Тютюн ичиуню къояргъа кёллениу-саулукълу жашаугъа итиниуКъыйынмыды тютюнсюз жангы жашауну башлагъан? Ниет этсегиз, угъай! Тютюнню хатасыны юсюнден врач Шукаланы Назир бла ушакъ этгенбиз. -Тютюн ичиуню къойгъандан сора адам къаллай къыйынлыкъла сынарыгъын эм аладан къалай бла къутулургъа боллугъун айтсагъыз эди. Акъырын-акъырын ичерик сигаретлени санын азайта барыргъамы неда ичмей тохтаргъамы керекди? -Специалистле ичиуню бир жолгъа тохтатыргъа керекди, дейдиле. Ичмей тохтаргъа тап кезиуле - болум тюрленнген кезиуледиле, сёз ючюн, солууну кезиую. Къаныгъызда никотин азайса, сезимигиз да тюрленирикди: къайгъы, жукъусузлукъ, эсни жыялмаулукъ, ачлыкъ болумугъузну шартлары боллукъдула. Алагъа жётелни да къошугъуз (солуу тамакъла тазалана башларыкъдыла), къоркъутурча къара боллукъду тюкюрюк да. Ол шартла, тютюнчюлени къоркъутуп, осал адетлеге къайтарыргъа боллукъдула. - Не этерге керекди ол заманда? -Жангыдан сигаретге узалмай, анга тартыныуну азайтыгъыз, сора кетеригиз. Санларыгъызны къыйнагъыз: жаяу кёп айланыгъыз, эрттен сайын таза хауада болугъуз, чабыгъыз, сууда кёп жюзюгюз, жууунугъуз. Алай отпусканы кезиуюнде этигиз, сигаретни да ол кезиуде тынч къояргъа боллукъду. Кюч-къарыу бла этилген ишле саныгъызны женгиллендирикдиле, болумугъузну да игилендирликдиле. Таза хауада кёп болугъуз – саныгъызгъа кислород бек керекди. Сууну, жемиш сууланы, чайны кёп ичигиз – суусун затла чархыгъызда болгъан уулу затланы – токсинлени – кетерирге болушурукъдула. Тахта кёгетлени, жемишлени кёп ашагъыз, витаминлени унутмагъыз, жюрегигиз тартыннган ашны ашагъыз, хыппирикни кетерир ючюн, аны кетерлик дарманланы ичигиз. Тютюн ичиуню алышындырлыкъ затланы – спортну, музыканы, тепсеуню, табийгъатда айланыуну эм башха аллай затланы сайлагъыз. -Къажау кюрешни къуру кесибиз бардырсакъмы игиди огъесе врач бламы? - Врач бла игиди, ол дарманла бла кюрешмегиз деген эсе да. Тютюн ичмей тохтасагъыз, чархыгъызда къаллай тюрлениуле боллукъларын да ангылатырыкъды ол. Адам бир затха алгъадан хазырланнган эсе, ол боллукъдан къоркъурукъ да тюйюлдю. Врач да айтыр, не къыйын жётел да ыйыкъ чакълы бирден тохтар деп. Тютюн ичмей тохтагъаныгъыздан сора эки ыйыкъ озса, тапсыз сезим да кетер. Алгъа ашха тартынырыкъсыз, нек дегенде никотин басынчакълап тургъан затла тюрленирикдиле, андан сора да, тютюнню къойгъан адам ашарыкъланы ийислерин иги сезе башларыкъды. Ашагъаны жюрекни къууандырлыкъды. Тютюнню къойгъан тиширыула эки – юч килограммгъа семиредиле, алай бир кесек замандан сора уа, алгъыннгы мардаларына келедиле. Алимле уа ол «артыкъ семизлик» арталда артыкъ семизлик тюйюлдю, тиширыула тютюн ичмеселе, семирлик да тюйюл эдиле, дейдиле. Ашха тартыныу ай чакълы бирге созуллукъду. Ол кезиуню ичинде семирмез ючюн, сууну кёп ичерге кюрешигиз. Жукъусузлукъ эм жарыкъ тюшле адамны ай чакълы бирге жарсытырыкъдыла. Мыйыда никотин рецепторла, жангы болумгъа юйрене, тириликлерин жылны ичинде шошайтырыкъдыла. Тютюнчю тютюн ичмей бир жылны тёзсе, ол бу керексиз затдан сау болгъаннга саналады. -Не зат чырмаулукъ этеди? -Тютюн ичиуню къояма дерге кёлленнген эсегиз, сигаретге узалмагъыз да, аны бла байламлы болумну женгиллендирирге кюрешигиз, былайда бизге чырмаулукъ этген затла бардыла. Биз барыбыз да жашауда кесибизни жюрютген юлгюле бир кибикледиле. Сиз тютюнню бир кибик болумлада ичерге юйреннген эсегиз, бир кесек заманнга ол болумлагъа тюшмезге кюрешигиз. Хар заманда кофе ичген кезиуде тютюн да тартыргъа юйреннген эсегиз, энди кофени ёре сюелип неда ары –бери бара ичерге кюрешигиз. Машинаны сюрюп бара тургъанлай, тютюн ичерге юйреннген эсегиз, жамауат транспортда бир бёлек кезиуню жюрюгюз. Эсиртиучю ичги тютюн ичерге кёллендириучю затды. Алайды да, бир кесекге аны ичиуню да къоюгъуз. Тютюн ичиучю адамланы къатларында болмазгъа кюрешигиз, биреуню ауузундан чыкъгъан тютюн жутмагъыз тылпыуну. Тютюнню эсигизге тюшюрлюк затланы – зажигалкаланы, пепельницаланы, партсигарны кёз кёрмезча жерге кетеригиз. - Не зат болушурукъду? -Тютюн ичгенни къойгъанла узакъ бармай эркин солуп башлайдыла, къыйын ишлени да къыйналмай тамамлайдыла, санларыны болумлары игиленеди. Гипоксин да кетеди (адамны санында кислородну жетишмегени), бет тюрсюню игиленеди, тиширыула да эр кишиле эс бурурча боладыла. Алай эсе да, саулукъ къайтарылгъаныны къууанчындан эсе, тютюннге бойсуннгандан къутулуу иги да ауур кёрюнюрюкдю. Алай эсе да, тютюнню къояма деген жангыдан саулукълу болама деген къууанчдан эсе къыйыныракъ боллукъду. - Дармансыз тютюнню къояргъа боламыды огъесе дарманла да болушамыдыла? -Бизни барыбызда да барды генетика жаны бла тюрлю-тюрлю системалагъа табыныу. Алай эсе, бирле жыйырма жылны тютюн ичип тургъан эселе, тютюн ичиуню кеси алларына къояллыкъдыла, бир-бирле уа, врачны болушлугъу болмаса, тютюнню къояллыкъ тюйюлдюле. Тютюнчюлени алтмыш тогъуз проценти да, тютюнню къояргъа сюе эселе да, медикле болушмасала, алай эталлыкъ тюйюлдюле. Юч тюрлю къауум дарман барды тютюн ичиуню къойдуртургъа себеплик этерик. Сёз ючюн, никотинлери болгъан чайырла эм пластырьле. Ала аз-аздан адамны саны юйреннген никотинни азайтадыла. Пластырьни уа сегиз - он кюнню ичинде хайырланыгъыз, дейдиле. Ала заранлы болургъа да боллукъдула. Сёз ючюн, терини кичитирикдиле. Никотини болгъан чайыр ауузну кичитирикди. Алай эсе да, тёзерге керекди алагъа, тютюн ичиу келтирген зарандан эсе ала келтирген заран иги да аз болады. Бир – бирле тютюнню къойгъан кезиулеринде антидепрессантла ичедиле. Пластырьлени окъуна кеси аллыгъызгъа хайырланмагъыз, врачла бла сёлешигиз. -Тёзалмады эсе уа? -Хата жокъду. Алгъыннгы тютюнчюле тёзалмай да къалыучудула. бойсунуу деген къыйын затды. Миллиметрлик толгъунну терапиясы бла багъылып сау болгъан тютюнчюле окъуна бир-бирде тютюн ичмей тёзалмайдыла. Сёз ючюн, айтылгъан амал бла тютюнню къойгъанланы саны элли беш процентни тутадыла. Экинчи кере тютюнню ичмей къоюу женгил болады. Ол кезиуде не боллугъун адам иги биледи. Ол алгъыннгы сынау не бла бошалгъанын да биледи– не болушханын, не зат чырмаулукъ этгенин да. Ма ол билими болушурукъду жангыдан тютюн ичерге тартынса, аны къояргъа.
Поделиться:
Читать также:
07.02.2025 - 12:03 →
Къан тамырла юйюшмезге жарарыкъ амалла
06.02.2025 - 08:26 →
«Саусузгъа врачны багъыуундан сора да, жууукъларыны жылыуу изленеди»
05.02.2025 - 15:57 →
Кюнден хата жетерми?
04.02.2025 - 09:57 →
«Тышлары асыры бек жылтыратылгъан кёгетле адамны саулугъуна къоркъуу чыгъарыргъа боладыла»
03.02.2025 - 13:48 →
Аскерчилеге – энчи эс
|