Ашыбыз – саулукъну башы

Алимле саулукъну бек алгъа аш бла байлайдыла. Болсада  ала да кёп затны юсюнден бир оюмгъа келалмайдыла. Сёз ючюн, бирлери  суткагъа эки литр суу ичигиз, дейдиле, башхалары уа ол кёпдю,  дейдиле. Эрттен азыкъгъа ашагъан затынг жаугъа айланмайды, деген а кертимиди? Бу айтылгъан затладан тюзю – терси  къайсыды? Окъуучуланы сорууларына врач  Моллаланы Фатима  жууап береди.

-Жарсыугъа, ишден сора ашайбыз тынгылы ашны, ол а сагъат сегизде – тогъузда болады.  Ол а саулукъгъа иги тюйюлдю, дейдиле?

-Ингирде адамны чархында алышыныу процессле акъырынланнган этедиле. Ол себепден а, саулукълу ауузланыуну жорукъларына кёре, азыкъны ахыргъы кере ашау жукълардан юч-тёрт сагъат алгъа бошалыргъа керекди.

Болсада тогъуз-он сагъатда жукълайбыз деп, бизден алай кёбюбюз айталлыкъ тюйюлбюз. Тёреде болгъаныча, шёндюгюлю адамла жукъларгъа онбир-онеки сагъатдан алгъа хазна жатмайдыла. Алай эсе уа, азыкъны ахыргъы ёлчеми ашалгъаныны бла адамны жукълагъан кезиуюню араларында беш - алты сагъат заман озады.

Кеслерини ауурлукъларын контрольда тутаргъа сюйген адамлагъа ол шартны къаллай магъанасы барды? Ол адамла ашха бек тапсыз заманда ачыладыла – адамны чархында веществоланы физиология жаны бла алышыныуну процесси бек акъырынланнган кезиудеди. Сутканы ол кезиуюнде кеслерин ашдан тыяргъа къолларындан келликле  алай кёп табыллыкъ тюйюлдюле. Ол себепден а адам кесине аш-азыкъ жаны бла къысыулукъ этерге угъай, кесини жашау халын тап къураргъа – ингир азыкъны ашауну бла жукъларгъа жатыуну заманларын тап тохташдырыргъа керекди.

- Сууну юсюнден даулашла тохташмайдыла. Бусагъатда бир оюм бармыды?

- Бек азындан,  эки литр суу ичерге керекди, деген тюз оюмду. Алай быллай затны да эсден кетерирге жарамайды. Аллай бир сууну къан тамыр-жюрек системаларында чурумлары эмда сийдик жюрюген ызларында ауруулары болмагъан адамла ичерге боллукъдула. Алай артыкъ ауурлукъну хатасындан ауругъан адамланы, тёреде болуучусуча, ол системалары ауругъанлары да белгили шартды. Ол себепден а аллай саусузла ичген сууларыны ёлчемин врачны къаты контроль этиую бла кёбейтирге керекдиле. Алай болмаса, адамны чархында артыкъ суу  аны санларын кёпчютюрюкдю, ауурлугъун азайтыргъа себеплик этерик тюйюлдю.

-Зынтхыны эм будайны чирчиклендирилген бюртюклери адамгъа бек хайырлыдыла. Кертиси бла да алаймыды? Ол бюртюклени тюз къалай ёсдюрюрге боллукъду? Аланы къалай ашаргъа керекди?

- Будайны эм зынтхыны чирчиклендирилген бюртюклери, аладан жарашдырылгъан продуктларындан эсе, иги да хайырлыдыла, саулукъгъа керекли веществоланы асламысы бюртюклени чирчиклериндедиле. Былайда уа сёз бек алгъа В, Е, А, С витамин къауумланы юслеринден барады. Чирчикленнген будай эм зынтхы бюртюкледен жарым стакан бла бирлерин салатлагъа, шорпалагъа эм кашалагъа къошуп ашап турсагъыз, чархыгъыз жашнай барлыкъды, гемоглобинигиз кёбейирикди, къан басымыгъыз чёгерикди, артыкъ ауурлугъугъуз кетерикди, кёзлеригиз, тишлеригизни эмали  кючленирикдиле. Быллай бюртюклени аптекадан сатып алсагъыз  игиди.

Бюртюк чирчикленнгенден сора эки сутка озса, аны азыкъгъа къошаргъа жарамайды. Зынтхыны бла будайны бюртюклерин алгъадан чирчиклендирип сакълап турургъа жарамайды, аланы холодильникде къыркъ сегиз сагъатдан кёп заманны тутаргъа керек тюйюлдю. Аллай бюртюкле къошулгъан ашарыкъланы кёбюрек заманны ичинде сакъларгъа сюйсегиз, алагъа лимонну сууун неда балны къуюгъуз. Алай аллай ашарыкъла да холодильникни ичинде окъуна къарамдыл болсала, аланы ашаргъа жарамайды.

- Теплицада ёсдюрюлген тахта кёгетледе витаминле жокъдула, деп айтылады. Да сора ала арталлыда хайырсызламыдыла?

-Теплица болумлада ёсдюрюлген кёгетледе эм жемишледе хайырлы веществола эм витаминле жокъдула, деп айтыу тюз тюйюлдю! Кертиди, ала, керти  болумлада ёсдюрюлген продуктладан эсе  татыусузуракъла боллукъдула, алай аланы аш-азыкъ жаны бла качестволарыны башхалыкълары хазна жокъдула, адамны чархына уа хайырлыдыла.

- Адамла айтханнга кёре, эрттен азыкъ бек магъаналы ашарыкъды. Эрттенликде хайырланылгъан калорийле жаугъа бир заманда да айландырылмайдыла. Ол тюз оюммуду?

-Жарсыугъа, ол бош таурухду! Сизни ол азыгъыгъыз жаулу эт продуктладан къуралгъан эсе, анга «терк» углеводла да къошулгъан эселе, ала чархха керексиз жау къытырыкъгъа  айланадыла. Алай эсе уа, жаланда бир оюм этерге боллукъду – не заманда хайырланылгъан ашыгъызда да тап баланслы болургъа керекди-калорияла да, белокла да, семиз эт да, углеводла да тап келишдирилирге.

- Калорийностьлары аз болгъан продуктла, кертиси бла да, бармыдыла? Грейпфрутла, сельдерей, ананасла адамны чархында семизликни кюйдюргенлери кертимиди?

-Бу продуктла калорияланы азайтханлары кертиди.  Аланы чайнар ючюн эм эритир ючюн кёбюрек энергия къоратылады. Алай башда айтылгъан продуктланы кёп ашап туруу адамны чархында болгъан семизликни кюйдюреди, деп айтыу бош таурухду. Ол продуктлада болгъан ферментле, сёз ючюн, ананасда бромелойн, метаболика процесслени терклендиреди, алай сиз аны ючюн биле-биле арыкъ боллукъ тюйюлсюз. Ауурлукъдан къутулур ючюн,  аш-азыкъ низамны  тап къураргъа, кючню-къарыуну излеген ишлени этерге керексиз.