«Бу дуниягъа жарыкълыкъ, игилик келтирала эсем, кесими насыплыгъа санайма»

Тиширыу – анады, эгечди, юйню от жагъасын сакълаучусуду. Бу дуниягъа ол ахшылыкъ, жылыулукъ, ышаннгылылыкъ, жарыкълыкъ, чомартлыкъ келтирир ючюн жаратылгъанды. Аллай ариу ниетли бир ненча тиширыу бирикселе уа, не  къыйын, жууаплы ишни да тамамлаяллыкъдыла.

Бизни бюгюннгю къонагъыбыз да ма аллай тири, билимли, ачыкъ тиширыуладан бириди – Россейни билим бериуюню сыйлы къуллукъчусу, Элбрус районну администрациясыны башчысында Тиширыуланы советини таматасы Моллаланы Зарета Мустафаевна.

Аны аты къуру районда угъай, республикада, къыралда да белгилиди. Ол  билим бериуде ишлегенли ёмюрню жарымы  тенгли болады: Элбрус районда школгъа дери билим бериуню айнытыугъа уллу къыйын салгъанды. Юйретиучюден башлап,   районну билим бериу управлениясыны къуллукъчусуна дери ёсгенди. Аны башламчылыгъы бла районда «Энчи сабий» федерал инновация ресурс ара къуралгъанды.

Борчла, муратла

 Зарета Мустафаевнаны сынауу, билими  бюгюн да керекди. Ол 1-чи номерли лицейни башчысыны школгъа дери билим бериу жаны бла орунбасарыны къуллугъунда ишлейди. Къырал иш бла бирге уа ол жамауат жашаугъа тири къатышады. Кёп болмай а Элбрус районну башчысында Тиширыуланы советине таматалыкъ этип башлагъанды.

- Районну Тиширыуларыны советине Ахматланы Мариям кёп жылланы таматалыкъ этгенди. Ол  къуллукъдан кетгенден сора районну башчысы Сотталаны Къурман мени сынаууму белгилеп, бу къуллукъда ишлерге чакъыргъанды. Быллай  ышаныулукъ ючюн ыразылыгъымы айтыргъа сюеме,-дейди бизни бла ушакъда Зарета Мустафаевна.

Совет районну жашаууна тири къатышады, жандауурлукъ жумушлагъа, байрамлагъа къошулады. Баш борчларына уа   юйюрню, аналыкъны, сабийликни къоруулауну, ёсюп келген тёлюню тюз ниетлеге юйретиуню санайды. Ол себепден жаш юйюрле бла тюбешиуле, ушакъла бардырыладыла. Алагъа уа  ёмюрню жартысы тенгли заманны бирге жашагъан «алтын юйюрле» ариу юлгюдюле.

Жангычылыкъла, башламчылыкъла

Жангычылыкъланы юслеринден айтханда, Телеграмда советни бети къуралгъанды, тиширыула къаллай жумушла бла кюрешгенлерин билирге сюйгенле анда битеу шартланы табаллыкъдыла.

Магъаналы проектледен бирине уа   «Юйюр гостиныйни» санаргъа боллукъду. Аны чеклеринде быйыл тёрт тюбешиу къураргъа белгиленеди. Аны ахыргъы жыйылыуу декабрьде бардырыллыкъды. Анга уа «алтын» юйюрлени бла алыкъа юйленмеген жаш адамланы чакъырлыкъдыла. «Ол да сейир болур деп, бек ийнанама. Жаш адамла таматалагъа тынгылап, юйюр тёрелеге, бир бирге къалай хурмет этерге кереклисин эшитселе сюебиз»,-дейди ол.

Тиширыуланы совети жандауурлукъ ишлеге да къатышады. Сёзге,   жюнден кеслерини къоллары бла эшген кийимлени Элбрус райондан жашла къуллукъ этген полкга ашыргъандыла.  «Сабийни школгъа къура» акция да тёрелиге айланнганды.   Былтыр    школ кереклени жыйып, 20 сабийге саугъалагъандыла.  Быллай жандауурлукъ жумушлагъ а   районну бизнесменлери да болушадыла. 

Юйюрню магъанасы  

Россейде быйыл Юйюрню жылы  белгиленнгенин Моллаланы Зарета артыкъда магъаналы ишге санайды. Ол а кёпмиллетли къыралда бютюнда ахшыды.

- Аллахха шукур, биз  Кавказда туугъанбыз, ёсгенбиз. Биздеча  тёреле, намыс, адет бир жерде да жокъду, аланы тас этерге эркин тюйюлбюз.  Халкъда эр кишини, тиширыуну араларында болумла, бир бирге къаллай хурмет этилгени эрттеден да   белгилиди. Сёзге, мени 7 туудугъум барды, аладан таматагъа 24 жыл толгъанды. Мен анга туудугъумача угъай, эр кишигеча къарайма: отоугъа кирсе, ёрге турама, тёрге ётдюреме. Эр кишиге сабийликден жерин кёргюзтмесенг, ол  кеси юйюр къураса, аны таматасыча кесини борчларын ангыларыкъ тюйюлдю. Бизни ата-бабаларыбыз  бу адетлени тёлюледен тёлюлеге бошдан сакъламагъандыла, - дейди ол.

Энчи балачыкъла

 Къыралда саулукъларына кёре чекленнген онглары болгъан сабийлеге чырмаусуз билим алырча мадарла къураргъа керелиси жаны бла жорукъла законнга   2012 жылда кийирилгендиле.  Элбрус районда уа аллай энчи сабийле бла республикада биринчи ишлеп башлагъандыла. «Энчи сабий» ресурс ара Моллаланы Заретаны башламчылыгъы бла 2005 жылда къуралгъанды.  Аны Москвада  къоруулагъандыла.  

 - Араны ишине  районну власть органлары болушхандыла. Аны бла бирге уа  саулукъларына кёре чекленнген онглары болгъан, сакъат, къыяулу балалагъа себеплик керек болгъанын  жамауатха ангылатыргъа тюшгенди. Андан да къыйыны уа аллай балаланы ата-аналарын юйден тышына чыгъаргъан, жамауатха сингдиргенди,-дейди Зарета Мустафаевна.

Проект 2 жылдан 10 жылгъа дери сабийлеге бурулупду.  Балачыкъла арада чыгъармачылыкъгъа юйренедиле: суратла ишлейдиле, музыка инструментледе согъадыла.

  Жарсыугъа, саулугъу болмагъан сабийге   ана кесинлей къарайды. Бир-бир эр кишилени  къарыулары, къатылыкълары жетмейди.  «Тиширыуну  ауруулу сабийини юсюнден   сагъышлары бла кеси аллына къояргъа жарамайды.    Ол себепден окъуучуларыбызны аналарын жамауат ишге   къошабыз, ала бла назмуланы, макъамны ингирлерин къурайбыз, гитче саугъачыкъла этерге да кюрешебиз. Тиширыуну толу жашау  бардырыргъа кёллендирирге керекди»,-дейди ол.

Ара ишлеп  башлагъанда, ары 5-7 юйюр жюрюгенди. Бара-бара сынау, билим да жыйылгъанды.  Алай бла араны  ишине республикада, федерал арада да эс бургъандыла.  

- Саулугъуна кёре чекленнген онглары болгъан балачыкъгъа  тенглери бла бирге ёсерге, окъургъа керекди. Алай бла сабийле башханы жарсыуларына къайгъырыргъа, жан аурутургъа юйренирикдиле. Бизни арада юйренип, бек аздан 60 сабийни ашыргъанбыз жашаугъа. Ала   тенглери бла байламлыкъла жюрютюрге хазырдыла. Энтта бир жетишимибиз – аланы аталары, аналары, буюкъмай, къоркъмай, орамда айланадыла, байрамлагъа  къатышадыла. Ол а бек уллу атламды,-деп белгилейди Зарета Мустафаевна.

Жамауат иш

 Кёпле  ишден келгенден сора солургъа сюедиле. Алай башхала уа ишлегенден, юйюрге къарагъандан сора да, жамауат  къуллукъну да толтураладыла. Анга   заман, къарыу къалай  табасыз, деп соргъанма статьябызны жигитинден.

- Кёпледен   къаллай хакъ аласа деген сорууну эшитеме.  Биз бу ишде миллионла тюшюрген суна болурла. Угъай, жамауат иш файда келтирмейди десем, бек сейирсинедиле.   Мени атам, анам да Москвада партия школну бошагъандыла, ала да халкъны излемлерин жалчытыу бла кюрешгендиле. Аланы тириликлери санга ётген болур, деучюдюле  жууукъларым. Баям, алай болур,-деп ышарады ол.

Зарета Мустафаевна педучилищени бошагъандан сора, Москваны къырал педагогика университетни  тауусханды. Ол юй башчысы бла юч баланы ёсдюргенди. Алай юйдегиси эртте ауушуп, сабийлеге кесине къараргъа тюшгенди.

-   Тынч болмагъанды. Юйюр, сабийле, аланы окъуулары. Алай жамауат иш   ич дуниямы излеми болур. Мен бир жерде туралмайма, алгъа барыргъа, айныргъа керекме. Оюмла, сагъышла кёпдюле, аланы жашаугъа сингдирирге, адамлагъа болушургъа, дуниягъа ахшылыкъ, игилик келтирирге керекди. Тиширыуну насыбы анда болур – сабийлени ёсдюрюрге, алагъа билим берирге, аны бла бирге уа тёгерегингде адамлагъа болушургъа,-дейди ол.

Къыйын кезиуледе уа музыка болушханды. Зарета Мустафаевнаны  музыка жаны бла билими  барды,  ол фортепианода согъады. Дагъыда назмула да жазады, аны  эки жыйымдыгъы  басмаланнганды. «Бу  затланы жюрегим излейди. Эрим а баянда сокъгъанды. Бирде ишден арып келсек, ол баянда, мен фортепианода согъа, жырларгъа сюйгенбиз. Окуджава бютюнда айырмалыды, аны назмулары философиягъа тартадыла. Нани Брегвадзе айтхан романсла уа артыкъда сейирдиле»,-дейди ол.

Бир адам быллай бир  затха къалай жетишалады, къарыу къайдан чыгъады? «Мен акъыл этгенден, адам жашауунда муратла салып, алагъа итинирге керекди. Тамбла, бир ыйыкъдан, айдан, жылдан сора деп, сакълап турургъа жарамайды. Мен муратларымы,  сюйгеними билеме,  алагъа тынч-тынч, аз-аздан жетиширге кюрешеме. Ингирде ишден сора Тырныауузну ара проспекти бла жаяу барыргъа бек сюеме. Адамлагъа ышара, саламлаша, саулукъларын сурай. Бу дуниягъа  жарыкълыкъ, игилик келтирала эсем, кесими насыплыгъа санайма»,-дейди ол ушагъыбызны ахырында.