Къадар жолла

Огъары Чегемден Мырзаланы Жараштыны юйдегиси  Элеккуланы Къайсынны къызы Аминат эди. Жарашты ишчи адам эди. Ишине кёре къолайы да болгъанды.

Элде намысы, сыйы да жюрюгенди. Аллайлагъа зарланнганла уа табыла эдиле. Юйюр къуралып эки жыл да озгъунчу,  Жараштыны тутадыла, кесин тюрмеге ашырадыла, он жылгъа сют этедиле, юйюн торглагъа саладыла. Ол Архангельск шахар тийресинде тюрмеде олтургъанды. Бек сууукъ, къыйын жер. Алагъа тёзалмай,  кёп тутмакъла ёле эдиле.

Жарашты уа битеу кючюн ишге береди, иги ишлегени ючюн  аны  болжалдан алгъа  эркин этедиле. Сора келеди элине, журтуна, жамауатына.

Жууукъ, тенг къууанадыла анга. Бир-эки ыйыкъ  солугъандан сора барады колхозну правленине. «Ы, маржа, мен да бу эллиме, бу жерлиме. Тутулгъан эсем да, кишиге хатам жетмегенин билесиз. Мени ишге алыгъыз, не жумушугъузну да этерме, - дейди.

Анда уа: «Сен кулакса, бир тюрлю жумушну  санга ышаналлыкъ тюйюлбюз, колхозда санга иш жокъду, кеси башынгы сюйгенингча кечиндир», - деп къоядыла.

Не этерик эдинг, амал жокъ. Ашаргъа, жашаргъа керекди. Колхозгъа  къошмагъанлыкъгъа,  Жарашты кеси аллына ишлеп тебирейди. Кёп мал да жаяды.  Кюннге гектардан артыкъ жер чалып болгъанды. Алгъындан эсе иги да жашау къурайды.

Болсада бир кере «къара чёпге» тюшгеннге ол заманда жашау жокъ эди. 1937 жылда  бичен ишлей тургъанлай  Жараштыны  ашаргъа олтургъан жеринден  жангыдан тутуп кетедиле.

Гыбыт бла айраны бар эди да, андан бир уртлам этейим деп тилегенде, аны  окъуна  къоймагъандыла.

Ананы боюнунда уа  бири биринден гитче тёрт сабий къаладыла. Тынчлыгъы болурму эди ол халда  къалгъан тиширыуну?! Аллах аны кимге да сынатмасын. Сабийлеге аш-азыкъ, кийим керек. Иши, болушлугъу болмагъан тиширыу   аланы къайдан мажараллыкъ эди.

Андан сора Аминат къаллай бир жашагъан эсе да бу дунияда, баш  иесини ёлгенине ийнанмай, бюгюн-бюгече келликди деп, жашауун жиляй-жиляй ётдюргенди.

Дуния не тюрлю болса да,  къыйынлыкълагъа тюшгенлеге жан  аурута билген ахшы адамла  табыладыла.  Аминатны беш  къарындашы, къайынларыны жанындан да  ёксюзлеге болушуп турдула. Бир жукъдан керекли этмегендиле. Алай сабийлеге ата керек эди.

Алай эте жашай турадыла. Айла, жылла оздула. Уллу Ата журт уруш башланады. Тау эллеге жетеди аны хапары. Аминатны беш  къарындашын да урушха аладыла.  Аланы аналары Диярхан, юйню тёрт мюйюшюне къарай, уллу журтланы ичинде жангыз къалады.

Аминат танг эрттенликде туруп, малына, сабийине къарап, бир гыржынны биширип, Акъ-Топуракъдан Булунгугъа  анасына барыр эди. Ол заманда уа улоуму табарыкъ эдинг   кёбюсюнде жаяу жюрюгенди.

Беш жашын къазауатха ашыргъан анасын  жапсарып, аны юй жумушун этип, ингирде уа  сабийлерине къайтып тургъанды. Алай эте дагъыда къауум жыл озду. Жетди  халкъны Азиягъа  кёчюрюлген кюню.

Ол кюнню  ачылыгъыны  юсюнден аз  айтылмагъанды. Алай  болгъанлыкъгъа, бу хапарда аны  сагъынмай жарамаз. Аминат - сабийлери бла бирге,  Диярхан а башха вагоннга тюшген эди. Поезд бир кесекчикге тохтагъан заманда, Аминат  вагондан вагоннга чабып, анасын излей эди. Болсада Диярханны кёрген адам чыкъмады. Бир  адыргылыкъ бар эди ол кезиуде Аминатда.

Алай эте, поезд Къазахстаннга жетди. Джамбул областьны бир узакъ элине элтип  тюшюрдюле. Быладан сора да, бир къауум таулу юйюр бар эдиле ала бла.  Кюнлени биринде биреулен келип, Аминатха: «Сени ананг Диярхан бу областьны Свердловск  районуну эллерини биринде хапары барды», - деп кетеди.

Экинчи кюн Аминат сабийлерин Къулийланы Забидатха  ышанып, жол нёгерге аны эгечи Ханифаны алып,  анасын излерге тебирейди.

Беш  жашын  къазауатха ашыргъан къатын, ауруп, ашдан ёле тура эди.  Аминат аны  кёргенде,  къычырыкъ этип жиляйды. Нёгерин артха ашырады. Анасы бираз къарыу-кюч  алгъынчы  къатында турады. Энди  кеси тургъан жерге элтирге керекди.  Анга уа колхозну  председатели  эркинлик берирге керекди.

Аминат анга кюмюш бел бау, къатынына акъ  гыранча жаулукъ береди. Андан сора да, Аминат ол адамланы нартюх бахчаларын  ишлейди. Оруп, нартюхлерин арытып, гюлтеле этип жыяды.

Элден Джамбулгъа отлукъ алыргъа арба бара эди да, председатель быланы анга  миндирип жибереди. Ол  малгъун –арбачы аланы  жарты жолда, эл журт болмагъан жерде тюшюрюп кетеди.

Эки тиширыу бир бирге таяна, кёбюсюнде уа къызы анасын  сыртына кётюрюп, 20 километр жол  келгендиле. Бир элге жетедиле. Анда да жашай эдиле  таулула. Жууукъ жетген бир юйюрню табып, алагъа барадыла.

Къонакъбайла былагъа бет жарыкълы тюбейдиле.  Къолайларына кёре  сыйлайдыла.

Экинчи кюн Аминат анасын алада къоюп сабийлерине  келеди. Сора  комендантха барып, андан эркинлик алып, арба да мажарып, къыстау ызына  тебирейди, анасын келтирирге.

Жетеди Аминат анасын  къойгъан элге. Кенгден окъуна эслейди ол юйню къабакълары кенге ачылып тургъанларын. Арбасын къоюп, къычырыкъ этип жетеди ары.

Аминатны анасы Диярхан аны аллында кюн  ёлюп, къонакъбайлары аны  асырай тура эдиле.

Ма алай болду беш жашын къазауатха  ашыргъан ананы ахыр кюню. Аминат артда сабийлерин да алып ол элге кёчюп, Кавказгъа къайтхынчы,  анда жашап турду.