Адамлыкъ ышанланы къайда да сакълаялгъанды
Абдуллах Уллу Ата журт урушну къаты баргъан кезиуюнде мектепде алтынчы классны бошап, андан ары окъургъа онгу болмай, Акъ-Суу элде «Коммунар» колхозда эсепчи болуп ишлеп башлайды. Алыкъын сюеги къатмагъан жашха абаданла бла тенг ишлеген тынч болмагъанды. Къолда сауут жюрюталгъанла бири къалмай фронтда эдиле. Уруш бара тургъанда жарлыны бузоуу ёгюзлюк этер дегенча, жашчыкъла окъуна терк уллайгъан эдиле. Малкъар халкъны туугъан жеринден кёчюргюнчю, уруш баргъан къыйын заманнга кёре, жашны эси, жашаудан ангылау да терк ёседиле. Алай, жаш адам ангыламазча, сёз бла иш бир бирни тутмагъан кёп тюрлю зат болгъанларындан сора да деменгили къыралны адамына, халкъына кёп артыкълыкъла этиле эдиле. Абдуллах ол затланы ангылагъанды. Алай ачыкъ айтыргъа базынмагъанды. Жашау «Сакъ анасы жилямаз» деген сёзню магъанасын асыры эртте ангылатханы себепли, сакълыкъ керек эди. Туурада, ташада да кёп адамгъа азаплыкъ сыната эдиле. Ол кюнлени эсгере, Абдуллах былай деген эди: -Уруш бизни жерибизге жетгенде, аны къыйырын да кёрген эдик. Долинск тийресин къоруулай, бизни аскерлерибиз къаты уруш этедиле. Аладан бир ненча адам, къача келип, бизни къошланы биринде бугъадыла. Аны уа элдегиледен къайсы билдирди эсе да, кёп да турмай НКВД-ны аскерчилери жетедиле. Мен аланы Газа-Тюп деген жерден Огъары-Кёллеге келе тургъанлай эслейме. Фашистле республикагъа кире келгенде, бизникиле бир бирлерин къыргъанларына кесим шагъат болгъанма. Алайда «дезертирлени» тутаргъа келгенлени ичинде Жанатайладан бир жашны ёлтюрген эдиле да, анга бек ачыу этген эдим. Бир талай замандан, уруш бара тургъан жерни къоюп, къачып кетген аскерчилени жыйышдырып, кетип тебиредиле. Ала кетгенден сора, бир хатасы да болмай ёлгенлени, юч жаш болуп биз асырадыкъ. 1944 жылда 1 мартда Абдуллах отчёт этерге элге тигелейди. Ол кезиуде колхозну 878 саууллукъ ийнеги болгъанды. Элге келсе, аскер жыйылып. Аланы нек келгенлерин Акъ-Сууда эл советни председатели, анасыны эгечи Зуриятха сорады. «Ишинги эт да, къошха бар, алыкъын къаугъа жокъду, аскер солургъа келгенди»,-деп къойгъанды ана эгечи. Абдуллах ызына къайтады. Малланы урлап къоймай эдиле, сауут бла кеслери сакълагъандыла. Шёндюча тюйюл эди, ол кезиуде малны урлагъан да бандит болуп къалгъанды. Созай улу элде кёрюп кетген аскерчиле кеслерин кёп сакълатмадыла. 5,7 мартда къошлагъа чыгъадыла. Къошда солуй тургъан малчыланы эшикге чыгъарадыла, тинтип болгъан сауутларын сыйырадыла. Колхозну беш бригадасындан 54 адамны Газа-Тюпде бузоу оруннга жыядыла. Малчыла ачдан къыйналгъанлыкъгъа аскерчиле бир къысыр ийнекни да союп, этин биширип ашайдыла. «Бандитлени келтиргенбиз»,-деп малчыланы элге алай тюшюрген эдиле. Созай улу башына эркин болгъанлай, юйюрден адамла кёчюрюрге келген машиналагъа мине тургъанлай, алагъа къошулады. - Кёчгюнчюле азап жолгъа тебирегенде, бизни вагоннга бир аскерчи келип: «Билими болгъан адам бармыды?»-деп сорады. Курданладан бир тиширыу чыгъады, анга ол аскерчи болгъаны аманын айтады. Мен а эшик аллында, аны алай сёлешгенине тёзалмай: «Сора бизде башхалары жокъдула»,-деп, сёз къошдум. «Алай эсе, бу вагоннга сен тамата боллукъса»,-деп кетди аскерчи. Ол жолгъа тебирей туруп, «къуллукъчу» этгенлеринден сора билеме бизни вагонда 91 адам болгъанын. Бизни сакълагъан аскерчиледен вагонну эшигин тышындан бегитмезликлерин тилейме. Жолда адам къалмасын деп, тёрт кюнню жукъламай барама. Он жылы бола болур эди, бир къызчыкъ поезд тиберей туруп, вагоннга миналмай къалады. Аны вагоннга миндиреме деп, кесим поездге кючден тагъылама. Жолда бара бир кюлкюлю иш болады. «Мени вагонумда» Басхан ауузундан келгенле бир бирине сауутланы сынмазча сал дегенлери ючюн, поезд тохтагъанлай, эки татарлы солдат вагонну къармайдыла. Ала сауут деп адырлагъа айтханын ангыламай, аскерчиле сауут излей эдиле. Мен келгенлеге таулуланы ол ауузда жашагъанлары сауут деп неге айтханларын ангылатхандан сора кетедиле. - Жолда жибип, сууукъ болуп жукъламай келгеним ючюн, тифден ауруйма,-дейди Абдуллах, сора хапарын бир кесекге тыяды. - Бизникиледен кичи къарындашым Салихден къалгъанла барыбыз да ауруйбуз ол ауруудан. Бизни Алма-Атада къоядыла, къалгъанланы Талды-Курган жанына алып кетедиле. Жангы келген кёчгюнчюлеге уа болушлукъ бере кеслери да къаллай болумда тургъанларына кёре, комиссия келеди. Комиссияда медикле да бар эдиле. Ала мени жюрегими ауругъаннга чыгъарып, къыйын ишде болалмазлыгъыма къагъыт да берип кетедиле. Алма-Атагъа келген таулуланы ол тийредеги ГЭС-ни къурулушунда ишлетедиле. Мен анда бир чюйютлю прорабха комиссия берген къагъытны кёргюзтюп: «Манга тынч иш бер»,-дегенимде, ол гетмен, носилка эм башха кереклени кёргюзтюп: «Сюйгеннинги сайла, ишле, угъайым жокъду»,-деп кетип башлайды. Къолума гетмен алып, аны урургъа чабама. Алай этгеним бир затха жарайды. Мени чалгъычы жыйыннга бригадир этедиле. ГЭС-ни тахта кёгетле ёсдюрген жери бар эди да, ары кетерге тюшеди. Ол мюлк 50 километр бир жанында эди. Мюлкню къурагъанла, анда тахта кёгетле ёсдюрюп башлагъанла биз болдукъ. Анда бригадир болуп, кечине бардым, артда тирликни жыйгъандан сора ишчиле артха къайтдыла. Мени уа жиберирге унамадыла, жыйылгъанны сакъларгъа керек болгъаны ючюн. Къышха анда къалама. Баргъаны 4 февральда басмаланырыкъды.
Поделиться:
Читать также:
07.02.2025 - 12:02 →
Элни бети-адетинде
07.02.2025 - 08:30 →
Ата-бабаларыбыз сютден, этден да къаллай тюрлю ашарыкъла хазырлагъандыла
06.02.2025 - 10:11 →
Сабийликден урунуугъа юйрене
06.02.2025 - 07:30 →
Жюреклени бийлеген тауларыбыз
05.02.2025 - 15:11 →
Мадарымлылагъа – тап амал
|