«Табийгъат – келир тёлюледен ёнкючге алгъан байлыгъыбызды»

Къабарты-Малкъарны артыкъ уллу болмагъан жери табийгъат хазнасы бла эрттеден бери да айтылып келеди. Мында дунияда аз тюбеген битимле, кийик жаныуарла да кёпдюле. Ма аллай бай къудуретибизни сакълау бла энчи къырал учреждение кюрешеди. Ол КъМР-ни Энчи къорууланнган табийгъат тийрелени дирекциясыды. Бюгюн аны таматасы Биттирланы Адрахманны жашы Аубекир редакцияны къонагъыды.

- Аубекир, энчи къорууланнган жерлеге къаллайлары саналадыла?             

- Къырал табийгъат заповедникле, миллет эмда табийгъат паркла,  табийгъат эсгертмеле, дендрология паркла эмда ботаникалы терек бахчала. Аланы барысы да къырал власть органланы оноулары бла энчи халда  сакъланадыла. 
Къабарты-Малкъарны табийгъаты тамашалыгъы бла айырмалыды, анда адам къолу жетмей ишленнген кёп сейир эсгертмеле бардыла. Аланы кёрюрге битеу дуниядан да келедиле. Ма аланы сакълар эмда Къабарты-Малкъарны къудуретин таплай тутар ючюн, республиканы  Правительствосу озгъан жюзжыллыкъны  60-90-чы жылларында энчи сакъланнган федерал эмда регион магъаналы табийгъат жерлени къорууларгъа кереклисин тохташдыргъанды. 

Аланы санына федерал магъаналы  Бийик тау  табийгъат заповедник эмда «Приэльбрусье» миллет парк, дагъыда регион магъаналы сегиз къырал табийгъат заказник, жыйырма табийгъат эсгертме эм бир ботаникалы терек бахча  киредиле.
Къорууланыргъа керекли федерал эмда регион  магъаналы жерле 335,6 минг гектарны аладыла, ол а республиканы жерини 27 процентин тутады. Регионда уа энчи къорууланнган тийреле  152,6 минг гектар боладыла.

- Табийгъатда энчи къорууланнган жерлени юслеринден законодательствогъа быйыл бир къауум тюрлениуле кийирилгенлерин да билебиз, ала  къаллайладыла?   

- Хау, жылны башында Россей Федерацияны Правительствосу жангы законну къабыл кёргенди. Анда табийгъат комплекслени, аз тюбеген битимлени эмда жаныуарланы сакълау, туристле аслам баргъан жерлени не къадар аяулу хайырланыу, алагъа энчи тийреле эмда жолла къурау, буруннгулу маданият эсгертмелени къоруулау, аны бла бирге туристлени къоркъуусузлукъларын жалчытыу  жаны бла мадарла белгиленнгендиле. Ол законнга тийишлиликде биз право актла  жарашдыргъанбыз, алада, табийгъатны  къоруулау жаны бла регионну энчилигин эсге алып, излемле  тохташдырылгъандыла.

Биринчиден, жангы законнга тийишлиликде заповедникни эм энчи къорууланнган жерлени чеклерин бузаргъа жарамайды, бек башы уа – алада, къаллай  да болсунла, энчи иеле къурулуш бардырыргъа эркин тюйюлдюле.

Сёзсюз, Табийгъатны энчи къорууланнган  жерлеринде эрттеден бери жашап келген адамлагъа киши да тиерик тюйюлдю. 

Экинчиден, законда белгиленнгенине кёре, энчи къорууланнган  жерледе болжаллы халда объектле орнатыргъа боллукъду: кэмпингле, глэмпингле, аш-суу этген эмда туристлеге керекли башха тюрлю объектле.  Болсада, алада да  къурулуш материалланы хар тюрлюсюн хайырланыргъа жарамайды. Башхача айтханда, къорууланнган жерде, сёз ючюн, агъачдан абери ишлерге боллукъду, бетондан  а - угъай. 

Ючюнчюден, табийгъатда энчи къорууланнган жерледе туристле бла байламлы ишле шёндюге дери да бардырылгъанларын эсге алыу бла алгъын къол салыннган келишимлени барысына да жангыдан къараргъа  тийишлиди. Адам  мюлк ишин тийишлисича бардырса, аны бла келишим андан ары да этилликди. Аллай жерледе законнга келишмеген ишле этгенле  уа жууапха тартыллыкъдыла.

Тёртюнчюден, табийгъатда энчи къорууланнган жерледе къурулуш ишле бла байламлы тюрлениуле этилгендиле, алагъа  жангы законодательствогъа кёре къараллыкъды.

- Арт заманлада  экология туризм  магъаналы жерни ала барады. Аны аллай тюрлюсю республикада энчи къорууланнган жерлеге къайгъырыуда не берликди?

- Бюгюнлюкде бизде туризмни айный баргъаны игиди. Алай  аны айнытыу бла бирге республикада табийгъатда энчи къоруулагъан жерлеге хата салыргъа жарамагъаныны юсюнден да унутургъа жарамайды. Дагъыда биз, бюгюн жашагъанла, бир затны эсде тутаргъа керекбиз: табийгъат биз келир тёлюледен  ёнкючге алгъан хазнады. Алай эсе уа,  барыбыз да аны бирден сакъларгъа эмда къорууларгъа  борчлубуз.