«Жырларым халкъыма къалсынла»

КъМР-ни, КъЧР-ни да халкъ артисти Отарланы Магометни жашы Омар, ХХ ёмюрню 30-чу жылларындан башлап, 2002 жылда, бу дуниядан кетгинчи, Жыргъа баш уруп жашагъанды. Ма аны ючюн Малкъарда, Къарачайда да, тыш къыраллада жашагъан жерлешлерибизни араларында да халкъ жырчыбызны ийнакълап эсгередиле. Анга шагъатха Къарачайда къауум белгили адамны аны юсюнден айтханларын юлгюге келтирсек да, тамам сунабыз.

Эркенланы Расул, КъЧР-ни халкъ артисти:

- Отарланы Омарны юсюнден бек кёп хапар айтыргъа боллукъду. Аллай адам жюз жылдан бир тууа болур. Ол таурухдан тюшгенча бир адам эди: тамам фахмулу, тири, билимли, кесине илешдирген.

1989 жылда Омар Къарачай элледе концертлерин бардыргъан эди. Эжиучилени ол «Апсаты» ансамбльден кеси сайлап алгъан эди. Биз бешеулен бар эдик: Ёзденлени Парисбий, Байрамукъланы Юра, Тюрклюлени Борис, Аджилени Тохтар эмда мен. Бизге башчылыкъ этген Ёзденланы Парисбий эди. Отар улуну концертлеринде биз да эки-юч жыр жырлаучу эдик, ол солурча. Программасы бир да ауур эди.

Биз Омарны биргесине сау айны айланнган эдик. Айтханымча, Къарачай эллени барында Омар концертле берип чыкъгъан эди. Хар эл къурманлыкъ этип, алай тюбегенди анга, аллай бир сый бере эдиле. «Къарачайлыланы ненча къой кесгенлерин санап барама, аланы ол этгенлерин энди мен къалай къайтараллыкъма?» - деп чам эте эди.

… Омар кёп затха юйретген эди бизни. Аны тамам кючлю, ариу ауазы бар эди. Анга: «Дунияда эм кючлю зат неди?» – деп соргъаныкъда, ол: «Замандан кючлю зат жокъду, заман ташны эритир, темирни чиритир. Мени заманыма жетсегиз, аны ангыларыкъсыз», - деген эди.

Биз Омарны кёп сагъынабыз, эсибизде турады, дунияда болмагъанча, аллай сюйюмлю, фахмулу, жылы адам эди.

  ТЮРКЛЮЛЕНИ Борис, КъЧР халкъ артисти:

Отарланы Омар бла уллу концертле бла 30 кюнню айланнган эдик къарачай элледе. Машиначыгъыбыз бар эди, «Автоклуб» деп, бек уллу болмагъан. Аны бла барып тюбейбиз Омаргъа. Кирип олтурады машинагъа. Уялабыз, жунчуйбуз. Ата-аналарыбыз айтып тургъан, радиода жырларын эшитип тургъан Омар бизге кёкден тюшгенча кёрюннгенди! Жунчуп, сёлешмей келебиз. Омар адамны бир-эки чамы бла кесине илешдирип къоя эди. Сора тебирейбиз хапарлашып. Берген сорууубузгъа жууап тапмай къоймай эди.

Башындан окъуна кесим бла байламлы айтыргъа излегеним - мен, институтда дирижёрлукъ, жыр бёлюмледе окъуп келген жаш адам, жангы жырлагъа эс бёлюп, жюрегим алагъа тагъылып эди. Алып къарагъанда, кёп затымы Омар тюрлендиргенди.  Эсим эстрада жырлада бурулуп тургъанлай, Омар толусу бла бу жанына айландырады, фольклоргъа, аны теренлигин, кертилигин билдирип.

Белгили жырчыбыз Ёзденланы Парисбий да билими болгъан адам эди. Биз бир-бир жырланы эжиулерин бир тюрлю эте эдик, сора Омар:

– Эй, жашчыкъларым, ма былай алчыгъыз, – деп, ол кёргюзтгенча алсанг, ол айтхан керти окъуна ариу болуп къала эди.

Омарны эсине бек сейирсине эдик, 73 жыл болгъан болур эди ол заманда анга. Жырлагъаныны юсюнден а айтып ангылаталлыкъ тюйюлме. 10-15 минут бара эдиле жырлары.

… Омар тынгылагъанлагъа уллу сый бере эди. Концерт бошалгъандан сора сахнагъа бизни да чыгъара эди къоймай. Сора бир ариу алгъышла айта эди. «Алан, учкуланчыла! Не хурзукчула! Бек ариу акъ кирпичден юйлеригиз, ариу къызларыгъыз, жашларыгъыз, – дей келип, алгъыш этип, сора: «Энди мен былайдан той этмей кетерик тюйюлме, чыкъчыгъыз жашла, къызла сахнагъа!» –  деп кеси биринчи чыгъып тепсеп, жамауатны ыразы эте эди.

Къонакъбайланы ыразы этиуге ол бек уллу магъана бергенди. Бир элден сыйланмай да кетмей эдик.  «Арыгъансыз, билебиз, алай бир жырласагъыз эди», - деселе, угъай демей эди. Сёзю, чамы бла да сейирсиндире эди. Чыртда уллу кёллюлюгю жокъ эди, сенича-менича, кесин ёрге тутмай. Къысхасы, ёзден къаны юсюнде эди.

Тазалыгъына кёре, жюреги да бек такъыр эди… Ол айны ичинде бир концертибиз къалгъан эди болмай. Сары-Тюз элде. Келебиз ары. Маданият юйден узакъ бармай ким эсе да ётген эки-юч кюнде ажымлы ёлгенин айтадыла.  Биз Омаргъа къалай айтабыз деп, сагъыш эте тургъанлай, къартла жыйылып келип къаладыла. «Омар, сен узакъдан келгенсе, бушуу бушууду, этер мадар жокъ, асырагъанбыз. Биз ыразыбыз санга, сен келип тураса, тыйма да, концертинги бардыр», - дейдиле.

Эсимдеди Омарны жууабы. «Къалай болады алай, биреуленни арбазы тобукъгъа дери къандан толуп тургъанлай, мен былайда къалай жырларыкъма? Угъай! - деп къойгъан эди.

Айтханымча, адамны илешдире билгени бла бизни кесине бургъан эди. Бизни бла тенгча турса да, биз намысыбызны атмай эдик, къатында башыбызны энишге тутуп тура биле эдик.

 «Анам» деген жырны эшитгенибизде биринчи кере Омар жырлап, жилягъан этген эдик. Тилесек бир олтургъан жерде, ол жыргъа жыламагъан адам къалмай эди. Жюрекден келген, неси да келишген, сёзлери – терен, макъамы – аламат. Омарны къалай жырлагъанын айтмайым да къояйым, кесигиз билесиз. «Анам» деген жырын эшитгенимде, ол заманда ангылагъан эдим бир тилде болгъан энчи затланы башха тилге кёчюрюр амал болмагъанын.  Кимни жырыды деп сорабыз да, хапарын айтады. Семенлени Смаилны «Анам» деген жырындан сора, кесими юсюмден айтсам, тилибизге, аны теренлигине, магъаналылыгъына эс бёлюп башладым. «Джёгетей» ансамбльде къарачай жырлагъа, фольклор чыгъармалагъа бурулдукъ.

Омарны хапарын айта келсем, чамларын да сагъынырыгъым келеди. Жашауунда ол да бир энчи шарты эди. Бир къауум чамлары эсиме тюшедиле… Бир жол чыгъып жырлай турабыз. Бир заманда «гыжжд» деп эшик ачылгъан таууш келди да, бир мазаллы къош ит, кирип келип, къараучуланы алларына ётюп чёкдю. Биз, жаш къауум, эжиу этгенле, кесибизни тыялмай, кюлюп башлайбыз, ол ит а башын сол жанына атады, онг жанына атады, къарап турады. Кюлюп башлайбыз, бирибиз кюлсе, ол бири чыдаргъа кюрешип, алай бла эжиуню бир кесек бузабыз, сора биреулен:

– Махмут, бу итинги ары бир ал, – дейди да, бир жаш, чурукъларыны башы бла да къамичиси:

– Эй, Добар! – деп башындан ары тартады, ол да, унамай, кючден алып кетеди. Концерт бошалады да, Омар ол айтыучу сёзлерин айта келип:

- Малкъаргъа къайтсам: «Мараны адамлары къой, манга тынгыларгъа итлери да келген эдиле деп, айтмай къоймам», – деп кюлдюрген эди.