаны къарыусузла ючюн къоркъмай сёлешгени ючюн аны къолун тутады. Артда билген эди Созай улу ол урушха дери Германияда окъуп келгенин, бек билимли адам болгъанын да. Созайланы юйюр 1954 жылда тургъан жерлеринден Алма-Ата областьны Каскелен районуну Сталин атлы колхозуна кёчеди. Абдуллах анда бухгалтерни болушлукъчусу болуп ишлейди. Белгилисича, кёчгюнчюлеге аллай «уллу» къуллукъну ышанмай эдиле. Амалсыздан салгъанларына чыртда хапары жокъ эди. Бош отчётну окъуна аны орунуна Абдуллах эте эди. Бир жол СССР-ни Эл мюлк министерствосундан мындагъы колхозлада бла совхозлада халны билирге ревизор келеди. Абдуллах жашагъан элде къонакъ юй болмагъанын билгенден сора ол, къазах юйде къонакъбай болургъа унамай: «Кавказлыны юйюнде турургъа сюеме»,-деп, къаты болады. Созай улу юйде халын айтады, аныча, уллу къонакъны тутарча жери, къолайы да болмагъанын ангылатыргъа кюрешеди. Алай ол бир айны таулу жашны юйюнде кечинеди. - Энди санга бир тамата адам келликди,-деп, кете туруп, тауча алай айтханында, Абдуллахны ауузу ачылып къалады. Бет сыфаты кавказ адамгъа ушагъанлыкъгъа, таулу болур деп Созай улуну эсине да келмеген эди. Ким болгъанынгы билдир деп кюрешеди, алай ол айтыргъа унамайды. Арадан юч ай озгъандан сора, тирлик жыйыу къыстау баргъан кезиуде, Абдуллах конторда ишлей тургъанлай, алты адам кирип келедиле. - Сен кавказлы болурса? Сен мени бла келирге керексе,-дейди аладан бири, Созай улу олтургъан столгъа жанлап. Бухгалтер жибермезге да кюрешеди. Была бла буйрукъ халда сёлешген ким болгъанындан анда ишлегенлени хапары жокъ эди. Абдуллах келгенле бла бирге эллилени юйлерине кирип, аланы къалай жашагъанларына къарайдыла. Созайланы юйлерине келип сыйланнган да этедиле. - Санга къонакъ келгенми эди? Ол не ашап тургъанды, къалайда жашагъанды, фатар ючюн хакъ тёлегенмиди?-деп, Абдуллахны сынап кюрешедиле. Кавказны халкъларында къонакъны юсюнден аман айтыргъа, хакъ алыргъа да жарамагъанын айтхандан сора, сорууларын къойгъан эдиле. Таулу жаш андан сора ангылайды сакълагъан къонакъ ол болгъанын. Юйден чыгъа туруп, Абдуллахха, юй бийчесине да кёп ыспас этеди, бир зат керек болса, анга билдирирлерин тилейди. Ызы бла мюлкню сабанларын кёрюрге сюйгенин айтады. Къонакъ бла Абдуллах эрттегили ызларындан да кёп адам келедиле. - Жашауугъуз къалайды?-деп сорады къонакъ. - Баш эркинлигинг, жеринг болмай, кёчгюнчюлюкде тургъанны къаллай жашауу боллукъду?-деп, соруугъа соруу бла жууап береди Абдуллах. Келген къонакъ ишлей тургъан халкъны жыйып, аланы алларында сёлешди. Кеси бла, нёгерлери бла да шагъырей этеди. Жангы жерлени хайырланыр ючюн айланнганларын да айтады. Сора малкъар халкъгъа бир хатасы болмай къыйынлыкъ сынатханларын, анга да къарамай, биз адамлыкъ шартларыбызны тас этмегенибизни, жигер ишибиз бла къыралгъа, партиягъа да кертичилей къалгъаныбыз ючюн ыспас этеди. - Кавказгъа кетерге ашыкъмагъыз юйлеригизден, журтларыгъыздан да зат къалмгъанды, тынч боллукъ тюйюлдю жангыдан жашау этип башлагъан. Ыразы эсегиз, мында кесигизге бир облатьны да берейик, республика къурап жашагъыз,-деген эди. Артда билген эдик ол Къазахстанны Компарнтиясыны Ара Комитетини экинчи секретары Леонид Ильич Брежнев болгъанын. - Халкъыбызны къыйын кюнлеринде айтхан ариу сёзлери ючюн бюгюнлюкде анга аман айтханны бир да сюймейме,- деген эди Созай улу хапарны бошай туруп. Къырал таматаладан бек игилерине аны бла Н.С. Хрущёвну санаучу эди.
Поделиться:
Читать также:
07.02.2025 - 12:02 →
Элни бети-адетинде
07.02.2025 - 08:30 →
Ата-бабаларыбыз сютден, этден да къаллай тюрлю ашарыкъла хазырлагъандыла
06.02.2025 - 10:11 →
Сабийликден урунуугъа юйрене
06.02.2025 - 07:30 →
Жюреклени бийлеген тауларыбыз
05.02.2025 - 15:11 →
Мадарымлылагъа – тап амал
|