Осман эфендини ёге къызы

Малкъар ауузунда бир элде Осман эфенди деп биреу жашап болгъанды. Къуранны кёлден билгени ючюн жамауатда   намысы-сыйы жюрюгенди. Бир кюн аны излей межгитге бир тиширыу келгенди. Къызыма кёз тийгенди, дууа этип, аны кетерсенг эди, деп тилегенди. Ол тиширыуну кёргенлей окъуна эфендини жюрегин сюймеклик бийлегенди. Кёп да бармай ала бир юйюрлю болгъандыла. Осман эфенди бла Мариям бирге 15 жыл жашагъандыла. Сабийлери уа болмагъанды. Аны ачыуундан Мариям ауруу тапханды. Ёле туруп ол эрине осуят этгенди: «Мени жик дууам бошалгъанлай, къатын ал. Тенг къызым Жаннетни келтирсенг,  ыразы боллукъма».

Жаннетни биринчи эринден Ханисат деп къызы бар эди. Бир жол межгитден  келе, Осман эфенди жолда Жаннетге тюбеп къалады. Мариямны осуятын анга билдирирге таукел болады. «Мариям бла мен татлы тенгле эдик, жатхан жери жумушакъ болсун, ич сёзюбюзню бир бирден букъдурмагъанбыз. Санга бусагъатчыкъда жууап берирге хазыр тюйюлме, сагъыш этейим, къызыма да сорайым. Ол унамаса, мен бу ишни эталмам», - деди Жаннет. Осман эфенди бир ауукъ заманны аны ызындан къарап турду.

Энди ол Жаннетни кёрюрге излейди, кюн сайын тыгъырыкълада айланады, алай тюбеялмайды анга. Ахырында салып аны юйюне барады. Аны кёргенде, тиширыуну бети къызарады, уялады, болсада кесин къолгъа алып, къонакъгъа  олтурургъа шинтик салады. Агъач аякъ бла айран келтирип, Осман эфендиге узатады. «Айрандан ауузунга бир тийир да, андан сора жумушунгу айтырса», - дейди.

- Жаннет, биз сабийликден чыкъгъанбыз, -дейди эфенди. – Аллах адамгъа узакъ ёмюр бермегенди. Сен мени тынчлыгъымы къурутханса, сенсиз жашауум жокъду. Бир юйюрлю болайыкъ, заманыбызны бошуна оздурмайыкъ. Угъай демей эсенг, тамбла мен келечиле бла келирме…

Ала жашауларын бир этедиле. Осман эфенди, айтханыча, Ханисатны кесине къыз этеди, тукъумун да береди. Ханисат чырайлы, акъыллы къыз болуп ёседи. Юйде не тюрлю жумушха да жарайды, атасы бла анасы айтханны жерге салмайды. Къуран окъургъа да юйренеди. Осман эфенди Ханисатны аны ючюн артыкъ да бек сюйгенди. Анга саугъачыкъла этерге да кюрешгенди.

Кюнлени биринде Осман эфенди межгитден кечирек къайтды. Аякъ кийимлерин жапма тюбюнде тешип, юйге кире башлагъанда, отоуну ортасында олтуруп, юй бийчеси таш сала тургъанын кёрдю. Къызы да къатында. Кесин эслетмей, аланы не айтханларына бир кесек тынгылады. Ханисатны былай айтханын эшитди: «Анам, сен ол урланнган къойну таш салып табарыкъ тюйюлсе. Уручула кимле болгъанларын мен айтайым. Сен а ташда былай чыгъады де да, атабызгъа билдир. Ол а алагъа къойну тёлетдирир…»

Ингирде Жаннет къызы аны бек сейирсиндиргенин баш иесине айтады.

- Уручуланы атларын айтып къойгъанды, этни къалайда букъдургъанларын да, - дейди. - Сен а, - деп юйретеди эрине, - ирикни иеси тамбла межгитге намаз этерге келир. Къуранны ачып, анга къарагъан кибик эт да, Хасанбийге аны къоюн ким урлагъанын билдир. Ханисат айтханны айт. Осман эфенди къатыны юйретгенча этеди. Хасанбий, секирип ёрге туруп: «Мен аланы ёлтюрмей къоймам!» -къычырады.

- Угъай, алай жарарыкъ тюйюлдю. Хар затны адети бла, шериатха тийишликде этерге керекди. Бусагъатда уручуну юйюне барабыз, иригинги санга къайтартабыз. Элни тазирчисин да чакъырайыкъ, аны бла бирге барып, ишни тап этип келейик.

Ала уа къаргъанадыла, биз этмегенбиз, биз бир зат да билмейбиз, дейдиле. Осман эфенди къой этни букъдурулуп тургъан жеринден чыгъартады, айып салып, элде жюрюген багъасын Хасанбийге къайтартады.

Ол хапар элге топ атылгъанча жайылды. Ирикни багъасын къайтартхан бла къоймай, къойну урлагъан жашны аркъасына уллу ташны кётюртюп, тазирчи аны элни ичинде айландырды.

Бу иш унутулгъунчу,  элде дагъыда бир уручулукъ этилгенини хапары чыкъды.

- Энди уа не этерикбиз, бусагъат бизге чабып келирле Къуран ач деп, - деди Осман эфенди юй бийчесине. - Къуранда аллай затла болмагъанларын биле тургъанлай, адамланы къалай алдайыкъ?

Юй бийчеси уа Ханисат уручула Абух бла Адей болгъанларын, урлагъан затларын къалайда букъдургъанларын да айтханды.

- Юйюмде манга жарарыкъ жукъ къоймагъандыла. Алтын суу ичирилген эки къамамы, эки кюмюш бел бауну, кюмюш ёшюнлюкню, алтын жюзюклени, сыргъаланы, кюмюш табакъланы урлагъандыла, - деп тарыгъады Хазрет.

- Шёндю излеген, соргъан кибик эте туругъуз, байрым кюн а жума намазгъа келирсе, -деп юйретеди эфенди.

Ол кюн хар затны ачыкъ этерге сёз береди. Байрым кюн намазгъа жыйылгъанла юйлерине кетедиле. Межгитде эфенди бла Хазрет къаладыла. Эфенди не этерге кереклисин толусунлай айтып береди.

Тёрт-беш адам болуп, эфенди да ала бла бирге, кече белинде Усхур сууну къатында къая жухуна къысылып сакълайдыла. Бир заманда уручу къарындашла келедиле. Атларын юлкюге тагъып, Усхурну башына чыгъадыла. Экиси эки жанындан тутуп, бир уллу къапчыкъны тюшюредиле. Сакълагъанла аланы тёгерекден алып, къолларын байлайдыла…

Шабат кюн намазгъа алай кёп адам жыйылмайды. Эрттен намаз бошалгъандан сора,  Осман эфенди намазчыланы тышына чыгъарды. Жерге кийиз жайып, аны юсюне къапчыкъны ичиндегилени тёгеди. Жыйылгъанла сейир-тамашагъа къаладыла. Алайгъа Абухну бла Адейни да келтиредиле. Адамла аланы бетлерине тюкюредиле. Уручуланы элден къыстаргъа, атларын бир заманда да сагъынмазгъа оноулашадыла.

Бу ишле бла байламлы элде кёп тюрлю хапарла жюрюйдюле. Осман эфендиге мёлекле келедиле, анга хар затны ала билдиредиле дегенле да бардыла. Аны шыйыхха, билгичге санайдыла, даражасын болмагъанча бийикге кётюредиле.

Жаннет арбазны сыйпай тургъанлай, эки тиширыу келип, таш салырын тилейдиле. Ол, гепхинини хуржунундан быстырчыкъгъа чёргелген нартюх бюртюклени чыгъарып, алагъа эки бурчакъ бюртюкню къошады. Келген тиширыуланы бири – жашы къатын алыргъа, экинчиси – къызы эрге барыргъа унамагъанларына тарыгъадыла. Жаннет алагъа кезиу-кезиу таш атады. Олсагъат аланы къатларына Ханисат келеди да, таш салыр кереклиси жокъду, ала бир бирлерин сюйгенлерин мен билеме. Къызгъа келечиле жиберигиз, угъай десе, мени чакъырыгъыз, дейди. Бир ыйыкъ да озгъунчу аланы тойлары болгъанды, Ханисатха бла анасына саугъала келедиле…

Бир кюн Осман эфенди юйге кечирек келди. Ханисатны отоууну эшиги жарты ачылып тура эди. Къараса, Ханисат анда жокъ. Отоуну ортасында шинтик юсюнде фатеген чыракъ жанады. Къызны кийимлери уа жерге тёгюлюп, эфендини жюрегине къоркъуу тюшдю. Ол кюнден арысында жюрегин тынгысызлыкъ бийледи. Къызны не бла кюрешгенин билир муратха кирди. Юй бийчесине алыкъа жукъ айтмайды. Анасына, къызына да эшитдирип, мен бюгюн межгитде къаллыкъма, мени сакъламагъыз, заманында жукъларгъа жатыгъыз, деди. Кече ортасында, юйге келип, таша жерде букъду. Шум болгъанлай олтурады. Бир заманда чорбатдан бир уллу къара киштик секирип тюшдю. Ары-бери созулуп, керилип, отоугъа ташайды. Анда тёгерек бурулду, жерге жатып, ары-бери аунады. Сора киштик къыппа-къымыжа къызгъа айланды.  Осман эфенди къызы обур болгъанын билди. Ханисат, кеси сыфатына кирип,  кийимлерин кийди. Анасы жатхан отоугъа барды. Эфенди уа межгитге кетди.

Экинчи кюнюнде кёргенин Жаннетге айтды. Ол жиляп башлады. Аны эшитип, отоугъа Ханисат кирди.

-Не болгъанды, нек жиляйса? -деп къучакълады анасын. Сен, хар затны да билген, мени нек жилягъанымы къалай билалмайса деп, Жаннет бютюнда жюрексинип жиляды. Анасындан да кечгинлик тилеп, Ханисат ишни болушун айтды. Обурлукъ этерге аны анасыны анасы Гемха юйретгенин да билдирди. Гемха ёлгенден сора,  бу ишни къоярма деп тура эдим да, къоялмай турама, уручуланы, харам ашагъанланы бетлерин халкъгъа баям этип турургъа эди умутум, алай аны тохтаталмазлыгъымы ангылагъанма, деди. Атасын бла анасын кесини отоууна элтип, тапкада шешачыкъланы жыйып, арбазгъа чыгъып ташлагъа уруп сындырды.

Атасы  бла анасындан башха Ханисатны обурлугъун бир жан да билмегенди. Аны тузагъындан къутулуп, ол элде бек ариу къызладан бирине айланнганды, кесини сыфатына киргенди. Кёп да бармай а къызыны тилерге келечиле келгендиле. Бузжигит бла Ханисат бир юйюрлю болгъандыла. Алагъа кёп алгъышла айтылгъандыла.