Ышангылы, огъурлу да генерал…

Миллетибизде  Ленинни орденине тийишли болгъанла алай кёп тюйюлдюле.  Айтхылыкъ генерал-майор Деппуланы Хаким аладан бириди. Совет Союзну заманында къыралны бек сыйлы саугъаларындан бирин Хаким Сафаровичге 1967 жылны ноябрь айында берген эдиле. Ол кёп жерледе къуллукъ этгенди, кёплеге болушханды. Аны огъурлу ишлерин бюгюнлюкде аны къаршы таныгъанла уллу хурмет бла эсгередиле. 

- Аныча адамланы унутургъа аз да жарамайды. Аны бла тюбешиулерими терк-терк эсиме тюшюрюучюме. Сыйы, намысы да  бийик болгъан адам эди  ол, - деп эсгереди нальчикчи Батырбек Гукетлов малкъар халкъны атын айтдыргъан уланларындан бири  генерал - майор Деппуланы Хакимни. 

-Юйюрюбюз Орта Азиягъа кёчюрюлгенлени къауумундан болгъаны себепли,  Хаким Сафарбиевич бла  мен Фрунзеде танышхан эдим. Оналты жылымда къыйын авариягъа тюшгенимден сора, саулугъум осалыракъгъа кетип эди. Алай, анга да къарамай, мени аскерге чакъырадыла. Юйюрюбюз бир онг да эталмагъанындан сора, уяла-уяла Хаким Сафаровичге сёлеширге тюшеди, нек дегенде ол мени керти халими биле эди. Сора бир къауум кюнден ол  шахарны комиссарын кесине чакъырып, мен да тургъанлай: - Ма бу жашны энтта да бир кере керексиз къыйнасагъыз, эшитмедим демегиз! Ол аскер буйрукъду! - деп ашыргъан эди. 

Дагъыда Деппу улуну тасха аты да болгъанды. Аны кёпле билмегендиле, алай керек жерде уа ол ат эшиклени кенг ачдырта эди.  Аламат аскерчи  аны манга да туура этген эди.  Бек кёп кезиуде болушханды манга. 

Генерал Кавказдан узакъда болгъанлыкъгъа, ол кезиудеги Къабарты Республиканы таматалары андан хаман болушлукъ излегендиле. Москва бла кеслери алларына тамамлаялмагъан жарсыуланы Деппу улу бла эбине жетдирип тургъандыла. Эсимдеди, Мальбаховдан бла Ахоховдан тюрлю-тюрлю тилекле бла къагъытла келиучюлери. 

Ол а: - Окъу да бу къагъытны, ызы бла уа оюмунгу айт, болушайымы огъесе болушмайымы, - дейди. Мен а къагъытланы къолума алыргъа окъуна унамаучу эдим. 

- Ала сизни атыгъыз бла келгендиле. Оноу этген угъай да, окъугъан да этерик тюйюлме, - деп, кесине къайтарыргъа тюшген эди бир ненча кере. Къайда да сёзю ётген, чынтты таулу эр киши эди. 

Дагъыда генерал эсгериулерин да терк-терк айтыучу эди. Аладан бири бла сизни да шагъырей этерге сюеме.  Дин Мухамет Кунаевни аты абадан тёлюге белгилиди. СССР-ни заманындагъы къырал къуллукъчуладан  бири  эди. Бир жол ол партияны  Ара комитетини президиумундагъы къуллукъчуладан бирин кетерип, орунуна башханы салгъан эди. Алай президиумдан чыгъарылгъанлыкъгъа, ол адам Комитетни келечисинлей а къалгъан эди. Кезиулю жыйылыуладан биринде ол къысталгъан адам Хаким Сафаровични къатындагъы бош жерге келип олтурады. Сора ол тийреде олтургъанла, бирен - бирен къобуп, арт шинтиклеге кёчедиле. Залгъа кире келген Кунаевха Деппу улундан бла ол адамдан къуралгъан «айрыкамчыкъ» сейир кёрюнюп, къуллукъчу аладан кёзюн алмай къарайды. Хаким ол къарам артыкъ иги болмагъанын сезеди, алай жеринден теберге аз да эс этмейди. Жыйылыудан сора таулу генералны тамата чакъырады. Былайда Деппу улуну чам аты Къалмукъ болгъанын айта кетерге сюеме. Сора тамата анга: - Билемисе, Кунаев не айтханды? – деп сорады. 

- Не зат? – деп сорады Хаким Сафарович. 

- Бизни да къуллукъларыбыздан къыстасала, къарайма да, къатыбызда  жаланда Къалмукъ къаллыкъды, - дегенди Кунаев.

Ол сёзле, бек биринчиден, Хаким Сафаровични чынтты эр киши болгъанына бийик багъа эдиле. Бир заманда генерал сыйына бла намысына ушамагъан иш этмегенди. Андан эсе ёлюмню сайларыкъ эди.

Жыл саны келип, пенсиягъа ашырадыла деген кезиуде тюбегенимде: «Да къалай бла кетип къаллыкъсыз сиз пенсиягъа бир бош адамча?» - деп сорама. Нек дегенде, эр кишиге, бютюнда аныча адамгъа уа, ишден бош болуп, юйде тохтап къалгъан къыйын жумуш суна эдим. Ол а, кёп да сагъыш эте турмай: «Ауур артмакъ бла узун жолну келип, сора ызындан жетген арбагъа аны къууанып салгъан жолоучуча сеземе кесими», - деген сёзлерин бир да унуталмайма бюгюн да… 

Хаким Сафарович ёлгенди деген хапар чыгъар кюнню кечесинде тюш кёреме. Мен аны излей бир жерге баргъанча болама. Алай ол юйде чыракъла бир мутхуз жаннгандан, адамланы бетлерин кючден кёре эдим. Сора битеу отоуланы айланып чыгъама, алай аны уа тапмайма. Ол юйде сюелген эр кишиле уа узун сакъаллары бла, башларын энишге ийип сюелгенлери эсимдеди. Сора эрттенликде уяннганымда уа, генерал Деппуев дуниясын алышханды деген хапарны эшитеме.

Таппасханланы Аминат.
Поделиться: