«Насып намысдан жаратылады»

Мен насыплы адамла бла тюбеширге бек сюеме. Аланы къатларында турсам, ушакъ этсем, оюмларына тюшюнсем, кесими да насыплыгъа санайма. Кёпню кёрген, кёпге тёзген, терен  акъыллы абадан адам а сени бла ушакъ этгенде, къууана билгенин кёрген да  бек хычыуунду. Бюгюннгю ушакъ нёгерим Кёнделенни  хурметли акъсакъалларындан бири, жети сабийли юйюрню атасы Метланы Нухду. Ол бюгюнлюкде жыйырма беш туудукъну, онтёрт да аладан туугъанчыкъланы огъурлу аппаларыды. 

– Нух, къайсы жылда энчи юйюр къурагъансыз?

– Биз Лашкутадан Темуккуланы Махмудну къызы Аслижан бла 1960 жылда юйдегили болгъанбыз. Айып этмегиз алай айтханыма, бек огъурлу адам болуп тюшген эди  юй бийчем. Кеси ёмюрюбюзде бир кере да бир бирибизни сёз бла, кёз бла да жарсытханбыз деялмайма. Кеси ариу юйюрде ёсгени себепли, манга да, юйюрюме да хурмет этгенди. Тынч жашап, сабийле ёсдюрюп, алай келгенбиз. Он жыл мындан алгъа,  дуниядан кетгенди, жаннетли болсун.

– Жашауугъузда кесигиз а не усталыкъны сайлагъансыз?

– Жетинчи классны Орта Азияда  бошагъанма. Сора Джалал-Абадда Пушкин атлы педагогика училищени бошап, 1956 жылда анда устаз болуп ишлеп башлагъан эдим. Къайтып келгенибизден сора да, КъМКъУ-ну филология бёлюмюн бошап, малкъар тилден дерсле болмай, башланнган класслада ишлегенме. Сора, Орджоникидзеде университетни биология бёлюмюн бошап,  кесибизде 1-чи  номерли орта школда биологиядан устазлыкъ этгенме. 1991 жылгъа дери жашауум билим бериу бла байламлы болгъанды.

– Устазлыкъ жылларыгъызны уа  къалай эсгересиз?

– Бек иги эдиле сабийле.  Окъургъа сюймегенле да бар эдиле, алай бек аз. Асламысы кёллерин салып, билимсиз алгъа баралмазлыкъларын ангылап окъугъандыла. Биз да аланы итиниулерин кёрюп, неге да сюйюп юйретгенбиз. Бусагъатда уа сабийле окъумайдыла дерге да боллукъду. Анда-мында бири  итинеди, къалгъанла уа… 

Бизни школда 1200 сабий окъугъанды. Къыркъ эки сабий болмаса, классны экиге бёлюрге къоймагъандыла. Ма алай бла, биз къыркъ бир сабийни бир классда окъутуп тургъанбыз. Игилик, адамлыкъ, намыс, адет да болгъан заманла эдиле ала. 

– Бусагъатда аллай бир сабий саулай элде да болмаз, бир школда угъай. Недеди да сылтау, сизни оюмугъузгъа кёре?

– Мен ангылагъандан, жашларыбыз, къызларыбыз да заманында юйдегили болмайдыла, сабийле да туумайдыла. Кесигиз бир хыйсап этчигиз, ол къадар къыйынлыкъ сынап келген халкъда  тойла да болгъандыла, сабийле да кёп туугъандыла. Аллахха шукур, миллетни санын  алай бла кёбейтгендиле. Иш болмаса, не этсинле? Бизни элден окъуна не къадар жаш адамыбыз кетип, узакълада ишлерге кюрешедиле. Не медет, башха амаллары болмаса, ансы, юйюрлерине ала да бек тансыкъ бола болурла. Иши болмагъан, сом хайыр тюшюралмагъан а юйдегили болургъа да базынмайды. Базынса да, ишсиз-кючсюзге киши къызын бере да турмайды. Алай бла бир бошалмагъан чырмау жол болады. 

– Сабийлени юсюнден да айтсагъыз эди?

– Сизни да Аллах сыйласын, абадан къыз Танзиля, замансыз жашаудан кетгенди. Жангыз бир къызы барды да, ол юйюрлюдю. Экинчи Захиратны  беш сабийи барды. Аны гитчеси Анзиляны да юч сабийи барды. Тёртюнчюбюз Жулдузну да беш сабийи барды. Жашладан абаданы Шамил да юч сабий ёсдюреди. Аны ызындан келген Тахирни да юч сабийи. Тахирни эгизи Зухура, беш сабий ёсдюргенди, тёрт къыз бла бир жаш. Алай бла, Аллахны ахшылыгъындан, жыйырма бла беш туудугъубуз, аладан туугъанла да онтёрт боладыла. Барысына да бек ыразыма. 

Бирчиги бизни мудах этмегенди, жалгъан сёзге къалып, айып келтирмегенди, керексиз жумушлагъа къатышып, бетибизни жоймагъандыла. Билген игилигибизни аямагъанбыз, ала да тюз алгъандыла. Мен ыразыма, Аллах да алагъа ыразы болсун. 

– Саулай да жашауугъузну эсгере сагъышлансагъыз, сиз къаллай жашау эталгъансыз? Этген муратларыгъызгъа жеталгъанмысыз?

– Энди, жашаууму онюч жылын тюрмедеча тургъаныбыздан тышында, къалгъаннга ыразыма. Жашау этерге да, билим алыргъа да кюрешгенбиз. Мен умут этген зат болуп, жетмегеним болмагъфанды. Бир дауум къалмагъанды. Сизни да Аллах сыйласын, жашау нёгеримсиз къалгъаныма мудах болгъанма. Алай кесими жангыз къоймайдыла, бары да жюрюйдюле, хар заманда тёгерегимдедиле. Сабийлени айыпсыз ёсдюралгъаныбызгъа къууана жашагъанбыз. 

– Китап, газет окъугъаныгъызны кёреме.  Айтханым, элден, дуниядан хапарыгъыз барды. Жашау тюрленнгенди дегенни терк-терк эшите туруучума. Сизни оюмугъузгъа  алаймыды ол?

– Мен кеси оюмуму айтама – бизни заманда жаш тёлю таматаны сёзюне къарай эди. Бир заманда намысларын ташламагъандыла, кеслерин алгъа атмагъандыла. Эндигиле уа  асламысы  намысны не болгъанын да унутхандыла. Абаданны сёзюне сый бериу, жарсыугъа, къала барады. Бек къайгъырама аллай затлагъа. Ата-анала да кереклисича юйретмейдиле,  сабийни кеси аллына бошлап кёпле къоядыла. Юйюрде намыс кёрмесе, къалай билликди сабий аны?

Алгъын район газетибизде хар ыйыкъдан ненча юйюр къуралгъанын, ненчасы чачылгъанын, ненча сабий туугъанын  бла ненчаулан ауушханын билдире эдиле. Жарсыугъа, артдан-артха чачылгъан юйюрле къуралгъанладан эсе кёп, ёлгенлени саны да туугъан сабийледен кёп бола бара эди.  Тилеригим, тиллерин билсинле, намысны-адетни унутмасынла. Ала бизни кёп ёмюрледен келген  алтын хазнабыздыла.

–  Насып деген сёзню магъанасын къалай ангылайсыз?

– Насып – ол Аллахутагъала берген юлюшдю дерге сюеме. Насып намысдан жаратыла болур,  адамны тюз жолгъа салгъан, ахшылыкъгъа юйретген. Мен насыплыма, миллетге да тилейме – тюз жолда баргъан сабийлени, намысха сингнген жаш тёлюню, терен къартлыкъгъа дери жашагъан ата-аналаны!