Миллет къыйматыбыз энчи сакълыкъны излейди

 Арт жыллада таулу сабийле, ана тиллерин къоюп, орус тилде сёлешгенлери жарсытады. Ол жангыз шахарда угъай, элледе да алайды. Тауча сорсанг, жууапны орусча берип къоядыла. Сабийлеригиз бла ана тилде нек сёлешмейсе деген соруугъа уа: «Сёлешебиз, алай телевизорда жомакълагъа, телефонлагъа къарап тургъанлары ючюн, орус тилни алып къоядыла», - деп жууаплайдыла. «Не этерге билмейбиз, биз тауча сёлешгенликге, ала унамайдыла», - дегенле да бардыла.

Жарсыугъа, узакъ эллерибизде бюгюнлюкде ана тиллеринде сёлешген угъай, ангыламагъан сабийле да тюбейдиле. Абаданла окъуна, сабийни къатына барсала, орусча сёлешип башлайдыла. Иш былай барса, тилибиз талай жылдан тас болуп къаллыгъы баямды, анга уа, эм алгъа, миллет кеси терс болады.

Къарт ынналарыбыз, баш иелери уруш аулакълада болуп, бир кюнню ичинде биргелерине ырысхыларындан да зат алалмай, къум тюзлеге тюшюп, кече-кюн да башларын ёрге кётюрмей ишлегенде окъуна, сабийлерине ана тиллерин бергендиле, миллет байлыкъгъа, намысха, адетге сакъ болуп тургъандыла. Ол тёлюню къатында бюгюнлюкде жашагъанла бир зат бла къыйналмайдыла. Алай миллет хазнаны уа багъаламайдыла, ыспассыз этедиле. Жаш атала-анала андан эсе ингилиз, француз, къытай тилни билсинле, неге керекди ол алагъа дегенле кеслерин къалай жангылгъанларын ангылай болурламы.

Ненча тилни билсе да сабий, ол аны мыйысын айнытхан этеди. Малкъар тил а тюрк тилледен бириди, аны билген къыркъ тюрк тилни да къыйналмай ангыларыкъларын да тергемейдиле, билген да эте болмазла.

Кёпле диннге берилген сылтау бла арап тилни билсин деп да айтадыла. Алай хар тил да ол Дунияны Жаратханны бир энчи саугъасыды. Герпегеж элни эфендиси Бёзюланы Хаким хажи хутбада анга уллу эс бургъанды. «Бирлеге тилге сакъ болургъа керекди десенг, мен миллетчи тюйюлме, дейдиле. Алай Муслимден келген хадисде Дунияны Жаратханны келечиси кесини халкъындан башха халкъгъа ким аталса да, аны уа анда ата-бабалары жокъ эсе, олтургъан жери жаханим оту болсун, деп айтханды. Миллетни сыфатын а тил кёргюзтеди. Сен ана тилинги унутуп, аны бла сёлешмегенлей, башхача сёлеше эсенг, сен ким боласа?!» - дегенди Хаким хажи.

Кёп анала кеслерини эринчекликлерин, къайгъырмагъанларын телефонладан, орус жомакъладан кёрюп къойгъанлары да баямды. Телефонла, планшетле жангыз да сылтау болгъаныны юсю бла бир къауум жаш юйюрню оюмун соргъанбыз.

Алтууланы Заур бла Танзиля Москвада жашайдыла. Танзиля он жылны белгили вузлада ингилиз тилден окъутуп тургъанды. Бюгюнлюкге онлайн курсла ачханды, ингилиз тилни билдирирге кеси карточкала, программала да къурагъанды. Сабийлери Мариям бла Алий гитче класслада окъуйдула, жайда аммаларына солургъа келедиле. Ол сабийлени ингилиз тилни кимден да уста билирге амаллары болгъаны баямды. Алай ала бери келип, ана тиллеринде шатык сёлешгенлери бек сейир этдиргенди.

Туугъанлы ара шахарда ёсгенликге, аланы аталары бла аналары тил, миллет байлыкъларына да сакъ болгъанлай турадыла. Республикагъа келгенлеринде, ана тилде шатык сёлешгенлери бек къууандыргъанды. «Ол бизни миллетде бек къайгъылы ишди. Биз мында жашагъанлыкъгъа, сабийле бла юйде тауча сёлешгенлей турабыз. Мариям иги сёлешеди, Алий гитчерек болгъаны ючюн да болур, мен сюйгенча иги сёлешмейди алыкъа. Алай иги билдирирге сюеме. Солуу заманлада Москвадан бери келгенде, мында жашагъан сабийчикле орусча сёлешгенлерин кёрсем, бек жарсыйма. Ол дуния тюрлене баргъаны ючюн тюйюлдю, асламысында ата-аналаны эриннгенлери ючюн болады.

Интернетде ненча аллай юлгю барды, сёз ючюн, бир миллетни адамы башхагъа барып, сабийлери уа эки тилни да, ингилиз, француз тиллени да билип, шатык сёлешгенлери. Бизни сабийле да билалыкъдыла ол тиллени барысын да, эм алгъа уа – ана тилибизни. Хар ата-ана да сагъыш этерге керекдиле, биз бюгюн тилни билдирмесек, тамбла биз да, сабийлерибиз да кимле боллукъбуз», - дегенди Танзиля.

Бёзюланы Ахмат бла Жамиля уа Нальчикде жашайдыла, юч сабий ёсдюредиле, тамата жашчыкъларына-Дамирге жети жыл болады, быйыл школгъа баргъанды. Ол сабий гитчерек болгъанында, юйюрлеринде орусча сёлешгенлери ючюн ол да ол тилде сёлешип тургъанды, аны ызындан гитче къарындашчыгъы Батыр да. Алай арт заманда интернетде Дамирни малкъар тилде аппасына алгъышла айтханын кёргенме, анча заманны орусча сёлешип тургъан сабийни тилни шатык билгени керти да сейир этдиргенди.

«Аппасына, ыннасына элге барса, анда аны бла къуру тауча сёлеше эдиле. Артха, шахаргъа келгенде уа, ана тил аны жюрегине кирип, тауча сёлеширге кюреше эди. Аппаларын, ынналарын да къууандырама деп, бир байрам бла алгъышларгъа керек болса, тилеп, малкъар тилде алгъыш айта эди. Бир кере уа тойгъа барып, анда Созайланы Натуну «Тауча, бирча» деген жырын эшитип, анга тепсеп башлагъанына биз да сейир болгъан эдик. Юйге келгенде уа, ол жырны табып, анга тынгылап: «Къаллай ариу тилибиз барды», - деп, кесибизча сёлеширге бютюн итинеди. Андан сора уа: «Сиз ана тилни билесиз, мен да билирге сюеме, юйде да тауча сёлешире сюеме», - дейди. Алай бла юйде ана тилде сёлешип башлагъанбыз.

Анда-мында орус сёз айтып къойсакъ да, ыразы болмайды, гитче къарындашчыгъы бла эгешчигине да ана тилден башха тюрлю сёлешсек, унамайды. Биз эс этмегенликге, кёп сабийни ана тиллерине, туугъан жерлерине сюймекликлери жюреклеринде, къанларында барды. Бир-бир сабийле аны гитчеликлеринде ангыламагъанлыкъгъа, эсли болсала, билликдиле. Алагъа ана тилни юйретмегенлей, ыспассыз этип къойгъан таматалагъа уа жюреклери къыйналгъан этерикди. Аны ючюн билдирирге итинейик барыбыз да», - дегенди Джамиля.

Темуккуланы Мухтар бла Сима да шахарда жашайдыла, юч сабий ёсдюредиле. Ала шахарда сабий садха, ызы бла школгъа да баргъанлыкъгъа, ана тиллеринде бек ариу сёлешедиле. Юйню таматасы Мухтар биринчи кюнден да сабий садда башха миллетни сабийлери болгъаны ючюн, орус тилде сёлешгенликге, садны арбазындан чыгъып, атасы-анасыны къолундан тутханлай, жаланда ана тилде сёлешириклерин жорукъ этип къойгъанды. Аны себепли тилни къатышдырмагъандыла, сабийле орус тилде жомакълагъа къарагъанлыкъгъа да, бир бирлери бла ёз тиллеринде сёлешгенлей турадыла. Тамата къызчыкълары Ясмина башха тиллени да иги биледи. Ёз тиллерине, туугъан эллерине - Огъары Малкъаргъа сюймекликлери уа жюреклериндеди. Быллай ата-аналагъа хурмет этерчады.