Ёмюрле бла хайырланылгъан амалла

Бизни тамата тёлюбюз ёмюрлени теренинден да жашауда саулукъгъа хайырлары болгъан къаллай сейир амалланы хайырланнганларын бизге Улбашланы Саният жазып жибере-жибере турады. Алгъаракъда биз сизни андан бир къаууму бла сизни алгъаракъда шагъырей этген эдик. Бюгюн да аны бир кесиги бла шагъырей этерге сюебиз.   

1.Баууру ауругъан адамгъа хыяр, хууан ашатып болгъандыла. Хыярны башчыгъын кесип, ортасында бюртюклерин къол бла кетерип, хыярны ичине бир чёмюч тенгли бал, ол болмаса, шекер къуйгъандыла, башчыгъын жапхандыла. Аны аш гумугъа салып, бир ыйыкъ тутхандыла. Андан бир кюннге бир чёмючню ауругъаннга ичиргендиле.

2. Къарыны ётюп къыйынагъан адамгъа башы алыннган сютден этилген бишлакъ ашатхандыла. Жаулу азыкъ ашатмагъандыла. Дагъыда иги бишмеген къоз бюртюкню алып, аны аракъыгъа атып, башын жабып, къарангыда ыйыкъ чакълы тутхандыла. Ичи ётгеннге бир гитче чай къашыкъ бла андан ичиргенлей, ол ауруу тохтап къалгъанды. Ол дарманны сакъ ичирирге керек болгъанды. Къанны уютады. Бу дарман къанагъан жарагъа да жарагъанды.

3.Ирини чыкъмай къыйнагъан жарагъа, битиуге къара сапынны отда бир сауутда, адырда эритип, анга сары жауну, агъач кюлню да къошуп, акъ кисейге жылылай салып, саусузну къыйнагъан жерин байлагъандыла. Сора дагъыда как биширип, ол бек сууугъунчу аны да кисейге салып,  ауругъан жерге салгъандыла. Уллу тёгерек соханны да тыш къабугъу бла отда биширип, отдан алып, артып, жылылай эки кесип, ирин эте тургъан жараны юсюне салып, быстыр бла  байлагъандыла.

Къарт аппаларыбыз а къаманы бурунун отда къыздырып, жаралары ирин этип къыйнагъан уруш этген жашланы жараларын къама бла ачхандыла. Ол амалны ирин къаннга кирмесин деп хайырланнгандыла.

4.Аягъында сингири тартхан адамны аякъ бармагъын чимдигендиле, неда ийнени азчыкъ чанчып аяздыргъандыла.

5. Къулагъы ауругъан сабийни къулагъына аз чёплеу жаучукъ жылытып, эки тамызычыкъ тамызгъандыла. Бал батмандан алып бир эки кирсиз бал тамызычыкъны ол халда хайырланнгандыла. Тузну табада жылытып, артмакъчыкълагъа къуюп къулакъ тюплерине салгъандыла. Андан сора да, эки жумуртханы биширип, аланы жан жаулукъчукълагъа салып, сабийни къолуна бергендиле, кеси къулакъ тюплеринде тёзалгъаны тенгли тутарча.

6.Эр киши ауруулагъа хыярны биширип, бюртюклерин да ашатхандыла. Кесим кёргенме, эр киши асыры ауругъандан, къычырыгъы элге эшитиле тургъанлай, къарт ыннала къоймай аны 6-жыллыкъ жашчыгъын

чёмюшчюкге сийдирип, аны ичиргенлей тынчайгъанын.

7.Кече, кюн батхандан сора, къагъанакъ, андан абаданыракъ сабийни да эшикде айландырыргъа жарамагъанды. Ол къоркъунсунуп жилярыкъды, жин зараны жетерикди дегендиле.

8. Сабийге ёшюн ичирген тиширыугъа  ёшюнюн ачаргъа, сууукъ этерге да жарамагъанды. Андан сора да, аман кёз тиерикди деген акъыл бла да.

Атасыны, анасыны, къарындашларыны, къайынларыны къатында ол намыссызлыкъгъа бла былхымсызлыкъгъа саналгъанды. Тиширыу отоуунда болмаса, адам къатында  уллу къол  бла ёшюнюн жабып сабийге алай ёшюн берип болгъанды. Жарсыугъа, шёндю ол адет тас бола барады. Ёшюнден сютю кетмей, ёшюню къатып, саны къызгъан тиширыуну ёшюнюн уллайгъан сабий ауузуна эмип тюкюргенди. Кёп сютю болуп къыйнаса уа, къоншуда къарыулуракъ сют ичген сабийге ичиртгендиле.

9.Жол жарашмагъан адамгъа, сабийге да тузлу бишлакъчыкъ къапдыргъандыла. Айран уртлатхандыла. Суучукъ ичиргениле. Абадан адам а жолда хапар айта барса, ичине хауа кире ол да анга себеплик этгенди.

10. Кёзлери химил этген сабийни, уллу адамны да кёзлерин кирсиз жуууп, ана сютден тамызгъандыла. Бал батмандан алып, балчыкъ тамызгъандыла кёзлерине. Сабийни кесини эрттен сийдикчигине мамукъ тийдирип да ышыгъандыла. Кёзлери аман кёрген адамгъа чабакъ ашатхандыла.

11.Тамагъы ауругъаннга нарат чайыр чайнатхандыла, исси болмагъан жылы сютге бал салып ичиргендиле. Аякъларын исси, тёзалгъаныча, суугъа салдыргъандыла. Суу ташны отда къыздырып, аякъ тюплерине салгъандыла. Орундукъда тумаланып жатдыргъандыла.

12.Буруннгулу адамла ауусул (стоматит) къыйнаса, ачыу таш эмгендиле.

Сабийге да ачыу ташны уатып, унча этип, ауузчугъуна сепгендиле.

13.Ёпкелери ауругъаннга борсукъ жау ичиргендиле, чий чабакъны борсукъ жауда къуууруп ашатхандыла. Сыртына эчки жау жакъгъандыла. Сютге жау бла бал къошуп ичиргендиле. Нарат чайыр чайнатхандыла. Нарат агъачха элтип солутхандыла. Аш азыкъны эркин ашатхандыла.

14.Чабакъ ашагъан кюн сют ичерге жарамагъанды. Ол ушхолланы аурутуп, эшикге терк- терк чапдырады. Къусдургъан, аурутхан да этгенди. Къанны ууландырады.

15.Ични къатдырыргъа уа бишлакъ ашатхандыла. Къоз терекни иги бишмеген, жетмеген къозчукъларындан эзип, аракъыгъа къошуп ичиргендиле (бек азчыкъ), гитче къашыкъчыкъдан окъуна уллу адамгъа. Олсагъат окъуна болушханды. Тюй, пиринч хантус ичиргендиле, тюй как биширип ашатхандыла. Андан сора да, тауукъну ташдёрденин кюнде къатдырып, аны унча ууакъ этип, бир кесегин  ашха къошуп ауругъаннга ашатхандыла.

16. Аш оруну ууланнганнга от жагъада гыржын биширип, аны кюлюн сыйпамай, неда хычин биширип, неда картоф, кюлюн сыйпамай, жау жакъмай, алай ашатхандыла. Белгилисича, от кюл ууну кесине тартып алады. Сары жауну къашыкъ бла къапдыргъандыла. Къартла айтханнга кёре, сары жау къарында ууну кесине тартып жыяды.

17. Къаны азайгъан адамгъа чюгюндюр чапыракъдан, мурса чапыракъдан хычин ашатхандыла. Тууар этден бек къууурмай шишлик ашатхандыла. Иги бишмеген, чийли - бишли этип. Къоз, чертлеуюк, алма, къара жюдюр, къызыл ашатхандыла. Улёкъу (ит бурун) суу ичиргендиле. Неден да бек жарагъан а таулу айран болгъанды.

18. Бюйрекле аурумазча деп таулу тиширыула эр кишилеге жюн белликле эшип, беллерине къысдыргъандыла. Тауда къойчулагъа жюн кёнчекле да эшгендиле.Узун, къысха чындайланы айтмай окъуна къояйыкъ.

19. Адам эт терисин исси суу бла неда жау бла кюйдюрсе, аны терк окъуна сууукъ суу бла жуугъандыла. Къаз жауну жагъып, алай сау этгендиле. Кырдыкла бла байлагъандыла. Сууукъ картофну да къырып, кюйген жерге салып, байлагъандыла.

20.Сюеги жеринден чыкъгъан неда сыннганнга къарай билген устала миллетде кёп болгъандыла. Сюекни бек къатдыргъан бишлакъды, акъды, дегендиле буруннгу къартла.

21. Нартюх жау бауургъа жарайды, дегендиле. Сабийлеге биширип, зырна этип, кюлде да къуууруп, къурмач да этип ашатхандыла, алай мардасы бла.

22. Аякълары ийис этген эр кишини, аякъларын тузлу, сууукъ суу этип жуудургъандыла. Исси дарман, гара суулагъа элтгендиле. Къоз терекни чапыракъларындан суу этип, аякъларына жакъгъандыла. Эмен терекни къабугъун къайнар сууда тутуп аякъланы жуугъандыла.

23.Тиши ауругъан адамны тузлу суу этип, тишлерин бир ненча кере чайкъатхандыла, сарымсах салгъандыла тишлерине. Эмен терекни къабугъун исси сууда тутуп, артдаракълада уа аракъыгъа да салып, ауузун чайкъатхандыла, эменни къабугъун чайнатхандыла.