Ариулукъну мардаларына алданыу

Нальчикде орамда жарым сагъат жаяу айлансанг окъуна, эслейсе: къалай кёпдюле бир бек арыкъ къызла. Не затды бу? Къайдан чыкъгъанды жангы марда? Бир жол республикалы больницагъа барып, терапевт

Чаналаны Зухура бла тюбешеме. Ол а бир саусузну юсюнден хапар айтады. «Арыкъ болама деп, дарманла ичип, битеу саулугъун бузгъанды бир къыз, анга болушалмай къалдыкъ, ёлдю. Бек жюрегим къыйналгъанды», - дейди. Ёлюп къалырча къаллай бирге арыкъ болургъа керекди?..

Ызы бла билим бериуде ишлеген бир белгили тиширыу биягъы бу таблеткаланы хаталарындан замансыз жашаудан кетгени барыбызны да титиретди. Жангы модамыды арыкъ болуу?  «Угъай, озгъан ёмюрледе да болгъанды субайлыкъгъа итиниу. Корсетлени не ючюн кийгендиле? Субай кёрюнюр ючюн. Анорексия да бусагъатда чыкъмагъанды, - дейди психиатр Текуланы Виола. – Онжетинчи ёмюрде ингилизли врач Ричард Мортон къызла субай болабыз деп, ашдан тыйылып, бир-бирде саусузла болуп къалгъанларыны юсюнден жазгъанды. Мортон кеси ыразылыкълары бла ачлыкъ сынап, ёлюп кетгенлени юслеринден да жазгъанды. Алай, тюз бусагъатдача,  кёп кеслерин къыйнагъанла бир заманда да болмагъандыла.

Шёндю битеу да башха психика ауруула бла  тенглешдиргенде, анорексиядан бек кёп адам ёледи.Жаланда къызла угъай, жашла да. Дунияны Интернет бек терк тюрлендирип барады. Адамла бир кибик сагъыш этерге юйренедиле. Алгъын хар халкъны кесини энчи кийими болгъан эсе, энди ол да къуруй барады. Аны бла бирге адамны сыфаты, семизлиги-арыкълыгъы бла байламлы да жангы мардала кийириледиле. Ол бек жарсыулу ишди, нек дегенде, буруннгулу заманлада битеу халкълада да семиз да, арыкъ да болгъанды, бусагъатдача тёзюмсюзлюк жюрюмегенди. Шёндю уа «толерантность»  деген сёз  бла бек кёп хайырланнганлыкъгъа, бир бирге тёзюмлюк да, хурмет этиу, ариу айтыу да аз эсленедиле».

Кёплеге бек къыйынды арыкъ болургъа! Нек? Ишлеген адамны кёгетле сатып алыргъа, таза эт излеп, андан аш этерге  заманы жокъду. Фастфуд жерни башын алгъанды, андан а бек терк семиресе. Американы орамларын кёргюзтселе телевиденияда, семиз адамла къалай кёп болгъанларына сейир этесе. Аланы бир къаууму психологлагъа, психиатрлагъа жюрюйдюле, нек дегенде, семизликлери ючюн депрессиядан (тюнгюлюуден) чыгъалмайдыла. Бир къыйынлыкъ башха палахны сылтауу болады. 

Психолог Гыллыланы Фаризат кёп адамла кеслери сагъыш этерге, оюмларгъа сюймегенлерин чертгенди. «Рубенсни суратларын алсагъыз, кёрлюксюз: аны заманында семиз тиширыула ариулагъа санала эдиле. Алай  арт ёмюрледе, бютюнда жыйырманчыда, арыкълыкъ бир сейирлик ариулукъгъа саналып башланнганды. Биз барыбыз да Парижде моданы ыйыгъында не зат кёргюзтгенлерине къарайбыз. Модельлени кёбюсю  субайладыла. Сора жаш адамла алагъа ушаргъа кюрешедиле, болалмасала, жюреклери къыйналады.

Ким не зат айтады деп къоркъгъан жаш адамланы сабий жылларын тинтсек, кёребиз: алагъа аталары-аналары кереклиси чакълы бир сюймеклик саугъаламагъандыла. Бала саулукълу болур ючюн, кюн сайын аны багъалагъан адамланы къатында ёсерге керекди. Ариу сёзледе бёлене, ынналаны-аппаланы жылыуларын сезе, аталарыны-аналарыны сюйген кёзлерин кёре…Мен сабийле бла кёп жылланы ишлейме, аналадан тилегеним: урушмагъыз балаларыгъызгъа, сиз сюймесегиз аланы, ким сюер?»

Жарсыугъа, школчула семизлеге кюлюп, кёллерин тюшюрюп, кюн сайын сындырып турадыла. Бу болумгъа психологла «буллинг» дейдиле. Аны къурутур ючюн бир устаз угъай, битеу да коллектив, алагъа къошулуп атала-анала да кюреширге керекдиле. Юйде хапар къуруда ахчаны-бохчаны, мюлкню-байлыкъны юсюнден бара эсе, сабий зыккыл кийиннгенни ачы сёзю бла ачытырыкъды.

Диеталада тургъан тиширыуну баласы да дуниягъа анасыны кёзлери бла къарарыкъды. Анорексияны тамырлары терендиле.  Бир адамгъа да кюлюрге, хыликкя этерге жарамайды. Ол арыкъ болама деп, ашдан тыйылса, ёлсе, аны гюняхы анга кюлгенлени боюнунда боллугъу баямды. Къалай болушургъа боллукъду анорексиядан къыйналгъаннга? «Бек алгъа психологга неда психиатргъа барыргъа керекди, - дейди Текуланы Виола. – Саусузгъа  ала болушаллыкъдыла, кесин сюерге, санын-чархын кереклисича сезерге юйретирикдиле. Адамны айныгъаныны баш шарты – ыразы бола билгениди. Хар бирибиз да Аллахха аягъы юсюбюзде болгъаныбыз ючюн, саулугъубуз ючюн, жууукъларыбызны-тенглерибизни кюн сайын кёрюп, ашыбызны-сууубузну табып жашагъаныбыз ючюн шукур этерге керекбиз. Жашауда кимге не хайыр этгенибизни сюзюучюле болайыкъ. Жамауатха къуллукъ этейик. Къуруда даула айтып турмай. Саныбыз-чархыбыз жауубуз тюйюлдю, ала бла уруш этерге керекмейди. Алай саусуз аны кеси ангыламагъаны себепли, психолог неда психиатр болушургъа керекдиле».

Бир-бир адамла анорексия ауруу болгъанын ангыламай, оздуруп къоядыла. Нальчикде окъуна ненча адам ёлгенди бу ауруудан. Сейир тюйюлмюдю: фашистле  жокъ, концлагерьле жокъ, алай бир-бирле, кеслерин сюймей, ашдан-суудан тыйылып, замансыз жашаудан кетедиле. Ийнаннган да къыйынды бу ишге, алай статистика бек къоркъуулуду. Сакъ болайыкъ.  Бютюнда акъылбалыкъ болмагъан сабийлеге бла жаш адамлагъа.