Аз-аз эм терк-терк ашаргъа керекди

Алимле озгъан ёмюрледе окъуна ачыкълагъандыла: адамны саулугъу да, аз-кёп жашагъаны да не зат ашагъаны бла байламлыды. Аллай тинтиулени мурдорларында геронтодиетология айнып башлагъанды - ашны тюз хайырланыуну болушлугъу бла къартайыуну профилактикасы бла кюрешген илму. Ол азыкъны аяулу эмда тюрлю-тюрлюлери болурча, аз-аздан, тап файдаланыугъа тынгылы эс бурууну белгилейди.

Адамны жыл саныны ёсе барыуу бла аш орун-чеги трактны амаллары азаяды, ичге баргъан ашны уллу ёлчеми, калориясыны кючлюлюгю адамны чархында тюрлю-тюрлю процесслени къыйыннга айландырады эмда бузады.

Къаллай ашарыкъла хайырлы болгъанларыны юсюнден врач Улбашланы Асият айтханды.

- Ашарыкъ гиперкалориялы болмазгъа керекди. Калорияны кёплюгю – къартайыуну бек къысха жолуду. Азыракъ ашап къойгъан игиди, оздуруп ауузланнган эсе, нек дегенде адамны чархы аны тынчыракъ кётюреди, ол угъай да, къартайыуну процессин, аз-кёп болса да, бир кесекге тыяды.

Аз-аздан, терк-терк ашаргъа керекди. Жаш адамла кюннге юч кере, орта эмда абадан жыл сандагъыла уа кюннге тёрт-беш кере ауузлансала игиди, антиоксидантлары кёбюрек болгъан продуктланы хайырланып. Энди уа тюз хайырланыргъа эмда жашлыкъны узайтыугъа керекли продуктланы юслеринден айтайыкъ. 

Жумуртхала. Бир жумуртха адамны белок жаны бла излемини 10 процентин жалчытады. Аны белогу бек хайырлыгъа саналады (ёшюнню сютюнден сора, ол кесини аламатлыгъы бла анга бек жууукъду) эмда битеу болгъанларындан эсе, бек тынч жарашхан белокду.

Тауукъну ёшюню. Жаууну бек азлыгъы, белогуну кёплюгю, шаугютлеге чып тюшюуден къоруулагъан эмда ичде жауну кюйдюрюрге болушхан селенни бла ниацинни болууу, аламат татыулулугъу тауукъну ёшюнюн башха бири бла да алышындырмазча продукт этеди. Жаланда бир зат: тауукъну жау салып, къууурмай жарашдыра билирге юйренирге керекди.

Сау бюртюклю макаронла. Хайырланылып келген макаронла бла тенглешдиргенде, алада аш-азыкъ чачакъланы кёплюгю ашны эритиучю системагъа бек иги себеплик этедиле. Италиялыланы арасында, Жер аралы тенгизни къыралларында жашагъанланы барысыча, семизликлери хорлап къыйналгъанла бек аздыла, жюрек-къан тамырлары, диабетден бла ракдан ауругъанла да алай. Къаты сортланы макаронларын семизликлери хорлагъанлагъа окъуна ашаргъа эркин этиледи.

Тахта кёгетле бла жемишле. Алмалада бла къара эрикледе пектин затла бла клетчатка бардыла. Ала уа адамны чархын тазалайдыла, ашарыкъны эритиу процессни тап этедиле, организмден холестеринни тазалаугъа болушадыла. Дугъум, апельсинле бла брокколи – адамны чархыны клеткаларын жангыртыуну бла жерине къайтарыуну жалчытхан С витамин жаны бла рекордсменледиле. Адамны бетинде жыйырылгъан жерлери болурларына бла семириулерине чырмаулукъ этедиле.

Гранатла, балли бла шпинат шаугютлени кислород бла жалчытыргъа керекли темирге бла кёп витаминлеге байдыла. Къара ишхилди кёзню жютюлюгюн сакълайды эмда кёпген ауруугъа къажау кючлю агентди. Жилекде (клубника), наныкъда, жюзюмде бла шапталлада териге бла чачха хайырлы жемиш кислоталаны бла эфир жауланы толу набору барды. Помидорлада уа С, А эм К витаминле, къалий бла темир кёпдюле; тишлени, сюекни аурутмай, игилей сакъларгъа болушадыла, къанны басымын тюшюредиле, холестеринни азайтадыла.

Помидорла. Алада къызыл пигмент (ликопин)-кёзлени саулукъларына ахшы антиоксидантды (антиокислительле). Алимле  айтханнга кёре, битеу бу продуктланы барысы да узакъ ёмюрлюлени хант къангаларында сыйлы жерни аладыла.

Гыржын гирахла. Битеу да сау ётмекде болгъанындан эсе, алада прониллизинни рак ауруугъа къажау антиоксиданты 8 кере кёпдю.

Будай зыгытла. Быланы дайым хайырланыу адамны чархында алышыныу процесслени, клеткаланы энергетикаларын жерлерине къайтарадыла, аны къорууланыу иммунитетин кётюредиле. Кюн сайын жашил зыгытланы профилактика порциясын ашап, сиз аз-аздан саулугъугъузну къайтара, алай бла уа, онг болгъаны къадар, бир кризисден бла тапсызлыкъдан къутула барлыкъсыз. Специалистлени айтханларына кёре, зыгытланы ферментлерини дайым себеплик этиулери адамны жашлыгъын сакълайды эмда аны 20 жылгъа тири, саулукълу, узакъ ёмюрлю болурун жалчытадыла!

Бал. Болмагъанча хайырлы ашарыкъды. Аны составына кёп тюрлю элемент киреди – белоклу затла, органикалы кислотала, А,Е,С, аладан сора да, аз тюбеучю Н, РР эм К витаминле. Ол терсейиуге къажау себеплик этеди, шаугютлени (тканьланы), клеткаланы, саулайда адамны чархыны тап ишлеп турууларына хайырлыды, нерва системасыны, безлени секрециясыны ишлеу халларын игилендиреди.

Таза бал туз бла тенглешдиргенде, бал чегини хырыулу къабугъун ачытмайды, бюйреклеге тынч жарашады, адамны чархын тынчайтады, тишлени эмалын бузмайды. Гемоглобинни ёлчемин,адамны чархыны инфекциялагъа, рахитге, анемиягъа, радиациягъа тутхучлулугъун кётюрюуге себеплик этеди.

Бал – аламат табийгъат антидепрессантды, неврозлагъа жарагъан дарманды. Эрттен бла бир кесек бал ашап, тохтамай арып турууну синдромундан тынч къутулургъа боллукъду. 100 грамм къозну бир къашыкъ бал бла къатышдырып ашаса, эр кишини потенциясын кётюрюуге болушады. 

Кюн сайын уллу къашыкъ бла бирни жукълардан 3-4 сагъат алгъа ашаргъа керекди. Аны хайыры бир ненча кюнден сора билинирикди. Балгъа уллу реакциялары болгъанла, сахар диабетден ауругъанла алгъа врач-эндокринолог бла кенгешип, аны андан сора хайырланыргъа керекдиле.

Къозла. Къартлыкъ бла байламлы акъылны тюрлениуюнден бла сунмай тургъанлай чыгъаргъа боллукъ инфарктдан сакълайды.  Иш а къозлада болуучу, холестерин бляшкаланы къуралыуларына чырмаулукъ этген эмда къан тамырланы къоруулагъан Е витаминдеди. Бир ыйыкъны ичинде эки кере 30 грамм къоз ашагъанла инфарктны къоркъуулулугъун 47 процентге азайтадыла.

Сарымсахда тёрт жюзден артыкъ хайырлы компонентле бардыла. Холестеринни азайтады, къанны жукъартады, аны басымын алашагъа тюшюреди, терсейиуге къажаулукъ кёргюзтеди. Ол къартайыугъа къажаулукъ кёргюзтгенди, баш магъананы тутхан къан тамырланы тазалагъандан сора да, къыйыр жерледе ууакъ артерияланы да тазалайды.

Адам кюн сайын эки-юч сарымсах бюртюкню ашай турса, ол заманда билинирикди аны хайыры.Аны ийисин кетерир ючюн, лимон туурамны неда бир кесек гёлендирни (петрушка), кардамонну къабугъун чайнаргъа неда юйде сауулгъан таза сют бла ауузну чайкъаргъа керекди.