Сары жауну багъасыны юсюнден?

Ол не ючюн кётюрюлюп башлагъанды, аны сылтауу недеди, анга этер амал бармыды – ала бла байламлы материал Россейни газетинде чыкъгъанды.

Бу халда бир-бир тюкенледе сары жауну урлагъан шартла да чыгъып башлагъандыла, дейдиле анда. Тюзмюдю ол огъесе ётюрюкмюдю, алай Интернетде да аллай хапарла жюрюйдюле. Къалай-алай болса да,  бу къазауатны, багъаланы да тыяргъа керекди, аны уа амалы бирди – производствону, сора дагъыда импортну да кёбейтирге, дейдиле экономистле.

Росстатны билдириуюне кёре, сары жау быйылны аллындан башлап  шёндюге дери 23 процентге багъа болгъанды. «Союзмолоко» биригиуде аны сылтауун производство саулайда багъа болгъанында кёредиле: сырьё этиуден башлап, продукцияны жарашдырыугъа дери. Августда сары жауну чыгъарыуну багъасы, былтырны ол айы бла тенглешдиргенде, 16 процентге бийигирек эди: ишчилени айлыкълары - 24 процент, сырьёну багъасы  20 процент къошхандыла, кредитле, инфляция да ёсе барадыла, техниканы эмда оборудованияны ремонтуна уа кёбюрек къоратыргъа тюшеди. Ала бары да жауну багъасына къошмай къоймайдыла.

Андан сора да бир шарт: сары жаугъа сурам ёсе барады. Сёз ючюн, «Молвест» компанияда айтханларыча, быйыл ол беш процент къошханды, федерал сатыу-алыу сетьледе уа он процентге кёбюрек болгъанды.

Хау, сары жауну производствосу ёседи, алай багъаланы тохташдырыргъа уа ол азды. Россельхознадзордан билдиргенлерине кёре  быйыл тийишли производство 3,51 процент къошуп, 384,3 минг тоннагъа жетгенди.

Монополиялагъа къажау федерал службада (ФАС) продукция чыгъарыучула эмда сатыучула бла социал магъаналы продукцияны багъаларын бир чекде тутарча келишим къурауну сагъышын этедиле. Сёз мында сары жауну багъасын тыяргъа неда азайтыргъа боллукъну юсюнден барады. ФАС-да айтханларыча, ол болжаллы мадарды, башха амал болмаса этилирге боллукъду кеси да. Къырал да, кеси жанындан, социал магъаналы продукцияны багъасы 60 кюнню ичинде 10 неда андан аслам процентге кётюрюлсе, аны тыйып, юч айны бир мардада тутаргъа эркинди.

Розница сатыу бла кюрешген компанияланы ассоциациясында (АКОРТ) тюкенле сары жауну багъасына 10-12 процентден кёп къошмайдыла, деп ышандырадыла.

Багъаланы тыйса, продукцияны башха тюрлюлери кёбюрек туруп башларыкъдыла. Нек дегенде, компанияла, ишден тюшген хайырын сакълар ючюн, аланы чыгъарыугъа азыракъ ахча къоратып тебирерикдиле, дейди АКОРТ-ну президиумуну башчысы Игорь Караваев. Бютюнда айтханда, сары жауну багъасы шошайып окъуна башлагъаннга ушайды; бир ыйыкъ мындан алгъа аны тюкенлеге сатыу багъасы 2,4 процентге тюшгенди, ызы бла розница багъала да азайып тебирегендиле.

Бу чурумдан къутулур амал бирди – сют малчылыкъны айнытыу, алай анга уа  шёндюгю болумда къыйыныракъ  узакъ болжаллы инвестицияла керекдиле, дегенди Плеханов атлы университетни къырал эмда муниципал финансла кафедрасыны доценти Мария Долгова.

Быйыл Россей Федерацияда 34 миллиондан аз асламыракъ  тонна сют чыгъарыллыкъды. Былтыр а ол 33,5 миллион эди, 2030 жылгъа уа бу кёрюмдюню 38,5 миллион тоннагъа жетдирирге керекди, деген эди алгъаракълада РФ-ни эл мюлк министри Оксана Лут.

Рынокну тыш къыралладан келтирилген продукция бла толтурса да болушурукъду. Россельхознадзорда айтханларына кёре  быйыл тышындан 111,2 минг тонна сары жау келгенди – былтырдан эсе 9 процентге кёп. Аны асламысын (90 минг тонна) Беларусь жибергенди.

Алай импорт кёбейгенликге,  розница багъала тюшерик тюйюлдюле, дейди Долгова. Логистика къоранчла, ол къыраллада инфляция, сомну курсу да тюрленип тургъаны багъаланы кётюрлюкдюле. Дагъыда сары жауну багъасы быйыл кёп къыраллада кёбейгенди. Алада да бир жаны бла сурам ёседи, башха жаны бла уа производство тюше барады. ООН-ну аш-азыкъ эмда эл мюлк организациясыны (ФАО) багъаланы туура этген кёрюмдюсю  быйыл сентябрьде августдан эсе - 3,8 процентге, былтырдан а 21,7 процентге уллу болгъанды, деп чертгенди эксперт.

Россейни Эл мюлк министерствосунда уа не зат айтадыла  аны  юсюнден? «Бизге неда «Союзмолоко» биригиуге, сары жауну чыгъарыу азаяды неда тохтайды деп информация келмегенди», дегендиле анда. Аны бла СМИ-де жайылгъан хапарланы тюзлюгюне шагъатлыкъ этмегендиле. Рынок а сары жау бла толусунлай жалчытылыннганын чертгендиле. Тергеулеге кёре быйыл августну ахырына дери предприятияла андан 221,2 минг тонна чыгъаргъандыла. Тенглешдирип айтханда, былтырдан аз этмегендиле аны. «Ол себепден, быйыл сют кёбюрек боллугъун да эсге алсакъ, андан жарашдырылгъан продукцияны ёлчеми жаланда ёсген этерикди ансы, азайырыкъ тюйюлдю», - дегендиле Эл мюлк министерствода.